Steun voor het mkb? ‘Laat de overheid maar opleggen dat cafés geen terrasverwarming mogen gebruiken’

Het bedrijfsleven zit in de hoek waar de klappen vallen. De vennootschapsbelasting gaat omhoog, de huren stijgen, net als – vanwege de personeelstekorten – de lonen. En dan zijn de energiekosten ook nog eens torenhoog. Daarom wil VVD-minister Micky Adriaansens van Economische Zaken het energie-intensieve deel van het midden- en kleinbedrijf (mkb) te hulp schieten, kondigde ze vorige week aan. Voor Prinsjesdag lukte het niet meer, maar in november moet er een pakket liggen voor onder meer bakkers, slagers en tuinders.

Maar datzelfde bedrijfsleven behaalde in het eerste kwartaal recordwinsten, meldde het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). En het Centraal Planbureau (CPB) stelde vast dat er genoeg ruimte is voor loonsverhogingen. Is het dan wel verstandig om, na alle coronasteun, het bedrijfsleven wéér overeind te houden met financiële steun nu het tegenzit?

Economie tijdens corona stilgezet

,,Ja, er waren recordwinsten in het eerste kwartaal. Maar de situatie is door de oorlog in Oekraïne nu wel echt anders natuurlijk", zegt econoom Rens van Tilburg in de Volkskrant.

,,Waar het om gaat, is dat we twee jaar lang massaal bedrijven gesteund hebben vanwege corona. Daar was iedereen voor, ook ik, maar terugkijkend moeten we vaststellen dat het een beetje te veel is geweest. De reserves van bedrijven zijn ongekend toegenomen, met 100 miljard euro, tot hun hoogste punt ooit, en er waren nauwelijks faillissementen. De economie is tijdens corona stilgezet, terwijl er echt dingen moeten veranderen, onder meer vanwege het klimaat."

Bedrijfsdynamiek onder druk

,,Wat er wel en niet gesteund wordt, is een politieke keuze. Daar gaan wij niet over", zegt ABN Amro-econoom Jan-Paul van de Kerke. ,,Maar uit economisch perspectief, met een wat langere blik, zien we dat de bedrijfsdynamiek onder druk staat. Dus beleid dat de terugkeer van die dynamiek tegenhoudt, zou ik afraden. Dat is gevaarlijk om te zeggen, want het gaat dan over faillissementen van individuele ondernemers, maar macro-economisch zou het goed zijn. Want door die lage dynamiek hebben we bijvoorbeeld een te krappe arbeidsmarkt."

Voor steun aan bakkers, slagers en tuinders is wellicht iets te zeggen. Voeding is immers een eerste levensbehoefte. Maar Adriaansens noemde ook tuincentra en sauna’s. ,,Als zo’n sauna door de hoge gasprijzen nog maar twee dagen per week open is in plaats van zeven, dan is dat precies wat je wilt", zegt Van Tilburg. ,,Er is een gascrisis, het gebruik moet omlaag. Laat de overheid maar opleggen dat cafés geen terrasverwarming mogen gebruiken en dat winkels met airco de deur dicht moeten houden. De crux is: er is een tekort aan gas. De vraag moet naar beneden."

Economen kijken daarbij graag naar het beprijzen. ,,We krijgen door de hoge energieprijzen nu een flinke beprijzing in de schoot geworpen, dan is het niet verstandig die meteen weer weg te compenseren", zegt Van Tilburg, die directeur is van het Sustainable Finance Lab, een academische denktank die zich inzet voor een duurzamere inzet van financiële middelen van de samenleving. ‘Kijk naar de tuinders. Die zitten hier natuurlijk vanwege het goedkope gas. Dat gaat niet meer terugkomen. Dus de vraag is hoeveel geld je daar nog in moet stoppen, in een industrie die vroeg of laat in de problemen gaat komen. Je moet je afvragen of dat geen weggegooid geld is. Bovendien: een van de oudste milieutips is om alleen seizoensgroente te eten. Als je de tuinders blijft steunen, neem je dat effect weg. Dat consumenten sommige producten niet meer kopen omdat ze te duur zijn door de hoge gasprijzen, is precies wat je wil."

Er moeten prikkels blijven

,,Dat goedkope gas komt inderdaad niet meer terug. Dus als je nu de verliezen van tuinders gaat subsidiëren, helpt dat niet in het maken van die aanpassing", beaamt Van de Kerke van ABN Amro. Volgens de bank blijven de energieprijzen zeker tot eind volgend jaar hoog, en gaan er misschien wel vaker prijsschokken van grondstoffen komen. ,,Dan is het gevaarlijk die meteen te compenseren", zegt econoom Van de Kerke. ,,Als je nu besluit tot steun, moet je die dan lang volhouden. En je schept een situatie waarin bedrijven minder de prikkel ervaren die uitgaat van hogere energieprijzen. Dat heeft De Nederlandsche Bank ook gezegd over de coronasteun: goed dat het is gebeurd, maar het moet geen automatisme worden. Er moeten prikkels tot aanpassing blijven."

Wel is het volgens de ABN Amro-econoom van belang dat de overheid bij de steunoperatie kijkt naar het uitstralingseffect in de rest van de economie. ,,Als Albert Heijn failliet gaat, gaat er een hele keten aan toeleveranciers onderuit. De overheid zou dus moeten kijken wat de vitale sectoren zijn." Van Tilburg: ,,Sommige faillissementen zijn prima en broodnodig. Niet voor alle bedrijven is er toekomstperspectief en de vrijkomende arbeidskrachten zijn elders hard nodig. Maar wat je niet wilt, is dat alles en iedereen omvalt de komende winter. Je moet dus een evenwicht zoeken, met goede maatvoering, om te voorkomen dat productiestructuren onnodig beschadigd raken."

Minstens zo belangrijk als ‘niet te brede en niet te luxe’ steun, zegt de Sustainable Finance Lab-directeur, is de lange termijn. ,,Geef ondernemers zekerheid over de energieprijzen voor de komende jaren, zodat ze weten dat het loont om te investeren in de energietransitie. Leg een bodem in de prijzen door de energiebelasting variabel te maken, dus hoger als de marktprijs onder een bepaald minimum zakt. Anders gaat bij die energietransitie iedereen naar elkaar kijken en schiet het niet op."