Help, de flexwerker verzuipt!

De 3 miljoen zzp'ers en flexwerkers vormen een zegen omdat ze onze arbeidsmarkt veel wendbaarder maken als het economisch klimaat mee- of tegenzit. Tegelijk vormen ze een vloek nu de zwakste groepen op de arbeidsmarkt daar relatief vaak negatieve gevolgen van ondervinden. Het risico op werkloosheid en armoede ligt voor flexwerkers driemaal hoger.

Ze bouwen minder pensioen op en profiteren als losse werknemers minder van het sociale vangnet (WW) als ze geen opdrachten meer binnenkrijgen. Dit probleem is met name nijpend nu lageropgeleiden véél vaker een los dienstverband hebben. Heeft van de hoogopgeleide veertigers 8 procent een flexcontract, bij hun laagopgeleide leeftijdsgenoten ligt dat percentage met 17 procent ruim twee keer zo hoog.

De paradox is dat de sociale zekerheid door de toegenomen flexeconomie niet goed werkt voor de groepen waarvoor dit vangnet juist bedoeld is: de lageropgeleiden en zwakkeren in de samenleving. Tegelijk hoeven hoogopgeleide flexwerkers met een sterke arbeidsmarktpositie geen premies te betalen. Zij dragen daardoor (veel) minder bij aan ons sociale vangnet.

1. Meer reguleringIn de eerste optie worden de wettelijke regels die aan flexibele contracten worden gesteld flink aangescherpt. Werkgevers kunnen losse dienstverbanden dan niet meer inzetten om makkelijk kosten te besparen. Nadeel is dat er nog steeds geen prikkel bestaat om werknemers vast in dienst te nemen. Handhaving van de regels is cruciaal, waarschuwt het CPB, net als controleren dat werkgevers geen nieuwe manieren vinden om de regels te ontduiken.

Onder druk van de PvdA heeft het kabinet via de Wet Werk en Zekerheid en de DBA (die schijnzelfstandigheid moet voorkomen) hiertoe al pogingen ondernomen. Volgens het CPB is een logische optie in deze variant de afbouw voor zzp'ers van fiscale voordelen (zelfstandigenaftrek en het voor hen gunstige verschil in inkomensafhankelijke bijdrage voor de zorgverzekering). Andere optie is de introductie van een minimumtarief voor zzp'ers.

2. Meer risico bij werknemer met vast contractDe tweede mogelijkheid is de baanbescherming en sociale zekerheid voor vaste werknemers te versoberen, zodat het voor werkgevers minder duur wordt om nieuw personeel aan te nemen. Dit kan door simpeler ontslagprocedures, lagere ontslagvergoedingen en minder langdurige loondoorbetaling bij ziekte. Omdat het beroep op de sociale zekerheid dan flink zal stijgen, moeten ook uitkeringen worden verlaagd en/of verkort, net als het beperken van de arbeidsongeschiktheidsregeling.

Nadeel van dit scenario is uiteraard dat de positie van de miljoenen Nederlanders met een vast contract verslechtert. In deze variant schuift ons land qua sociale zekerheid op naar het Angelsaksische model, constateert het CPB. In de Verenigde Staten en Groot-Brittannië komen schijnzelfstandigheid en tijdelijke banen weinig voor, maar heerst wel een discussie over de working poor: alleen met een hoeveelheid kleine stapelbaantjes kunnen veel lageropgeleiden en zwakkeren daar het hoofd boven water houden.

3. Verplichte regelingen en premiesBij het derde scenario worden verplichte sociale regelingen en premies die voor vaste banen gelden (deels) uitgebreid naar flexcontracten. Het CPB denkt aan een stelsel waarbij flexwerkers toegang krijgen tot regelingen voor arbeidsongeschiktheid, pensioen en scholing. Nadeel is dat de instroom in de sociale zekerheid beduidend groter wordt. Die hogere lasten kunnen tot een lagere werkgelegenheid leiden.

Als tijdelijke werknemers recht op een ontslagvergoeding krijgen, zal de gouden handdruk voor vast personeel moeten dalen om die betaalbaar te houden. De fiscale voordelen die zzp'ers nu genieten, worden afgebouwd. De betaling van sociale premies door zelfstandigen moet echter goed uitgewerkt worden nu hun inkomen van jaar tot jaar verschilt en soms zelfs negatief is.

Feitjes

Bijna 3 miljoen Nederlanders werken in flexibel dienstverband of zijn zzp'er. Alleen Spanje, Portugal en Polen hebben er meer.

Van de laagopgeleide veertigers heeft 17 procent een flexibel contract, tegenover 8 procent van de hoogopgeleiden.

80 à 90 procent van de mensen met een tijdelijk ontract of uitzendbaan vindt een vast contract (heel) belangrijk.

Bas ter Weel, nu directeur bij het Economisch Onderzoeksbureau (SEO) en tot voor kort onderdirecteur bij het Centraal Planbureau, zette de doorgeslagen flexibilisering van de arbeidsmarkt afgelopen najaar op de politieke agenda.

U kaart de nadelen van de flexibilisering al veel langer aan. Blij dat het CPB uw lijn volgt?

,,Flexibilisering is in principe goed, maar het kan ook doorschieten. Dat is wat er de afgelopen jaren is gebeurd en dat is het punt dat CPB in dit rapport maakt. We zullen zaken goed moeten regelen voor de kwetsbare groepen aan de onderkant van de arbeidsmarkt.''

Wat vindt u van de voorstellen van het CPB om het verschil tussen flex en vast te verkleinen?

,,Die drie suggesties van het Planbureau passen bij onze huidige arbeidsmarkt. Ze zijn concreet en duidelijk. Het mooie is dat partijen niet terug hoeven naar de tekentafel, maar ze kunnen meteen met een of meerdere voorstellen aan de slag.''

Welke optie is volgens u het meest haalbaar?

,,Ik zie het meest in het kantelen van de rechten van de groep vaste werknemers. Hoogopgeleiden met vaste banen genieten nu de meeste bescherming, maar hebben eigenlijk de minste bescherming nodig. De mensen die bescherming nodig hebben, zijn de flexibele krachten, laagopgopgeleiden en jongeren.''

Ziet u nog andere opties om de race naar de bodem te stoppen?

,,Ik denk dat dit voldoende huiswerk oplevert voor politici en beleidsmakers.''

Wat moet u er nu gebeuren?

,,Het is aan een volgend kabinet om met deze voorstellen aan de slag te gaan.''

De CPB-voorstellen om de negatieve effecten van de flexmarkt te beteugelen, vallen niet overal even goed.

Uitgesproken positief is vakbond CNV; werkgevers vrezen daarentegen een woud aan regels die de arbeidsmarkt alleen maar in de weg gaan zitten. Voorzitter Maurice Limmen van CNV denkt dat het CPB-rapport voor een belangrijke doorbraak kan zorgen. ,,Allereerst zal gekeken moeten worden hoe flexkrachten veel beter kunnen worden beschermd en dezelfde rechten krijgen als collega's met een vast contract. Daarmee zullen voor een flink deel de prikkels uit het systeem gehaald worden. Het gelijke speelveld is essentieel. Daarnaast ben ik ervan overtuigd dat ook bij een gelijk speelveld er extra regels en handhaving nodig zijn om de creatieve constructies die steeds opduiken het hoofd te kunnen bieden." Die regels zijn een struikelblok voor de werkgevers. VNO-NCW en MKB-Nederland klagen al jaren steen en been over de hoge lasten en risico's bij ziekte en ontslag en pleiten voor minder kosten en het verlagen van de risico's. ,,De regelgeving verzwaren zal de lasten juist verhogen en daarmee een tegengesteld effect hebben. Het gaat om het scheppen van maximale kansen voor iedereen", aldus een woordvoerder van VNO-NCW. Wat minister Asscher van Sociale Zaken betreft 'zullen er de komende periode duidelijke keuzes gemaakt moeten worden'. Of die keuzes in de lijn van het CPB liggen, is niet duidelijk. Ook vakbond FNV wilde niet ingaan op de suggesties van het Planbureau. ,,We komen binnenkort met een eigen voorstel", reageert een zegsvrouw.

Gerelateerde artikelen

Haal het maximale uit je fleswerkersBye, bye vaste kracht, leve de flexwerkerAdvies aan kamer: beloning flex en zzp moet omhoog