Nobelprijswinnaar Ben Feringa wilde boer worden

Afgelopen zondag was Ben Feringa nog op visite bij zijn broer. Ze wandelden over de boerderij, die hij ooit zelf had willen overnemen, dronken een kop thee, praatten honderduit. ,,Maar over die prijs heb ik 'm geen seconde gehoord'', vertelt Ruud Feringa, sinds gisteren de broer van een Nobelprijswinnaar. ,,We hadden het over de bieten en de aardappelen.''

Moleculaire motorBen Feringa wist heus wel dat hij kans maakte op de Nobelprijs voor Scheikunde. Al jaren geldt hij als één van de grootsten in zijn vakgebied, sinds hij in de jaren 90 de moleculaire motor ontwikkelde: een machientje van een miljardste meter, 80.000 keer kleiner dan een haar, dat aangestuurd kan worden door licht. Een vinding met grote gevolgen: zo kan het bijvoorbeeld medicijnen in het lichaam naar precies de juiste plek brengen, en geen schade toebrengen aan cellen elders in het lichaam. In de toekomst kan het de behandeling van bijvoorbeeld tumoren verbeteren, en de bijwerkingen beperken.

Wetenschappelijke revolutieHet was niet minder dan een wetenschappelijke revolutie. ,,Ben stond bij iedereen op het lijstje Nobelprijs-favorieten, en dat wist hij zelf ook wel'', zegt Bert Weckhuysen, vriend en collega-wetenschapper. ,,Ik zei vorige week nog gekscherend tegen hem: en nu de Nobelprijs, hè? Maar hij haalde z'n schouders op, mompelde iets over het WK voetbal, en dat maar weinig landen dat ooit winnen. Meer niet.''

BoerengezinWie weet waar Feringa vandaan komt, begrijpt dat al iets beter. Want de afstand tot de top van de mondiale wetenschap kan niet veel groter lijken dan vanuit Barger-Compascuum, een gehucht aan het einde van de Drentse veenkolonies, waarin hij opgroeide in een katholiek boerengezin met tien kinderen. Daar had hij maar één droom: de boerderij van zijn vader overnemen.

Maar kleine Ben moest eerst maar eens naar de middelbare school, vond pa. En daar, op de R.K-H.B.S. in Emmen, ontmoette hij de man die zijn leven zou veranderen: Gerard Op de Weegh, leraar natuur- en scheikunde. ,,Die man stond niet boven de leerlingen, hij was één van ons'', herinnert schoolgenoot Gerard Stout zich. ,,Hij bracht ons een diepe liefde voor natuur- en scheikunde bij. Door die man besloot ik om scheikunde te gaan studeren. En Ben uiteindelijk ook.''

Knapste jongetje van de klasEenmaal op de universiteit blijkt Feringa zó begaafd, dat een wetenschappelijke carrière plots logischer lijkt dan een agrarische. Hij is meteen 'het knapste jongetje van de klas', vertelt toenmalig studiegenoot Bert Meijer, nog altijd een vriend en collega. ,,Er waren er meer met goede ideeën, maar hij wist ze ook altijd ten uitvoer te brengen. En niemand werkte harder.''

OnderzoekIn de jaren 80 begint zijn onderzoek naar wat later de moleculaire motor zal gaan heten. Meijer: ,,Hij heeft genoeg weerstand gehad. Want het was nieuw wat hij deed, en ook in de wetenschap kunnen veel mensen daar niet tegen. Maar daar heeft Ben zich nooit door laten afremmen.''

Als hij zijn revolutionaire vinding in 1999 presenteert in het blad Nature, is de reuring in de wetenschappelijke wereld groot. Weckhuysen: ,,Veel wetenschappers zouden na zo'n ontdekking stoppen, zich op iets nieuws storten. Maar hij besefte dat hij een revolutie teweeg kon brengen, en is doorgegaan. Daardoor is hij nu nog vele stappen verder met zijn eigen vinding. Zonder ooit een seconde te gaan zweven.''

Tientallen erkenningen Dat zal nu ook niet gebeuren. De Nobelprijs is wel de hoogste, maar bepaald niet de eerste onderscheiding die hij ontving - maar van de tientallen erkenningen die hij de laatste jaren over de hele wereld ontving, hangt er maar één boven zijn bed: het kruisje van de Elfstedentocht in 1997. De rest hangt in zijn met papieren en modellen bezaaide werkkamer, en in het laboratorium waar zijn tientallen studenten en promovendi onderzoek doen. ,,Over al die andere prijzen heb ik hem ook nooit gehoord'', zegt broer Ruud. ,,Hij neemt binnen de familie ook geen bijzondere plek in. Ben is thuis gewoon één van de tien.'' Schoolgenoot Stout, die hem nog regelmatig treft: ,,Dorpsgenoten zien zijn auto en vragen: 'Verdient dat nog een beetje, die wetenschap?' Want ze rijden allemaal een mooiere auto dan hij. Ben blinkt uit in gewoonheid.''

En Feringa zelf? Die was gisteren vooral in shock, vertelt hij 's middags, een uur of zes na het telefoontje van het Nobelprijscomité. ,,Ik wist niet wat ik moest zeggen. Nu ik het besef, hoop ik vooral dat dit een aanmoediging is voor fundamenteel onderzoek. Want daar zouden we ons als land best nog wel wat harder voor mogen inspannen. Zonder dat onderzoek hadden we nu geen iPhone, en geen flatscreen. Dan was onze vinding er ook nooit gekomen.''

Lees ook:Nederlander wint Nobelprijs met moleculaire machines