Houden we de wind in de rug? De economische glazen bol van 2019

De auto-industrie: ‘De druk om te stoppen met brandstofmotoren wordt groter’

CRUCIAAL: De immense operatie van fossiel naar elektrisch. En worden er hogere importtarieven ingevoerd?
DE EXPERT: Max Erich, sectoreconoom Automotive bij ING.

“Wat betreft de wereldwijde autoverkopen is er sprake van afkoeling. De groei valt grotendeels weg en we koersen in 2019 richting een stabiele markt. Maar een neergang ligt op de loer. De onrust rondom een mogelijke handelsstrijd en invoering van hogere tarieven tussen de VS en China en de VS en de EU blijft boven de markt hangen. Trump zal druk blijven zetten en wellicht ook overgaan tot invoering van hogere importtarieven op auto’s vanuit de EU. Een felle strijd kan de verkopen in het rood doen belanden.

“Die blijvende onrust maakt het fabrikanten lastig om productiebeslissingen omtrent toekomstige modellen te nemen. En daar moeten er een hoop van worden genomen met het oog op de transitie naar elektrisch. Die gaat in het volgende ­decennium echt vorm krijgen, maar vraagt nu om belangrijke investeringsbeslissingen over fabrieken voor elektrische auto’s en batterijproductie. Ik verwacht op dat vlak veel aankondigingen van fabrikanten.

“Ik denk ook dat in navolging van Volkswagen, meer fabrikanten gaan nadenken over de afbouw van brandstofmotoren. De druk om te stoppen met brandstofmotoren kan in 2019 nog eens worden versterkt door de introductie van nieuwe elektrische auto’s zoals de Tesla Model 3 en de elektrische I.D. van VW, het elektrische equivalent van de VW Golf. Durven ze de I.D. echt te laten concurreren met hun eigen Golf? Naast elektrische auto’s zullen mobiliteitsdiensten groeien, denk aan car sharing. Het ontwikkelen van platforms rondom dergelijke diensten wordt essentieel. Als fabrikanten zich hier niet serieus op gaan richten, dan kan hen dat in de toekomst duur komen te staan. De achterstand op een partij als Uber is al enorm.

“Ik verwacht overigens dat het nog wel even gaat duren voordat zelfsturende auto’s een rol gaan spelen in mobiliteitsdiensten. Ik vrees voor tegenvallers op dat vlak. Dat zal leiden tot meer realiteitszin omtrent de uitrol van autonoom rijden, waarbij nog een lange weg te gaan is.”

De land- en tuinbouw: ‘Met name de glastuinbouw kan veel last krijgen van een brexit’

CRUCIAAL: Wat voor weer wordt het?
EXPERT: Krijn Poppe, senior econoom, Wageningen Economic Research.

“De sector is kwetsbaar. Na het buitengewoon goede jaar 2017, duiken we nu onder het normale niveau. Zo zien we het gemiddeld inkomen van de land- en tuinbouwer nu dalen naar 41.500 euro, waar dat door de jaren heen gemiddeld uitkwam op 50.000 euro. Dat is uiteraard een gevolg van de droogte en bijvoorbeeld van de varkensprijzen, die een dieptepunt bereikten. Ook voor het komend jaar zijn er factoren die onzeker zijn en negatief kunnen uitpakken voor de branche.

“Slecht weer en dierziektes hangen ­altijd boven het hoofd van de boer. De afhankelijkheid van natuurlijke ­omstandigheden blijft kenmerkend voor de sector. Weersinvloeden kun je ook niet doorberekenen. Tegelijkertijd krijgen boeren het komende jaar te ­maken met klimaateisen die verder worden opgeschroefd. Dat brengt kosten met zich mee, wat weer een verlies van de concurrentiepositie tot gevolg heeft. Met name varkenshouders en pluimveehouders kampen daarmee, net als met de hoge kosten voor mestafzet, een kostenpost van 360 miljoen euro.

“In Europees verband komt er nieuw landbouwbeleid. Het EU-budget zal in 2019 kleiner worden. En dan hebben we nog een brexit te gaan. Het Verenigd Koninkrijk is een belangrijke afzetmarkt, er gaan veel verse producten vanuit Nederland die kant op. Veel zal afhangen van de aard van het handelsverdrag dat er wordt gesloten met de Britten. Als er veel transactiekosten en wachttijden bij de grens ontstaan, kan met name de glastuinbouw veel last hebben van een brexit.

“Tot slot wat de biologische sector ­betreft: Die markt groeit nog wel maar de wetten van vraag en aanbod gelden ook daar. Als de markt overvoerd raakt, denderen de prijzen in elkaar.”

De huizenmarkt: ‘De huizenprijzen blijven in het nieuwe jaar stijgen’

CRUCIAAL: Een economische klassieker: wat is de verhouding vraag-aanbod?
EXPERTS: Philip Bokeloh, sectoreconoom woningmarkt bij ABN Amro en Madeline Buijs, sectoreconoom bouw & vastgoed bij ABN Amro.

Philip Bokeloh: “Wij verwachten dat de huizenprijzen in het nieuwe jaar blijven stijgen. De rente blijft voorlopig laag en de woningbouw blijft achter bij de behoefte, onder meer doordat ­gemeenten te weinig in nieuwbouwgrond investeren. We hebben in 2018 gezien dat het voorgenomen aantal nieuw te bouwen woningen opnieuw niet is gehaald. 75.000 woningen per jaar bouwen is een mooi streven, maar in de praktijk te ambitieus.

Bovendien stijgen de lonen en mogen kopers op basis van hun inkomen meer lenen. Dat geeft financiële ruimte bij woningaanschaf. Volgens onze laatste raming zullen de huizenprijzen in 2019 met 7 procent stijgen, maar de kans bestaat dat wij deze raming iets verlagen in verband met de afzwakking van de economie. Of zo’n forse stijging van de huizenprijs gunstig is, daar kun je op twee manieren naar kijken. Bij normale consumptiegoederen vinden wij een prijsstijging vervelend. Bij woningen ligt dat anders, omdat wij ons huis ook als een investering zien. Maar eigenlijk betekent een stijging van de huizenprijs ook hogere woonlasten. Het is goed als de huizenmarkt in rustiger vaarwater komt.”

Madeline Buijs: “Bij het vastgoed kijken we zo’n twee jaar vooruit. En dan zien we dat deze sector zich best wel in lijn met de hele Nederlandse economie ontwikkelt: gaat het in het algemeen goed, dan gaat het ook goed in de bouw en vastgoed. Gaat het slecht, dan gaat het ook in de sector slecht. Voor 2019 verwacht ik nog wel groei maar niet meer zo uitbundig. Wel is de renteverwachting tot 2020 nog gunstig. Wat de leegstand betreft: met kantoren gaat het beter dan met winkels. De leegstand daalt ook in winkelcentra wel, maar in krimpgebieden blijft hij een probleem. Bij kantoren zie je dat de transformatie naar woningen steeds vaker succesvol wordt toegepast. Het is ook eenvoudiger om kantoren om te bouwen tot huizen dan winkels.”

De platformeconomie: ‘Vragen rond positie bezorgers en Uber-chauffeurs blijven’

CRUCIAAL: Met spelers als Uber, Airbnb en Thuisbezorgd.nl een betrekkelijk nieuwe economische tak. Platforms staan voor een ‘uitdokterjaar’. Hoe moeten deze bedrijven economisch, sociaal en juridisch worden beoordeeld?
EXPERT: Koen Frenken, hoogleraar innovatiestudies, Universiteit Utrecht

“Het jaar 2019 wordt het jaar waarin verder zal moeten worden uitgedokterd hoe we de platformeconomie moeten beoordelen. Sociaal, juridisch en economisch. De spelers in deze sector, zoals Uber, Facebook en Airbnb, maar ook steeds meer kleinere partijen, zijn nu nog een beetje de cowboys van de economie. Vroeger waren de uitzendbureaus dat, die hebben het nu op orde.

Het gaat nog wel even duren voor is uitgedokterd wat het betekent om bijvoorbeeld een pizza via Thuisbezorgd.nl naar adres x te brengen. Juridisch is dat toch een zzp-klus, zou je zeggen. Maar toch voelt iedereen dat het ook weer geen puur ondernemerschap is.

Er zijn nog zoveel vragen. Hoe gaan bijvoorbeeld de nieuwe Europese privacyregels in de praktijk uitpakken? En hoe zit het met de belastingplicht van zulke platforms? We moeten dat met regelgeving uitzoeken. Alle Europese landen zijn daar ook al mee bezig.

Wat het extra ingewikkeld maakt, is dat je platforms niet allemaal over één kam kunt scheren. Zo heb je in de schoonmaakbranche digitale partijen die ­bedrijven en klanten bij elkaar brengen zonder dat daar zzp’ers aan te pas ­komen. En van de taxi-chauffeurs van Uber kun je zeggen: ze verdienen onder het minimumloon, maar per opdracht krijgen ze best veel. Het verschil zit hem in de wachttijd, die wel in rekening wordt gebracht als je in dienst bent bij een regulier taxibedrijf en bij Uber niet.

Tot slot zitten er grote verschillen in de mensen die voor een app werken. Wat de een onterecht vindt, beoordeelt de ander als een bewuste keuze. En wat betreft de deeleconomie, waar het gaat om het beter benutten van spullen, ben ik positief. Daar zijn enorme milieuvoordelen te behalen, mits geflankeerd met extra belasting op bezit. Ook staan we aan de vooravond van een fiets- en scooterrevolutie.”

De economie van Nederland

Er zit nog altijd rek in de Nederlandse economie, constateert het Economisch Bureau van de INGbank in zijn economische vooruitblik voor 2019. De groei van de Nederlandse economie zal volgens de bank in dit nieuwe jaar uitkomen op 2,0 procent. Die groei zal in nagenoeg alle sectoren zijn te merken maar volgens ING dan wel in een lagere versnelling dan in het afgelopen jaar. Vooral de krapte op de arbeidsmarkt remt de economie af, ­omdat met minder arbeidskrachten ook minder wordt geproduceerd. Die werkenden kunnen in 2019 wel een hogere loonstijging tegemoet­zien; een (traditioneel vertraagde) reactie op een al langer durende periode van groei. Tegelijkertijd loopt de inflatie volgens ING op naar 2,5 procent. De werkloosheid daalt naar 3,6 procent en de export stijgt met ruim 3 procent. Van zowel de handelsoorlog als de brexit heeft Nederland in het komende jaar nog nauwelijks last, voorspelt de bank.

De economie van de wereld

Hoe het de wereldeconomie in 2019 zal vergaan, is vanzelfsprekend lastiger te voorspellen, omdat er veel factoren meespelen. Toch waagt Nationale ­Neder­landen Investment Partners zich aan een mondiale voorspelling. Het raadpleegde daarvoor 100 institutionele beleggers. Die verwachten dat de eurozone in het nieuwe jaar zal opveren met een lage werkloosheid en aantrekkende loongroei. Daar staat tegenover dat ze de gevolgen vrezen van de handelsoorlog, die wordt uitgevochten met importheffingen die landen elkaar opleggen, onder aanvoering van de Amerikaanse president Donald Trump. Die extra tarieven beperken buitenlandse investeringen en ook de ontwikkeling van opkomende markten, zo verwachten beleggers. Nu China zich meer richt op de huishoudelijke consumptie dan op investeringen in vaste activa, is het moeilijker te voorspellen wanneer de Chinese stimuleringsmaatregelen de negatieve gevolgen van de Amerikaanse handelstarieven zullen compenseren. De verwachting is wel dat de spanningen tussen de twee grootste economieën ter wereld de markten blijven bezighouden.