'De laatste directeur van Burgers' Zoo? Dat hoop ik niet'

Alex van Hooff denkt even na en zegt dan: "De safari. We gaan naar de safari. Met de giraffen en de zebra's." De vraag was waar hij zelf op de foto wilde. Bij de oude olifanten, de blikvangers aan het begin van het park? In de Ocean, met zijn spectaculaire adelaarsroggen? Nee, hij kiest voor de safari, waar de gnoes, de zebra's, de steenbokken, de giraffen en de neushoorns veel ruimte tot hun beschikking hebben. Dit is voor hem het hart van Burgers' Zoo.

Even later laveert de directeur een oude jeep tussen een reeks hekken door, die dierenverzorger Philip zorgvuldig opent en sluit. Een opstandige gnoe loopt op mensen te loeren, waarschuwt hij Van Hooff. Een foto tussen de majestueuze giraffen is mogelijk, maar ga niet te ver van de auto. Een dier dat mensen aanvalt of een verzorger die gegrepen wordt, dat zijn nachtmerries van een dierenparkdirecteur.

Hier zijn we bij het spanningsveld van een dierentuin: de spanning tussen wildernis en de mens, tussen vrijheid en gevangenschap. Deskundigen voorspelden onlangs in een BBC-documentaire het einde van de dierentuinen. Dieren in gevangenschap houden en tentoonstellen zou over twintig jaar niet meer geaccepteerd worden. In Nederland wil de Partij voor de Dieren op termijn van alle dierentuinen af. Tegelijkertijd trekt Burgers' Zoo jaar na jaar ruim meer dan een miljoen bezoekers en is het park een nieuw ecosysteem aan het bouwen, een mangrovehal.

"Dat hoop ik niet. Ik denk dat de rol van dierenparken alleen maar groter wordt. Dierenparken brengen mensen in contact met de natuur, ze laten de natuur en de dieren van ver weg zien. Het dierenpark van nu is gelukkig niet meer de dierentuin van zestig jaar geleden. En over 20 of 60 jaar zal het weer anders zijn. Maar ik geloof niet dat ik de laatste dierentuindirecteur zal zijn."

"Wijzelf hebben in de nieuwe manier van kijken altijd een belangrijke rol gespeeld. In 1913 heeft mijn overgrootvader dit dierenpark geopend. Toen al zette hij geen dieren in heel kleine verblijven naast elkaar, als een levende postzegelverzameling. Hij probeerde ze ruimte te geven, zonder tralies. Hij werkte met rotsen en grachten. In 1971 hebben we het nieuwe chimpanseeverblijf geopend, 1 hectare groot. Op de dag van de opening werd mijn vader nog aangesproken door collega-directeuren dat zeiden dat het nooit wat zou worden. Een chimpanseegroep met meerdere volwassen mannen. Dat zou knokken worden. Er zijn voorvallen geweest, maar het verblijf is er nog steeds. De kijk op dieren is giga veranderd. En dat gaat door. Vroeger kon de bezoeker de apen nootjes voeren en met een stokje een beetje porren naar de aap. Wij kijken voortdurend of de huisvesting nog goed is. Dat heeft in het verleden voor heel pijnlijke beslissingen gezorgd."

"We hebben de orang oetans uit het park laten gaan. Het verblijf vonden we niet goed, want ze konden niet naar buiten. Geen vers daglicht. Niet voldoende ruimte. Dat was een moeilijk besluit, want die dieren zaten decennia in ons park. Een aantal van hen is bij ons thuis opgegroeid, bij mijn ouders, mijn zussen en mij. Dat zijn dierbare verbanden. We hebben de keuze gemaakt om ze te laten gaan."

"Wij vonden dat het niet voldeed. Bedenk: er zijn elders nog steeds verblijven die minder goed zijn dan het verblijf dat wij toen hadden. De kennis en kunde over het houden van dieren verandert. Daar willen wij in mee. Toen de Bush werd gebouwd, zijn de yaks weggegaan. De lama's zijn weg, de zeeleeuwen, de ijsberen, de emoes. Toen we de rimba bouwden, zijn de bizons weggegaan, net als de kleine apen en de wolven. In de afgelopen 30, 40 jaar is het aantal dieren kleiner geworden. Het aantal soorten ook. Dat proces stopt niet."

"Ja. Dat van de zeekoeien in de Bush. Die krijgen daarom een nieuw verblijf in de mangrovehal. Vier, vijf keer zo groot."

"Voor mij is de basisvraag: mag je een dier laten zien? Als je die vraag met 'nee' beantwoordt, dan kunnen we discussiëren wat we willen. Maar als je 'ja' zegt, dan moet je kijken naar hoe je de dieren houdt. Naar het dierenwelzijn."

"De vraag is: waarom vinden mensen dat dit niet zou mogen? Wat is de achterliggende reden? Is het omdat ze vinden dat je geen vlees mag eten, geen dierlijke producten mag gebruiken? Zijn ze tegen melk drinken? Die groep is pertinent tegen. Heeft het ermee te maken dat mensen denken dat het dierenwelzijn wordt geschaad, dan is het van belang te laten zien hoe het met de dieren gaat. Dan is de vraag: wanneer is het dierenwelzijn goed? Vroeger was het goed als het dier overleefde. Daarna was het criterium: als het jongen krijgt, gaat het hartstikke goed. Maar veel dieren zijn prooidieren, die krijgen veel jongen. Dat gaat vanzelf."

"Ja, dan zeggen ze: dat doen dierenparken om bezoekers te trekken. Nou, er zijn maar een paar jonge dieren die publiekstrekkers zijn. Een olifantenjong bijvoorbeeld. Maar wij hebben twee bejaarde olifanten dus dat gaat niet. Wij fokken alleen met dieren als we weten dat we ze kwijt kunnen raken aan andere dierentuinen."

"Ja. Al lukt dat niet altijd. Bij de chimpansees werken we met anticonceptie. Zij krijgen geen jongen meer. Daardoor is onze groep ouder aan het worden. Dieren in dierentuinen worden in 95 procent van de gevallen ouder dan in de vrije natuur. Omdat meer jongen de eerste levensfase overleven, omdat er genoeg eten is, goede veterinaire zorg, minder stress door predatoren. Kerkuilen worden gemiddeld 22 maanden, maar in dierentuinen gaan ze zo over de tien jaar heen. Als de dieren ouder worden, dan kom je op het punt dat je een overschot kunt krijgen. Niet bij alle dieren is anticonceptie mogelijk. Als je toch de populatie in stand wilt houden, kun je soms te veel jongen krijgen en moet je jongen doden. Bij een aantal soorten doen we dat. Ze krijgen een spuitje, net zoals mensen soms hun oude hond of kat laten inslapen."

"Maar het dier zal geen pijn lijden. Het is een ethische vraag. Mag je een gezond dier doden? Wij proberen dat te voorkomen, maar uiteindelijk vinden we dat we dit als onderdeel van ons collectiebeheer mogen doen. We staan er niet bij te juichen. We kijken goed: wanneer gaat het dier bij de moeder weg. Zodat het geen stress oplevert. Het speelt bij vijf, zes soorten hier. Zoals kangoeroeratten en pecari's."

"Dat kan. Het is mogelijk dat bezoekers zeggen: ik ga naar een ander park, want daar zie ik de dieren sneller. Of: daar heb je voedertijden en zien we de dieren goed. Wij hebben geen voedertijden. Wij maken keuzes die op sommige vlakken echt afwijken van andere parken. Keuzes waarvoor de bezoeker een stapje extra moet doen. Je moet verder lopen en ziet minder dieren dan vroeger. De bekende biologe Jane Goodall zegt: als ik als dier mag kiezen of ik leef in een gebied waar continu wordt geschoten of ik leef in een goede dierentuin, dan kies ik voor het laatste."

"Er lopen hier al veel mensen met verrekijkers. In de Safari, de Desert en de Bush moet je de tijd nemen om dieren te ontdekken. Toen de Bush openging, kregen we veel brieven: het is een leuke hal met planten, maar waar zijn de dieren? Toen het chimpanseeverblijf open ging, kregen we dezelfde opmerkingen. Wij bouwen verblijven waar je die verrekijker nodig hebt. En bezoekers zullen in de toekomst steeds vaker een verrekijker nodig hebben."

"Als wij alleen commercieel dachten, hadden we hier wel een grote olifantengroep en probeerden we elk jaar een jong olifantje te krijgen. Maar wij hebben internationaal een taak als olifantenbejaardenhuis. Wij vinden ons verblijf niet geschikt voor een hele groep. Onze olifanten zijn 48 en 50 jaar oud.

"Als wij commercieel dachten, dan zouden we de mangrove niet bouwen. Het bouwen van de Bush was ook een risico. Stel dat de mensen niet waren gekomen? Dan had ik hier nu niet gezeten. Maar als dit park een park van lachen om de dieren was geweest, zonder educatieve activiteiten, zonder inspanning voor natuurbehoud, weet ik ook niet of of ik wel dierentuindirecteur had willen zijn. Ik ben heel trots op de keuzes die mijn voorgangers hebben gemaakt."

"Wij waren niet geïnteresseerd. Wij varen een eigen koers met het nabouwen van ecosystemen. Tuurlijk leeft een panda ook in een ecosysteem. Dus het had gekund. Wij hebben de keus gemaakt dat niet te doen. Dat het hun gelukt is, is heel knap. Ze zijn er vijftien jaar mee bezig geweest. Het gaat een succes worden. Ze hebben daar veel kennis over beren. En de komst van die panda's is goed voor de hele sector. Als jij hier bent geweest en ziet dat het een rotzooitje is, ga je daarna ook niet naar een ander dierenpark.