Nieuws Actueel
Moderne uitgeverij is klein en wendbaar
De geplaagde Bezige Bij: zo werd volop geschreven en gespeculeerd over de interne toestand bij het roemruchte uitgevershuis. Aan het woord kwamen schrijvers over de levenslust en het uitgavebeleid. Een uitgevershuis spreekt immer tot de verbeelding, want de literatuur is in het gedrang. Is het überhaupt nog mogelijk om als uitgeverij een gezonde financiële basis te hebben, terwijl er met oog voor kwaliteit boeken worden uitgegeven, vraagt Anne Schroën zich in het Parool af.
Het boekhandelslandschap is de afgelopen jaren drastisch veranderd. Waar eerder boekenreuzen en machtige ketens bepalend waren voor de inkoop van boeken, zijn Polare (voorheen Boekhandelsgroep Nederland), De Slegte en V&D inmiddels ter ziele en wordt het hoofdkantoor van boekhandel Bruna ingrijpend gereorganiseerd. De zelfstandige boekhandel heeft zware crisisjaren achter de rug: hoge personeelskosten, hoge huren met lagere passantenaantallen en verschuiving van aankopen in de winkel naar internet.
Small is beautifulMaar met een breed assortiment boeken en gemotiveerd personeel begint het tij te keren. Wat elders in de retail gebeurt, heeft ook hier effect: small is beautiful. De consument wil een persoonlijk advies van een gepassioneerde verkoper, zelfs Bol.com heeft een redacteur in dienst voor persoonlijke aanbevelingen. En toch: de marges zijn flinterdun en het eigen vermogen om klappen op te vangen is vaak beperkt. De ondernemingslust van deze winkeleigenaren verdient ons respect en trouw als consument.
Tekst loopt door onder foto
VerkoopcijfersIn de uitgeversbranche is die ontwikkeling de voorbije jaren anders verlopen. Vanzelfsprekend hebben de faillissementen van boekhandels hun financiële tol geëist bij de reserves van de uitgeverij. Ook lag het Centraal Boekhuis, het landelijk distributiecentrum van boeken, onder vuur: de tarieven waren te hoog en de dividenduitkering te laag. Men verwachtte bergen omzet van het ebook. De afzet hiervan is inmiddels redelijk stabiel, maar de illegale downloads drijven menige schrijver tot wanhoop.
Er wordt door uitgevers geëxperimenteerd met allerhande businessmodellen: van writers academy tot self publishing, van een abonnementsmodel voor digitale boeken tot masterclasses door redacteuren. Het gouden idee is nog niet gevonden.
OrganisatiemodelHet organisatiemodel is bij veel uitgeverijen evenwel nog hetzelfde: uitgevers en redacteuren begeleiden schrijvers, sluiten auteurscontracten en kopen buitenlandse rechten aan, en na de uitgeefbeslissing nemen marketing-, verkoop- en publiciteitsmensen hun stokje over.
Verkoopcijfers gingen voor de economische crisis door het dak: van talloze romans en thrillers werden honderdduizenden exemplaren verkocht. Sinds enkele jaren is een kentering zichtbaar: de top is eraf, de consument vraagt om een breed en divers aanbod. Massa maakt plaats voor individuele smaak en behoefte.
Schommelende conjunctuurDe immer schommelende conjunctuur in het literaire uitgeversbedrijf illustreer ik graag met een anekdote. In 1994 begon ik mijn carrière bij uitgeverij J.M. Meulenhoff. Die uitgeverij had in de jaren daarvoor Landshoff afgestoten, met ontslagen als gevolg. Een pijnlijke ingreep. Het ging de uitgeverij daarna voor de wind met bestsellers als Indische duinen van Adriaan van Dis, literaire prijzen voor onder meer Gerhard Durlacher en Marcel Möring, en Nobelprijzen voor Octavio Paz, Kenzaburo Oë en Wislawa Szymborska. In die jaren stond De Bezige Bij op de rand van de afgrond. De bijna failliete boedel werd op het nippertje gered met een overname door de Weekbladpers.
En zie nu: het ruim honderdjarige Meulenhoff (het deftige J.M. naar de oprichter is vervallen) is onderdeel van het commerciële Boekerij. Ook Meulenhoff kende een leegloop van schrijvers en medewerkers. De Bezige Bij beleefde sinds 2004 een stijgende lijn. De omzet verveelvoudigde, het team groeide, en de fighting spirit veranderde in een winning spirit. Alles wat aanraakt werd, veranderde in succes.
WendbaarInmiddels groeit het aantal zelfstandige uitgeverijen weer, mede door een aantal buy-outs uit concerns. Het zijn die uitgeverijen die zich wendbaar tonen, hun eigenheid laten zien en nieuwe, aansprekende boeken op de markt brengen. Ook binnen een concern is dat mogelijk: uitgeverijen die hun eigen gezicht kunnen bepalen, waar de concernsamenwerking achter de voordeur plaatsvindt, onzichtbaar voor schrijvers en boekverkopers. Is daar een parallel zichtbaar aan de ontwikkeling in de sector van boekhandelaren? Van gigantische naar sympathiek van maat? De tijd zal het uitwijzen.
LevensvatbaarOnze samenleving heeft op dit moment juist behoefte aan verbeelding en reflectie, waarbij een uitgevershuis een onmisbare rol speelt. Het is een misvatting dat die geen gezonde bedrijfsexploitatie als basis kan hebben. Het is een nog grotere misvatting dat een uitgeverij een puur financieel gedreven organisatie moet zijn. Het publiceren van literair werk is een uiterst zorgvuldig vak dat zijn oorsprong kent in de kiem van de vertrouwelijkheid tussen redacteur en schrijver.
Dat samenspel, en daarna tussen de andere medewerkers, is meer dan de som der delen, en dient vooraf te gaan aan de financiële afwegingen. En ja, het model van de literaire uitgeverij is levensvatbaar. Met op de voorgrond de inhoud en verbeelding, en op de achtergrond de verstandige, eigengereide rekenmeesters die het aandurven om een risico te nemen. Want wie niet zaait, zal niet oogsten.
Anne Schroën studeerde filosofie en bedrijfsethiek. Ze werkte van 2004 tot 2016 voor De Bezige Bij, als laatste als commercieel directeur.
