Dipje? Hup, naar bijles, al ben je pas zes

Wat extra bijles voor rekenen of begrijpend lezen is ook op de basisschool niets vreemds meer, zegt Sebastiaan Walhain. Hij begon bijlesinstituut Da School in Amsterdam-Oost, om zijn zoons te kunnen geven wat hij miste op de basisschool, schrijft Het Parool.

"De leraar legt iets uit voor de klas, maar of iedereen het snapt, is maar de vraag. Met een beetje extra een-op-eenbegeleiding in rekenen, spellen en begrijpend lezen kun je ervoor zorgen dat de basis tenminste goed is als ze naar de middelbare school gaan. En bij sommige kinderen kan het ervoor zorgen dat ze uitgedaagd blijven worden. Zo kun je echt uit het kind halen wat erin zit."

Zoon of dochter 's ochtends bij school afzetten en erop vertrouwen dat het met de lessen wel goed komt, is niet meer voor alle ouders vanzelfsprekend. De klassen zitten vaak overvol, er is bezuinigd, leraren wisselen elkaar af en het ene kind vraagt meer aandacht dan het andere, dus hoe weet je dan of jouw kind die aandacht krijgt die het nodig heeft? Steeds vaker nemen ouders het heft in eigen hand, om meer vat te krijgen op het toekomstperspectief van hun kind. "Ouders zien ook hoe moeilijk het is geworden op de arbeidsmarkt, je komt minder vanzelfsprekend aan een baan," zegt Boudewijn Dekker van Bijlesnetwerk. "Daarom grijpen ze al vroeg in."

Doordat er sinds vorig jaar meer gewicht ligt op het basisschooladvies dan op de eindtoets in groep acht, heeft het schaduwonderwijs een extra zet gekregen. Was het doel van die verschuiving minder focus op één toets en meer spreiding over de gehele basisschoolperiode, in de praktijk blijkt dat niet zo te werken: de druk wordt niet minder, maar verschuift simpelweg naar een vroeger moment in de schoolcarrière. Al snel zagen de bijlesinstituten steeds jongere klanten binnen komen voor een bijlesje of een Cito-training.

'Er wordt in Nederland vroeg op niveau geselecteerd en vanaf dan kun je moeilijk omhoog. Het is voor ouders een reden om alles op alles te zetten. Bijles heeft een competitieve functie gekregen, in de hoop de kansen op de top vergroten," zegt onderwijskundige Louise Elffers. "We zitten nu in die overgang van bijles nemen om een achterstand in te halen naar bijles bij leerlingen die het al goed deden, maar die nog beter willen worden. Ouders en kinderen realiseren zich steeds meer dat je diploma bepalend is voor waar je terechtkomt in de samenleving."

De mentaliteit bij ouders is aan het veranderen, denken onderwijsexperts: "Er wordt in deze maatschappij heel veel waarde gehecht aan onderwijs en ouders willen voor hun kinderen het liefst hoger onderwijs," zegt Monique Volman, hoogleraar onderwijskunde. "Maar daar moet wel hard aan getrokken worden, want we zijn niet slimmer geworden."

Ook de digitale ontwikkelingen in het onderwijs zouden volgens de Amsterdamse onderwijsdeskundige Danique Wiltink wel eens een bijdrage hebben kunnen leveren aan de versterkte focus op de resultaten. Met apps kunnen ouders van minuut tot minuut bijhouden hoe het kind ervoor staat. Een dipje in het begrijpend lezen? Hup, naar de bijles. Een eenmalige inzinking? Dat moet worden opgelost. Maar aan die alertheid is ook een groot voordeel verbonden: een flinke rekenachterstand blijft op deze manier niet meer zo makkelijk jaren onopgemerkt.

Wiltink won vorig jaar een TedX Startup-Award met haar idee voor Nimbles, een soort Airbnb voor bijles en begeleiding, waarbij de aangesloten bijlesdocenten in een recensie worden beoordeeld.

"Ik merkte bij mijn eigen bedrijf voor begeleiding dat er veel interesse is, in het bijzonder voor persoonlijke, een-op-eenbijles, maar dat het door het grote aanbod ook moeilijk was om iets te kiezen. Hoe weet je dat iets goed is? Ik wil die markt transparanter maken, want er is enorm veel vraag naar; we krijgen zelfs kinderen uit groep drie. Mensen willen het liefst zo vroeg mogelijk, zo hoog mogelijk insteken, omdat het moeilijker en duurder is geworden om lang te studeren."

'Het werk dat ik doe, zou natuurlijk eigenlijk niet nodig moeten zijn," zegt Wiltink. "Onderwijs moet dit allemaal kunnen dekken. Ouders kiezen preventief voor een private tutor, omdat de kinderen in een klas van 35 leerlingen zitten. Ze krijgen bijna geen aandacht in de klas, dus ze denken: ik koop het er wel bij. Ze willen er in elk geval alles aan hebben gedaan om te zorgen dat ze hun kind het maximale hebben gegeven."

De verwachting is dat Nimbles in maart in Amsterdam wordt uitgerold. Wiltink: "We gaan in Nederland steeds meer richting het Chinese of Engelse model: een privétutor aan huis." De ouders nemen ook niet altijd meer genoegen met het lesaanbod op school, maar stellen zelf een lespakket samen. "Ze vragen zich af: wat wíllen we dat ons kind leert? Er is vraag naar programmeren bijvoorbeeld of Chinees."

Ook Elffers ziet een verschuiving naar de Aziatische manier van werken: meer concurrentie en meer competitie. "Wat je ziet in een land als Zuid-Korea is dat mensen er veel geld tegenaan gooien, en dat de kinderen tot 's avonds laat aan hun huiswerk zitten en niet meer aan spelen toekomen."

'Zo erg is het in Nederland nog niet, maar we zien dezelfde mechanismes aan het werk.Om bij de top te horen wordt bijgespijkerd waar mogelijk. Maar als iedereen aan de bijles gaat, wordt het een ratrace waarin iedereen op zijn tenen gaat staan en uiteindelijk niemand beter ziet."

"Ouders horen erover op het schoolplein of langs de sportvelden en als de hele klas aan bijspijkeren doet, moet je stevig in je schoenen staan om er niet in mee te gaan. De ouders gaan zich afvragen of het kind dan toch niet ook eens een bijlesje nodig heeft. Gewoon, het zekere voor het onzekere nemen."

Tegelijkertijd blijkt het voor ouders niet altijd makkelijk om toe te geven dat hun kind wordt geholpen. Want betekent het indirect niet dat je zelf geen tijd hebt om te helpen? En: is je kind van zichzelf zo slim, of gaat het naar het vwo omdat het vijf dagen per week bijles heeft?

Vaak wordt gewezen op de gebreken in het onderwijs, maar dat ouders voorzorgsmaatregelen nemen voor de schoolcarrière van hun kinderen, wil niet direct zeggen dat de lessen of docenten werkelijk tekortschieten, denkt Elffers. "Het is helemaal niet bekend of al die bijlessen echt zin hebben, maar het kan wel zo zijn dat ouders het gevóél hebben dat het nodig is."

Er is dan ook meer onderzoek nodig naar het schaduwonderwijs, vinden experts, die verschillende problemen signaleren. Het krijgt een steeds prominentere rol, maar de transparantie is minimaal: iedereen kan bijles geven en naar de kwaliteit is het soms gissen. Het is een grijs gebied.

Daarnaast bestaan zorgen over ongelijkheid. Heb je als ouder het geld voor bijlessen, Cito-trainingen of huiswerkbegeleiding, krijgt jouw kind dan later meer kansen op een betere baan? Jesse Klaver van GroenLinks noemde de grote uitgave aan huiswerkbegeleiding al een verkapte privatisering van het onderwijs en minister Jet Bussemaker van Onderwijs maakte plannen om te onderzoeken of bijles invloed heeft op de ongelijkheid.

Dat het alleen de rijkere hoogopgeleide ouders zijn die hun kinderen naar bijles sturen, is een misvatting, zegt onderwijsadviseur Marijke Kaatee. "Je ziet het in alle lagen van de bevolking. Niet alleen in Zuid, maar ook in Nieuw-West wordt bijvoorbeeld de zomerschool goed bezocht. Ouders laten de dingen niet meer zomaar gebeuren, zeker niet als het gaat om het onderwijs van hun kind. Er hangt gewoon te veel van af."

School geeft advies

Vorig jaar werd voor het eerst het basisschooladvies leidend, in plaats van de eindtoets in groep acht. Het advies wordt nu al voorafgaand aan de eindtoets gegeven. Daarmee zou de druk van het presteren verspreid worden over de schooljaren. Het advies van de leerkracht is gebaseerd op het leerlingvolgsysteem: de behaalde resultaten van het kind vanaf groep één, en de eigen ervaring van de school.

Niet alleen ouders, maar ook veel basisscholen nemen extra maatregelen. Ze wapenen zich met een intelligentietest in groep acht tegen de effecten van de verschoven toets, meldde het AD vrijdag. Docenten hopen hiermee het advies beter te kunnen onderbouwen en zo sterker te staan tegen kritische ouders.