Ondanks talrijke obstakels zijn flitsbezorgers een blijvend fenomeen

Tegenover de rekken met chips en popcorn in het Gorillas-magazijn op het Koningin Wilhelminaplein in Amsterdam zit een handjevol bezorgers, verspreid over twee rijen met stoelen. Een ervan heeft oortjes in en scrolt op zijn telefoon. Een ander staart voor zich uit. Het is wachten op de volgende bestellingen, maar die lijken er deze maandagmiddag, zo net na de aftrap van het spitsuur, nog niet in overvloed te zijn. De elf vrijwel identieke fietsen voor de deur van het grijze pand staan onaangeroerd op de stoep, schrijft de Volkskrant.

Ruim een jaar geleden knalde op deze plek nog harde popmuziek uit de speakers. Gorillas had zich enkele maanden eerder als de eerste flitsbezorger in Nederland gevestigd. Met dit jeugdige ‘clubhuis’ als een van de eerste zogenoemde darkstores, van waaruit bezorgers op elektrische tweewielers studenten en jonge gezinnen voorzagen van snelle boodschappen. De sfeer was opgewekt, binnen speelden bezorgers een potje voetbal met elkaar, buiten maakten collega’s een praatje. De belgeluiden voor nieuwe bestellingen volgden elkaar in rap tempo op.

Gemeenten keren zich tegen de snelle bezorgdiensten na klachten van buurtbewoners

Het peloton van Gorillas had de wind in de rug. Net als concurrenten Flink, Getir en Zapp, die niet veel later de markt opkwamen. In juli 2022 ziet de (flits)wereld er anders uit. Gemeenten keren zich tegen de snelle bezorgdiensten na klachten van buurtbewoners over overlast. Darkstores worden uit het centrum geweerd en in de grote steden mogen helemaal geen nieuwe locaties meer worden geopend.

Bovendien stagneert het aantal bestellingen nu de lockdowns voorbij zijn en consumenten zelf weer op pad kunnen, zo blijkt uit transactiedata van ABN AMRO. Tot overmaat van ramp zorgen de slechte macro-economische vooruitzichten, stijgende rente en het haperende imago van de flitsbezorgers ervoor dat investeerders een stuk minder happig zijn. Voor flitsbezorger Zapp genoeg reden om het verdienmodel niet meer ‘levensvatbaar’ te achten. Vorige week werd bekend dat het Britse bedrijf zich amper een jaar na de start terugtrekt uit de Nederlandse flitsmarkt, al blijven de vier filialen nog even open.

Met afzwaaien van Zapp blijven drie namen over: Flink, Gorillas en het Turkse Getir

Dat het bedrijfsmodel onder druk staat, is al langer duidelijk. Eind juni kondigde Zapp al een mogelijk vertrek aan na de verplichte sluiting van twee darkstores in Amsterdam. Een maand eerder ontsloeg het bedrijf zo’n 250 medewerkers – 10 procent van het personeelsbestand – om de kosten te drukken. Ook flitsbezorgers Getir en Gorillas loosden die maand behoorlijk wat medewerkers om winstgevend te worden. Het ‘kantelpunt’ in de flitsbezorgindustrie leek bereikt en heel lang zouden de flitsbedrijven het niet meer uithouden.

Maar dat moet nog maar blijken, zegt Martijn Arets. De platformspecialist voorspelde vorig jaar net als vele economen dat er uiteindelijk slechts één of twee grote spelers overblijven. Maar het vertrek van de eerste flitsbezorger wil volgens hem niet zeggen dat ook de rest snel ten onder gaat. ,,Maaltijdbezorger Foodora vertrok in 2018 ook, maar de concurrenten zijn nog altijd actief.''

Met het afzwaaien van Zapp blijven in Nederland drie namen over: de Duitse flitsbezorgers Flink en Gorillas en het Turkse Getir. Samen goed voor bijna 120 distributiecentra in 39 Nederlandse steden. De achterblijvers zullen juist profiteren van het vertrek van een concurrent, verwacht sectoreconoom transport en logistiek Albert Jan Swart van de ABN AMRO. ,,Zij krijgen straks meer bestellingen in hun bestaande bezorggebied.'' Hoewel transactiedata van de bank laten zien dat er sinds het einde van de lockdown in januari minder bestellingen binnenkomen, is de vraag naar snelle boodschappen er namelijk nog steeds. ,,Vooral onder jonge stedelingen'', aldus Swart.

Enorme hoeveelheid durfkapitaal en agressieve marketingcampagnes

Onderzoek van Kantar laat bovendien zien dat het aantal gebruikers nog altijd toeneemt, zij het minder snel. Met de nodige publiciteit, een enorme hoeveelheid durfkapitaal en agressieve marketingcampagnes wisten de flitsbezorgers in anderhalf jaar tijd zo’n 1,1 miljoen consumenten over te halen om boodschappen te bestellen. Vorig jaar, toen nog maar 700 duizend consumenten gebruikmaakten van de snelle service, leverde dat de flitsbezorgers volgens het Food Service Instituut Nederland (FSIN) een gezamenlijke omzet op van ruim 184 miljoen euro. Dit jaar zal dat bedrag oplopen naar zo'n 500 miljoen, schat marktonderzoeksbureau Gfk.

,,We kunnen niet meer om flitsbezorging heen'', concludeert Dirk Mulder van ING. Het is volgens de sectoreconoom detailhandel duidelijk dat het een blijvend fenomeen is. Door de populariteit zullen ook bestaande partijen instappen. Supermarktketens Albert Heijn en Marqt experimenteren in Amsterdam en Den Haag al met flitsbezorging via de maaltijdbezorger Thuisbezorgd en ook Gall & Gall test de snelle service uit.

Samenwerking tussen die gevestigde supermarkten en de flitsbezorgers is de volgende, lucratieve stap, denkt Swart. Zo heeft de familie Van Eerd van supermarktketen Jumbo al geïnvesteerd in Gorillas. De supermarkt levert huismerken aan de flitsbezorger en wil binnenkort de snelle bezorgservice gaan aanbieden via de eigen kanalen. ,,Door hun bezorgnetwerk te gebruiken voor bestaande winkels kunnen de flitsbedrijven de kosten flink verlagen.''

Hogere prijzen, vollere boodschappentassen

Aan belangstelling van klanten en supermarkten mag dan geen gebrek zijn, dat betekent niet dat alle donkere wolken verdwenen zijn. ,,Bij investeerders is het sentiment rond de startups veranderd. Door de stijgende rente, hoge inflatie en onzekere macro-economische vooruitzichten zijn zij terughoudender'', legt Mulder uit. Om het uit te houden zijn die kapitaalverschaffers hard nodig, want hoewel de bedrijven zelf het volste vertrouwen hebben in het verdienmodel maakt nog geen van de flitsbezorgers winst. ,,Ze zullen snel zwarte cijfers moeten gaan schrijven'', stelt Mulder, die niet uitsluit dat de flitsbezorgers daarvoor hun prijzen verhogen. Al is de vraag wel hoe interessant de service dan blijft voor de jonge klantenkring.

Ook een vollere boodschappenmand is essentieel voor hogere winstmarges. Zo deinzen klanten er niet voor terug om de flitsbezorgers voor één banaan of potje pesto op pad te sturen, constateerde journalist Jeroen van Bergeijk toen hij zelf aan de slag ging als bezorger. Sindsdien zijn er wel minimumbestelbedragen ingesteld. Gemiddeld bestellen klanten nu voor een kleine 17 euro aan boodschappen, meldt ABN AMRO.

Gedragscode om de buurtbewoners en stadsbesturen weer aan hun kant te krijgen

Flink zegt zich niet in dit bestelbedrag te herkennen, al wil het bedrijf het daadwerkelijke bedrag niet delen. De flitsbezorger zegt nog altijd te groeien, net als Gorillas, dat naar eigen zeggen een ‘duidelijke weg naar winstgevendheid is ingeslagen’ in Nederland. Het bedrijf richt zich nu op de meest rendabele landen en hubs. ‘Daarnaast blijven we werken aan onze prijzen en logistiek.’ Getir wil niet ingaan op vragen over het verdienmodel.

De flitsmarkt gaat nu volwassen worden, denkt platformspecialist Arets. ‘Vorig jaar kwamen ze als een soort olifant de porseleinkast binnengestampt. In rap tempo openden ze tientallen hubs zonder echt rekening te houden met de omgeving.’ Ook qua arbeidsomstandigheden is er nog ruimte voor verbetering bij de flitsbedrijven. In mei oordeelde de Arbeidsinspectie dat hun zoektocht naar ‘marktdominantie’ leidt tot te hoge werkdruk, zware fysieke belasting en illegale tewerkstelling.

‘Ze beseffen dat er iets moet veranderen’, zegt Arets. Een heus charmeoffensief is al gestart. In mei presenteerden de flitsbezorgers een gedragscode om de buurtbewoners en stadsbesturen weer aan hun kant te krijgen.

Herkenbare, vierkante rugtassen zijn verruild voor bakken voorop de fiets

Ook bij de Gorillas-hub in Nieuw-West. Fietsen staan er nog steeds, maar niet op de stoep. Binnen, op de plek waar vorig jaar nog een balletje werd getrapt, staan ze nu rijen dik opgesteld. De zwarte jassen van de fietskoeriers zijn vervangen door hun eigen kleding en de herkenbare, vierkante rugtassen zijn verruild voor bakken voorop de fiets. Harde muziek klinkt alleen nog uit de oortjes van de koeriers. Veranderingen die volgens Gorillas het gevolg zijn van ‘maandenlang constructief overleg’ met buren, mede-ondernemers en de gemeente.

Met succes, want de gemeente Amsterdam meldt dat het aantal klachten over flitsbezorgers is afgenomen. Niet in de laatste plaats omdat een aantal overlastgevende darkstores geheel gesloten is. De gemeente werkt nu aan een speciaal bestemmingsplan voor de flitsbezorgers, zodat zij zich straks alleen nog op ‘passende’ locaties vestigen. Woongebieden vallen daar in principe niet onder, aldus wethouder Reinier van Dantzig van ruimtelijke ordening.

Fietskoeriers die publieke ruimte claimen als wachtkamer én racecircuit gaan niet meer verdwijnen

Andere grote steden werken aan soortgelijke plannen, tot grote ergernis van de flitsbezorgers. Zowel Gorillas als Flink stelt dat hun verdienmodel niet werkt als alle distributiecentra aan de buitenranden van de stad zijn gevestigd. Als de fietskoeriers 45 minuten onderweg zijn, worden de bezorgkosten veel te hoog, aldus Flink. Bovendien kunnen flitsbezorgers naar eigen zeggen tegenwoordig prima functioneren in een woon- of winkelgebied.

Ook platformspecialist Arets denkt dat sommige gemeenten te abrupt handelen. Het grootste probleem is volgens hem dat de flitsbezorgers als een geïsoleerd probleem worden gezien. ,,Hoewel flitsbezorgers duidelijk een grote rol hebben gespeeld in het aanjagen van de on-demandmarkt, vormen ze slechts één onderdeel van de snelle bezorgindustrie.'' Nu consumenten gewend raken aan snelle bezorging is het probleem veel breder. ,,Je kunt alle darkstores gaan weren uit het centrum, maar ook de bestaande fysieke winkels en horeca gaan flitsbezorgen.'' Fietskoeriers die de publieke ruimte claimen als wachtkamer én racecircuit gaan niet meer verdwijnen.

Voor het voortbestaan van de ‘originele’ flitsbezorgers lijkt samenwerking met die fysieke winkels essentieel. Al kan het (verplicht) verhuizen naar afgelegen industrieterreinen volgens Arets ook werken. ,,Als het bezorggebied per hub groter wordt, zijn er minder vestigingen nodig.'' Daarvoor is het wel nodig om de tien minuten bezorgtijd, die ooit werd beloofd, te laten varen. Dat gebeurt volgens Arets eigenlijk al massaal. Zeker tijdens de spitsuren worden de boodschappen soms pas na een half uur bezorgd. ,,Maar dat is natuurlijk nog steeds snel.''