Digitaliseringsslag 'cruciaal' bij voortbestaan kleine supermarkten

Hoe ziet het huidige supermarktlandschap er momenteel eigenlijk uit, vraagt AD zich af. In vergelijking met onze buurlanden kent Nederland nog steeds een divers aanbod aan supermarktformules. In België, Frankrijk of het Verenigd Koninkrijk maakt een handvol ketens de dienst uit. Ruimte voor regionale spelers is er amper. Dat is bij ons een ander verhaal. Zo is Poisz een relatief grote partij in het noorden van het land, Jan Linders is beeldbepalend in Limburg en familiebedrijf Deen is stevig geworteld in Noord-Holland.

Omvang van investeringen te hoog voor familiebedrijf Deen

Toch trekt Deen de stekker eruit. De familie verkoopt haar tachtig winkels aan Albert Heijn (39 filialen), Vomar (22) en Dekamarkt (19). Hierdoor telt ons land straks nog 25 supermarktformules, die eigendom zijn van 18 ketens. Deen zou met het oog op de toekomst flink moeten investeren in de mechanisatie van de logistiek en e-commerce. Het bedrijf uit Hoorn kwam tot de conclusie dat de omvang van de investeringen zo hoog is dat het beter is om de winkels te verkopen.

Albert Heijn en Jumbo samen goed voor marktaandeel van ruim 56 procent

Met name AH profiteert van de overname en vergroot hiermee zijn marktaandeel, dat nu al op 35 procent ligt. De blauwe grootgrutter uit Zaandam is met duizend winkels onbetwist de allergrootste, gevolgd door Jumbo, dat het marktaandeel vorig jaar zag stijgen naar 21,5 procent. De twee ketens drukken met hun 56,1 procent marktaandeel een steeds grotere stempel op ons supermarktlandschap. En ook op het gebied van online boodschappen zijn de twee rivalen grote spelers die bakken geld investeren in e-commerce.

Deen heeft verkoop van supermarkten nog niet gemeld

De Autoriteit Consument en Markt (ACM) beoordeelt bij elke supermarktovername of de consument nog voldoende te kiezen heeft in de buurt en of de machtspositie van een bedrijf niet te groot wordt. Woordvoerder Murco Mijnlieff geeft aan dat Deen de verkoop van de winkels nog niet bij de ACM heeft gemeld.

,,We kunnen dus nog niet zeggen of de verdeling een probleem oplevert. Wij kijken vooral naar reisafstand voor de consument. Als er door een fusie of overname bijvoorbeeld twee AH's in hetzelfde dorp ontstaan, dan moet een klant binnen een kwartier ook boodschappen kunnen doen bij een concurrerende supermarkt. Als dat niet kan, dan heeft AH een probleem en zal een van de twee winkels dicht moeten of van eigenaar veranderen.’’

De laatste keer dat de ACM ingreep, was in 2012. Toen nam Jumbo vierhonderd C1000-winkels over. Daarvan moesten er achttien noodgedwongen worden verkocht, omdat er voor de consument te weinig te kiezen overbleef.

Kleinere spelers profiteren (nu nog) van gezamenlijke slagkracht

Zijn kleinere supermarktketens nog levensvatbaar, is de vraag die nu is ontstaan. De samensmelting in supermarktland is al even gaande. Dirk Mulder, sectorbankier retail bij ING, benadrukt het belang van Superunie, de vereniging die voor dertien retailers (onder meer Dirk van de Broek, Boni, Sligro, Plus en Nettorama) de inkopen doet.

,,Zolang Superunie bestaat, zijn er zeker kansen voor de kleinere spelers. Zij profiteren van die gezamenlijke slagkracht. Superunie heeft nu een marktaandeel van 27 procent, maar door de verkoop van een deel van de Deen-winkels aan Albert Heijn krijgt ook deze inkooporganisatie een knauw. Er zit nog steeds rek in, maar als Superunie onder de 20 procent zakt, wordt het verdraaid lastig om voordelig producten in te kopen voor de kleinere supermarkten. Schaalgrootte is dus van groot belang.’’

De vereniging kreeg vorig jaar ook al slecht nieuws te verteren: de snelgroeiende onlinesupermarkt Picnic verkoos de Duitse inkooporganisatie Edeka destijds boven Superunie.

Geld investeren in ultramoderne distributiecentra

Mulder wijst naar AH, Jumbo, Picnic, maar ook Plus en Coop, die veel geld investeren in ultramoderne en deels gerobotiseerde distributiecentra. ,,Vraag is of de kleinste spelers dat kunnen opbrengen. Een efficiënte logistiek is belangrijk om de kosten in de keten laag te houden. Bij de Appie gaat er in de distributiecentra meteen een bel rinkelen als de potten pindakaas in een winkel op dreigen te raken, alles staat daar in contact met elkaar.’’

Het zou Mulder niets verbazen als binnenkort ook bedrijven als Boni, Nettorama of Dekamarkt het moeilijk krijgen en de handdoek in de ring gooien. ,,Vroeg of laat, ik denk dat de kleinere spelers toch zullen omvallen.’’

Ook Norman Buysse, retailexpert bij marktonderzoeker GfK, voorziet financiële problemen voor de kleinere formules. ,,Als zelfs Deen, met tachtig winkels toch niet heel klein, het al niet meer ziet zitten om te investeren in logistiek en online? Tja, dan wordt het ook voor anderen een moeilijk verhaal.’’

'Supermarkten kunnen niet langer om e-commerce heen'

Volgens Buysse ontkomen supermarkten niet aan e-commerce. ,,Het marktaandeel onlineboodschappen bedraagt nu bijna 6 procent. Uit ons onderzoek blijkt dat dit in 2025 stijgt naar 10 procent. Geen enkele supermarkt maakt nu winst op online, maar dat zal straks veranderen. De kost gaat voor de baat uit. Als je nu niet meegaat, blijven er alleen nog kruimels over. Maar je moet, financieel gezien, wel kunnen. Zelfs Aldi is in thuisland Duitsland al aan het testen met het bezorgen van online bestelde boodschappen.’’

Is er nog ruimte voor nieuwe spelers? Een paar jaar geleden werd gesproken over de mogelijke komst van AmazonFresh, de foodafdeling van de Amerikaanse techgigant. Inmiddels is er een Nederlandse webshop van Amazon in de lucht, maar het bedrijf is nog niet zo ver dat er ook verse producten aan huis worden geleverd. Mulder: ,,Hun foodbusiness is in Europa nog helemaal niet rendabel. Daarvoor heb je fijnmazige logistiek nodig. Amazon heeft nog geen distributiecentrum in Nederland, dus ik verwacht dat supermarkten de komende vijf jaar sowieso geen concurrentie hebben van AmazonFresh.’’

Picnic groeit hard, ook in omringende landen

Onlinesupermarkt Picnic groeit ondertussen hard in Nederland en breidt ook uit in omringende landen. ,,Dit bedrijf investeert enorm in technologie en dat werkt. De klant vindt het prettig om boodschappen bij Picnic te bestellen. Het bedrijf maakt geen winst, maar door de sterke groei komt er een kentering.’’

Mulder denkt dat er ook voor winkels die zich puur richten op een gezonde, duurzame levensstijl nog wel ruimte is. ,,In Amsterdam is er onlangs een supermarkt geopend die alleen vegan producten verkoopt. Vooral in de grote steden kun je met dergelijke winkels nog het verschil maken, maar dit soort initiatieven zullen amper effect hebben op de verdeling van het marktaandeel.’’