'Het boeit niet echt hoe dik de envelop is'

Nelen volgt de kwestie al sinds 2011, als de Limburgse dagbladen onthullen dat Jos van Rey als wethouder stadsontwikkeling de schijn van belangenverstrengeling op zich laadt door mee te beslissen over projecten van zijn vriend, projectontwikkelaar Piet van Pol.

Onderzoek bevestigt de belangenverstrengeling, maar de gemeenteraad laat het zo. De affaire-Van Rey lijkt dood te bloeden, tot de rijksrecherche in oktober 2012 binnenvalt. De verdenking van ambtelijke corruptie kost hem snel zijn baan als wethouder, terwijl hij ook opstapt als lid van de Eerste Kamer.

Nelen ziet de affaire-Van Rey met andere grote integriteitskwesties als een 'na-ijleffect' van het laatste decennium van de vorige en het eerste van deze eeuw. "De bomen leken tot in de hemel te groeien. De vastgoedjongens hadden vrij spel. In veel gevallen profiteerden gemeenten. Er waren eigenlijk alleen winnaars, maar er was te weinig toezicht."

De hoogleraar noemt een specifiek kenmerk van bestuurders die hierin gedijen: "Ondernemende mensen met een sterke persoonlijkheid. Ze laten zich niet graag door regeltjes hinderen, krijgen dingen voor elkaar. Ze worden bewonderd. Ze hebben een bepaalde stijl, zijn gewend aan een omgeving waarin je houdt van een goed glas wijn."

Integriteitsaffaires van dit type treffen vooral de VVD en dat is volgens Nelen geen toeval. Liberalen voelen zich thuis in het ondernemende klimaat en vliegen daarbij soms uit de bocht. "Ik roep altijd dat bestuurders hun eigen tegenspraak moeten organiseren, maar dan moet iemand dat ook toelaten. Als ambtenaren hun nek uitsteken en als dan hun kop eraf gaat, worden andere mensen wel voorzichtiger."

Van Rey wordt als eerste Nederlandse parlementariër vervolgd wegens corruptie, maar criminoloog Nelen vindt de zaak om meer redenen razend interessant. De macht van deze wethouder reikt verder dan de eigen stad. "Hij kan dat beruchte telefoontje plegen met staatssecretaris Teeven over een burgemeesterskandidaat voor Roermond. Hij heeft contacten op hoog niveau." En dan is er de paradox: Van Rey joeg als Kamerlid jarenlang op integriteitsschending en corruptie bij het CDA, maar als bestuurder wordt hij van jager een prooi.

Slagkracht

De aanpak van dit soort corruptie begint bij de beroemde woorden van minister Ien Dales van Binnenlandse Zaken uit 1992: "Een beetje integer bestaat niet." Vooral het laatste decennium is er veel veranderd, legt Nelen uit. "Het OM heeft de kennis op het gebied van fraude en corruptie gebundeld door de vorming van het landelijk en functioneel parket. Dat heeft de slagkracht aanmerkelijk vergroot." De rechterlijke macht sluit aan met hardere straffen. In hoger beroep worden die eerder verzwaard dan verminderd.

Volgens het OM heeft Van Rey voor bijna een ton steekpenningen aangenomen van Van Pol: betaalde reisjes, vakanties in de villa van Van Pol in St.-Tropez en bezoekjes aan vastgoedbeurzen. Het OM ziet ook 16.000 euro voor de campagnekas van Van Rey als smeergeld. Volgens de verdachten past het allemaal binnen hun vriendschap.

Het gaat bij corruptie in Nederland nooit om kapitalen aan steekpenningen, zegt Nelen. "Bij het publiek bestaat een beeld dat door mensen in het openbaar bestuur om dikke enveloppen wordt gevraagd en dat het om ongelooflijk grote bedragen gaat. Dat klopt niet. De hoogte doet er ook niet toe."

Hij noemt de zaak-Van Rey verontrustend, zelfs als het op vrijspraak uitdraait. ,,Als bestuurder moet je je drie keer achter de oren krabben om dusdanig intense relaties te onderhouden met één projectontwikkelaar. Je moet de discussie over integriteitsrisico's niet over je afroepen. Je hebt publieke verantwoordelijkheid, zeker als je beschikt over goudgerande informatie voor projectontwikkelaars."

Naam: Jos van ReyGeboren: 15 april 1945, in een Roermonds slagersgezinOpleiding: mulo en hbs, niet afgemaaktPolitieke carrière: begon in 1974 als gemeenteraadslid in Roermond. Van 1979 tot oktober 1982 wethouder maatschappelijk welzijn en onderwijs. Daarna was hij afwisselend Tweede Kamerlid, lid van Provinciale Staten in Limburg, gemeenteraadslid in Roermond, opnieuw wethouder in die stad en Eerste Kamerlid.Hij is eigenaar van Van Rey Vastgoed. In 1998 werd Van Rey Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Hij legde op 22 oktober 2012 zijn wethouderschap en lidmaatschap van de Eerste Kamer neer.Vervolgd voor: onder meer corruptie, verkiezingsfraude en witwassen.