Edmund Phelps, Nobelprijswinnaar: 'Toon lef en wees creatief '

We zitten in een weekend tussen twee Europese topbijeenkomsten in, die staan voor de impasse van Europa. De nee-stem over internationale vrijhandel domineerde de politieke top in Maastricht de afgelopen dagen. De ja-stem over handel en innovatie gaat komende week domineren op de bijeenkomst van leiders in industrie en politiek. Hoe komen we uit deze impasse?

Edmund Phelps, Nobelprijswinnaar in de economie, weet wel hoe. We kunnen die impasse doorbreken, schrijft hij in zijn nieuwe boek Mass Flourishing. Maar niet over de hoofden van de mensen heen. We moeten juist het individu de ruimte geven voor een nieuwe dynamiek. Een spiraal omhoog. Een dynamiek die ons het goede leven gaat brengen waarin we merken dat we eindelijk weer eens voorruitgaan. Het is een dynamiek die ontstaat doordat mensen creatief worden en nieuwe kennis ontwikkelen vanuit de samenleving zelf. Want vooruitgang, zo stelt Phelps, komt niet van bovenaf; vooruitgang komt vanuit een breed gedragen dynamiek waarin mensen op alle plekken werken aan verbetering en vernieuwing. Dat leidt tot nieuwe bedrijvigheid, banen en loongroei. Maar vooral leidt het tot wat hij noemt 'het goede leven'. Dat is een leven waarin niet alleen de economie bloeit, maar ook nieuwe muziek, kunst en literatuur ontstaan.

,,Utopia is een ideale wereld die niet bestaat, maar er is heel veel mogelijk. Tussen 1820 en 1870 vond er een ware explosie van economische kennis en groei plaats in het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten, Frankrijk, Duitsland, Nederland en België. Het begon met een enorme groei in productiviteit per hoofd van de bevolking, die werd gevolgd door een sterke en onophoudelijke reële loongroei. Maar er kwamen ook steeds meer banen bij want overal werden nieuwe bedrijven opgericht. Het was echt een periode van mass flourishing.

,,Door mijn jarenlange onderzoek kan ik een aantal lessen trekken. We moeten mensen en bedrijven vrijspelen om de vruchten van hun creativiteit en vernieuwende ideen te kunnen plukken. Maar weet dat dit niet zonder risico kan. Sterker, het gevaar van mislukking is de keerzijde van innovativiteit. Daar zit ook een groot punt van kritiek naar de overheid toe. Ik ben van mening dat de overheid te sterk is gericht op een rechtvaardige samenleving en het indammen van onzekerheid. Daarmee verstikt ze de mogelijkheden van mensen.''

,,Dat klopt, het innovatiebeleid is gericht op exotische sectoren en op het te gelde maken van uitvindingen uit de wetenschap. Maar de meeste bedrijvigheid komt niet voort uit een wetenschappelijke ontdekking. Massale bedrijvigheid ontstaat vanuit de menselijke geest die continu mogelijkheden ontwaart voor nieuwe business. We hebben lang gedacht dat de aanwezigheid van grote hoeveelheden kapitaal de reden was voor de groei vanaf 1820. Of dat die werd veroorzaakt door een grote uitvinding. Maar hoewel deze elementen belangrijk waren, is het cruciale van die bloeitijd dat er in de samenleving een dynamiek was die aanzette tot continue verbetering.''

,,Het modernisme en het onderliggende kapitalisme bracht weliswaar enorme voorruitgang, maar het was ook bedreigend. Contracten vervingen het gemeenschapsleven. Het individualistische stadsleven domineerde. Maar vooral in Europa was er een establishment dat zijn macht zag afbrokkelen. In het modernisme van begin 1900 kon iedereen de sociale ladder opklimmen en dat was natuurlijk voor sommigen zeer bedreigend. Zo ontstond een enorme hang naar wat ik het corporatisme noem. Het corporatisme staat voor alle publieke organisatievormen buiten de markt om. Zoals vakbonden, werkgeversvertegenwoordigingen of sectorspecifieke lobbyorganisaties. Het corporatisme is in wezen bedoeld om de private sector onder publieke controle te houden. Denk bijvoorbeeld aan de afspraken over loonontwikkeling. Het gaat vrijwel altijd om het beschermen van gevestigde belangen. Het corporatisme is verstikkend voor de dynamiek. De mate waarin de overheid de private sector domineert is sinds begin jaren 20 steeds verder toegenomen. Zelfs in de Verenigde Staten. In Amerika is dat vooral door steeds grotere lobbies en door juridisering van de samenleving. Dat laatste is natuurlijk killing voor iedereen die iets nieuws wil uitproberen. De enige plek waar corporatisme stelselmatig is teruggedrongen sinds 1980 is het Verenigd Koninkrijk.''

,,Mensen moeten beginnen met inzien dat krampachtig vasthouden aan de status quo niet helpt. Dat geldt vooral voor overheidsfunctionarissen. zij moeten gericht zijn op het 'mogelijk maken' in plaats van beschermen van zekerheden en weren van nieuwkomers. En lobbyisten moeten worden ingedamd, want ze hebben altijd het belang van het beschermen van wat is als doel. Stap twee is dat we onze kinderen minder risicomijdend moeten opvoeden. Ik hoor hoe kindjes in een speeltuin constant worden gewezen op het gevaar om te vallen. Dat worden straks volwassenen die niet gewend zijn aan het nemen van risico's, een eerste voorwaarde voor innovatie. Maar het allerbelangrijkste blijft het vermogen om kansen te zien en te willen pakken.''

Gerelateerde artikelen:Nobelprijswinnaar Ben Feringa wilde boer worden Nederlander wint noveblprijs met moleculaire machines