Pensioenopbouw? Begin op je 35ste

‘Toen ik 35 was, raadde mijn accountant me aan iets voor mijn pensioen te gaan regelen. In het begin wilde ik daar niet aan. Ik had een goedlopende supermarkt. Als ik die te zijner tijd zou verkopen, was er geen enkel probleem”, zegt Hans Smith (66). ,,Na twee jaar aandringen ben ik toch begonnen.” Hans zag zich in 2005 gedwongen zijn supermarkt te verkopen, nadat twee jaar eerder bij hem het syndroom van Guillain-Barré was geconstateerd, een zeldzame aandoening van het zenuwstelsel. ,,Het was midden in de zogenoemde prijzenoorlog, waarin allerlei collega’s hun zaak verkochten. Mijn winkel bracht daardoor miljoenen minder op dan waarop ik had gerekend.”

Nadat hij was genezen, werd Hans zzp’er in de verslavingszorg.

Vijf ton

Inmiddels ontvangt hij AOW en een aanvullend pensioen; vanaf zijn 37ste heeft hij in een aparte pensioen-bv ongeveer vijf ton opgebouwd. ,,Gelukkig maar. Ik ken veel ondernemers die jaren geleden hun winkel moesten verkopen en ergens anders weer aan de slag moesten gaan, hoewel ze dat lichamelijk eigenlijk niet meer aankonden. Hun bedrijf had te weinig opgeleverd voor de oudedagsvoorziening.”

Verjaardagsfeestjes

Nederland heeft internationaal gezien een ijzersterk pensioenstelsel, maar door de crisis en de historisch lage rente heeft het merendeel van de pensioenfondsen een te lage dekkingsgraad. Op verjaardagsfeestjes en aan de borreltafel klagen werknemers dat ze beter zelf voor hun oudedagsvoorziening kunnen zorgen in plaats van maandelijks geld af te dragen aan hun pensioenfonds in afwachting van een onzekere uitkering in de toekomst.

Zelfstandige Zonder Pensioen

Het is de vraag of ze gelijk hebben. Eén groep Nederlanders heeft zijn zaakjes de afgelopen decennia zelf moeten regelen: de ondernemers. Dat blijkt lang niet altijd zaligmakend. Door de groei van het aantal zzp’ers neemt de druk snel toe. Gekscherend wordt weleens gezegd dat de afkorting zzp eigenlijk zelfstandigen zonder pensioen betekent. In de Sociaal-Economische Raad (SER) wordt er naarstig gezocht naar oplossingen.

DGA's

Nederland telt zo’n 1,6 miljoen ondernemers. De pakweg 200.000 directeuren-grootaandeelhouders (dga’s) uit die groep hebben een ‘echt’ bedrijf, met werknemers en een bijpassende bv-structuur. De resterende 1,4 miljoen ondernemers zijn zzp’ers, die meestal niets anders te bieden hebben dan hun eigen talenten en werkkracht. Voor de oudedagsvoorziening is deze groep aangewezen op eigen initiatieven, want de meeste pensioenfondsen laten geen zelfstandigen toe als deelnemer. Wim van den Brink, voorzitter van het pensioenfonds voor het slagersbedrijf: ,,We zouden de mogelijkheid best willen aanbieden, maar onze taakafbakening verzet zich daartegen.”

Zelf regelen

Slagers in loondienst die de zaak van hun baas overnemen, mogen nog wel een tijdje lid blijven, maar moeten daarna zelf iets voor hun pensioen regelen. Bij de meeste bedrijfstakpensioenfondsen is het niet anders.

Dienstverband ernaast

Michael Visser, pensioendeskundige van kenniscentrum Netspar en de Universiteit van Tilburg, nuanceert de getallen. ,,Van de 1,4 miljoen zzp’ers moeten ruim een half miljoen alleen rondkomen van hun werk als zzp’er. De anderen ontvangen al AOW of hebben er nog een dienstverband naast, waarmee ze verplicht pensioen opbouwen. Ikzelf bijvoorbeeld werk de ene helft van de tijd in loondienst en de andere helft als zzp’er met mijn eigen bedrijf Pensioen GeMi. Ik geef adviezen en workshops aan bedrijven.’’

Verschillen

Of zo’n gedeeltelijke pensioenopbouw voldoende is, kan Michael niet zeggen. ,,Daarvoor zijn de verschillen tussen zzp’ers onderling te groot. Ik ben nu 36. Zoals het er nu naar uitziet, krijg ik rond mijn 70ste mijn AOW. Dat is nog ver weg, maar met alleen mijn parttime ABP-pensioen zou ik te weinig pensioen opbouwen.”

Spaarpotje

In de oudedagsvoorziening worden normaal vier pijlers onderscheiden: AOW, verplicht werknemerspensioen, aanvullende pensioenregelingen via banken of verzekeraars en ten slotte eigen potjes in de vorm van spaargeld, een eigen huis of een beleggingsportefeuille. Michael: ,,Ik heb alleen nog niets in die derde pijler. Ik heb bewust gekozen voor flexibiliteit. Als je in het spitsuur van je leven zit, heb je bovendien weinig mogelijkheden iets extra’s te doen.”

Borgstelling

Michael is zeker niet de enige in het spitsuur van zijn leven. Cor-Albert Bos (44), eigenaar van het transportbedrijf Bos Dynamics, slaakt een diepe zucht als hem gevraagd wordt wat hij voor zijn pensioen heeft geregeld. ,,Nog niks. Toen ik vijf jaar geleden met mijn bedrijf begon, moest ik alles wat ik had als borgstelling afgeven. Ik heb toen een verzekering afgesloten tegen arbeidsongeschiktheid. Voorlopig moet ik proberen vermogen op te bouwen in mijn bedrijf. Maar we gaan volgend jaar naar een nieuwe locatie. In plaats van te huren heb ik besloten met financiering van de bank te kopen. Als ik de hypotheek aflos, is te zijner tijd het hele spulletje van mij. Daarbij heeft sparen voor mijn pensioen wel een rol gespeeld.”

Helft

Wouter Brookman heeft als secretaris bij de ondernemersorganisaties VNO-NCW en MKB-Nederland pensioenen in zijn portefeuille. Volgens hem heeft ongeveer de helft van de dga’s zijn pensioen geregeld via een afgeschermd spaarpotje in het eigen bedrijf of een aparte bv, het zogeheten pensioen in eigen beheer. ,,Of de andere helft van de dga’s ook iets geregeld heeft, is niet bekend. Een deel zal dat gedaan hebben via banken, verzekeraars, of gewoon in stenen.”

Bouwvakker

Hoe dat bij de zzp’ers zit, is volgens Wouter nog niet bekend, maar zijn collega Hedda Renooij vermoedt dat zzp’ers vaker dan werknemers over eigen vermogen beschikken, bijvoorbeeld in de vorm van een eigen huis waarvan de hypotheek grotendeels of helemaal is afgelost. ,,Maar het is de vraag of een bouwvakker net zo’n goed spaarpotje opbouwt als een ICT’er.’’

Het gemiddelde inkomen van een zzp’er bedraagt 34.000 euro. Daar kun je niet echt goed van sparen.

Argwanend

Dit najaar maakte het kabinet bekend dat het pensioen in eigen beheer verdwijnt, het afgeschermde, fiscaal vriendelijke spaarpotje waarmee na het bereiken van de pensioenleeftijd een lijfrentepolis kan worden aangeschaft (zie kader). Gekoppeld aan de groei van de groep zzp’ers dwingt dat de overheid alternatieven te zoeken voor de oudedagsvoorziening voor ondernemers.

Overgangsgebied

Michael: ,,Er lijkt behoefte te zijn aan een regeling in het overgangsgebied tussen vrijheid en verplichte regeling. Ondernemers moeten doorgaans weinig hebben van verplichtingen. Maar we zien dat velen zelf nauwelijks iets regelen.’’

Eigen verantwoordelijkheid

Gerard Staats, werkzaam bij belastingadvieskantoor BDO en verbonden aan het Fiscaal Instituut van de Universiteit van Tilburg, deelt die visie. ,,Het is lastig zelfstandigen tot iets te verplichten, maar het is ook te makkelijk om te zeggen dat het ieders eigen verantwoordelijkheid is.”

Agrwanend

In de derde pijler, fiscaal vriendelijk sparen via een bank of verzekeraar, zijn er vele aanbieders. Maar de deskundigen hebben niet de indruk dat van die mogelijkheid op grote schaal gebruik wordt gemaakt. Hedda: ,,De financiële schandalen rond woekerpolissen en riante bonussen voor bankiers en verzekeraars hebben ondernemers argwanend gemaakt, al is die argwaan doorgaans groter dan objectief te rechtvaardigen is.’’

Rekensommetje

Dat de aanbieders ook winst moeten maken met hun oudedagsregelingen, maakt de producten bovendien ook iets duurder dan de gewone pensioenfondsen, al houdt de onderlinge concurrentie de aanbieders scherp. Een rekensommetje op de site van de Consumentenbond leert dat je met 125.000 euro een verzekering kunt afsluiten die je vanaf je pensioen tot je dood maandelijks tussen 435 en 468 euro bruto uitkeert.

Reservering

Zelfstandigen delen met werknemers de wens het leven na hun pensionering op dezelfde manier voort te zetten, maar zelfstandigen zien die wens bij gebrek aan opgebouwd pensioen vaak geen werkelijkheid worden. Datzelfde geldt overigens voor de doorgaans beter georganiseerde dga’s. Volgens de officiële cijfers zijn er pakweg 140.000 tot 150.000 van die spaarpotjes in eigen beheer, goed voor ongeveer 35 tot 40 miljard euro. Gerard: ,,Maar het is de vraag of dat geld er ook werkelijk ís. Het komt vaak voor dat er wel een reservering op de balans staat, maar dat de ondernemers het geld voor bedrijfsgebouwen, machines of andere aan het bedrijf gerelateerde dingen hebben gebruikt.’’

Flexibele buffer

Michael adviseert mensen hun eieren niet in één mandje te leggen. ,,Als je al je geld in je huis stopt, word je stevig geraakt als er een huizencrisis komt en je huis in waarde daalt. Al je geld in fiscaal vriendelijke oudedagsregelingen stoppen lijkt me ook niet raadzaam, want als je op een bepaald ogenblik tijdelijk geld nodig hebt, kun je er niet bij. Creëer een flexibele buffer.’’

Inkopen

Maar niet iedereen heeft die ruimte. Neem Ad (60), die niet met zijn achternaam in de krant wil uit angst dat zijn zwakke financiële positie bij het zakendoen tegen hem wordt gebruikt. Ad werd op zijn 50ste directeur van een middelgroot bouwbedrijf. Hij verdiende uitstekend, maar was verplicht zich in de loop der jaren voor enkele tonnen in het bedrijf in te kopen. ,,Ik dacht dat dat een investering was die mij in staat stelde tussen mijn 60ste en 65ste te stoppen met werken, zeker omdat het bedrijf goed draaide. Tijdens de recessie werd gaandeweg de ene na de andere order ingetrokken. In 2013 ging het bedrijf failliet en waren mijn aandelen niets meer waard.’’

Lager pensioen

Ad is meteen na het faillissement met twee oud-collega’s een nieuw bedrijf begonnen. ,,Tot op heden heb ik geen kans gezien geld opzij te leggen. Eerst moet er worden geïnvesteerd. Ik zal wat langer moeten doorwerken en genoegen moeten nemen met een lager pensioen. Het is niet anders.”

Uit eigen beheer

Ondernemers met een pensioen in eigen beheer of een aparte pensioen-bv moeten op een andere manier geld opzij gaan leggen voor hun oude dag. Vanaf 1 januari kan er niet meer worden bijgestort. Ondernemers die de claim op hun pensioenpotje willen afkopen, hoeven over 34,5 procent geen inkomstenbelasting te betalen. Het kabinet komt daarmee tegemoet aan de klacht dat ondernemers tijdens de crisis door de strenge rekenregels nauwelijks dividend konden uitkeren. Aanvankelijk reageerden ondernemers positief. Volgens Gerard Staats, medewerker van belastingadvieskantoor BDO, blijkt het voordeel toch tegen te vallen. ‘Als je het geld pas opneemt bij je pensionering, betaal je waarschijnlijk evenveel belasting. Als je in één keer afrekent, ben je over een bedrag van 350.000 euro meteen 120.000 euro kwijt.’

Staatssecretaris Eric Wiebes rekent op 3 miljard euro aan belastinginkomsten voor de komende drie jaar, maar Gerard betwijfelt of dat bedrag wordt gehaald.

Tips:

• Ga tijdig sparen voor je oude dag: start op je 35ste.
• Leg niet alle eieren in één mandje, ook niet in je eigen bedrijf.
• Leg niet al je spaargeld vast in regelingen die pas na je pensionering uitkeren.
• Investeer in jezelf, jij bent zelf de vijfde pijler.
• Los je hypotheek af, maar gok niet alleen op een hypotheekvrij huis.