Stop met multitasken

Een regenachtige zaterdagmiddag. Hét moment om eindelijk die overvolle kast eens uit te ruimen. Met goede moed ga je aan de slag, maar al snel stuit je op een vergeten fotoalbum. Ach, wat waren de kinderen toen nog klein... Hé wacht, dat doet je denken aan die zak te kleine kleren. Je loopt even naar zolder om ze vast te pakken voor een vriendin. Onderweg hoor je de afwasmachine piepen - die eerst even uitruimen dan maar. Wat hangen de planten er trouwens depressief bij, die kunnen wel wat water gebruiken. En o ja, er was nog een sms'je dat je moest lezen: je puberzoon zit bij de kapper, maar heeft geen geld bij zich. Lekker handig. Even snel wat geld naar z'n rekening overmaken dus. Maar ehm, waar was je nou mee bezig? De planten? De afwasmachine? O ja, die kast! En waar is dat fotoalbum nu weer?

Talloze studies wijzen het uit: we kunnen niet multitasken, al denken we nog zo graag van wel, schrijft het AD. De Amerikaanse psychologen David Strayer en Jason Watson doen er al jaren onderzoek naar. Ze hebben duizenden mensen allerlei dingen tegelijk laten doen, van lopen en luisteren tot auto- rijden en bellen. En steeds blijkt weer dat ons brein er niet voor is gemaakt; we kunnen onze volle aandacht slechts op één ding tegelijk richten. Doe je dat niet, dan moet je voortdurend schakelen, waardoor je tijd verliest en meer fouten maakt. En je achterblijft met het onbehaaglijke gevoel steeds tijd tekort te komen, voortdurend ingehaald te worden door je to-dolijst en niet toe te komen aan dat wat je écht wilde doen. Sneller lopen helpt niet: hoe harder je probeert grip op de tijd te krijgen, hoe jachtiger en onmachtiger je wordt.

Tijd. Het lijkt alsof we er steeds minder van hebben. Hoewel de dagen al sinds de oude Grieken 24 uur tellen, worden ze gevoelsmatig steeds korter. Tijd is schaars, een luxeartikel in het moderne leven waarin werk, gezin en sociale activiteiten om 't hardst onze aandacht opeisen. Toch dringt de vraag zich op of we daadwerkelijk steeds meer verplichtingen op ons bordje krijgen. Hebben we het nu echt zo druk of denken we dat alleen maar? Natuurlijk, de 24-uurseconomie eist z'n tol, maar daar zijn we toch zelf bij? We zouden andere keuzes kunnen maken. Keuzes waarmee we tijd terugwinnen, en daarmee levensvreugde. De belangrijkste stap die we moeten zetten, is stoppen met multitasken, zegt Theo Compernolle, neuropsychiater, stressexpert en auteur van Ontketen je brein.

Breinvijand

Hoewel ons brein er zoals gezegd niet toe in staat is, gaan we alleen maar méér multitasken. Het is ook iets heel menselijks: elk hersengebied - het geheugen, de motoriek, het zicht - wil de hele dag door bezig worden gehouden. Delen die niet worden gebruikt, gaan op zoek naar activiteiten. En waar kunnen ze die beter en sneller vinden dan in onze hightech gadgets?

Sinds de opkomst van moderne technologie, van e-mail, social media en de smartphone, heeft het multitasken een grote vlucht genomen. Voortdurend schakelen we van activiteit naar activiteit. Terwijl we tv kijken, volgen we een whatsapp-conversatie, tijdens het lezen van de krant surfen we op internet en als we de avondmaaltijd bereiden, zetten we dat op Facebook. Maar al dat wisselen van bezig-heden lijdt tot een groot verlies aan concentratie en energie. Na elke afleiding kost het veel tijd om weer terug te keren naar datgene dat je eigenlijk aan het doen was. Compernolle: ,,Om optimaal productief te zijn, moet je aandacht op één taak gericht zijn. Als je steeds schakelt, heb je minstens twee keer zolang nodig om hetzelfde werk te doen (zie kader op vorige pagina). Wie denkt dat het niet uitmaakt om tijdens het werk dat je gedaan wilt krijgen even de mail te checken, heeft het volledig mis."

De kantoortuin noemt Comernolle een 'breinvijand'. Vanwege het lawaai en de vele afleidingen kost het medewerkers in een open kantoorruimte veel stress om aandacht, concentratie en reflectie op te brengen. Ze horen gesprekken van hun collega's, krijgen steeds mensen aan hun bureau of worden op andere manieren onderbroken. ,,Volslagen inefficiënt, zoals elke vorm van multitasking."

Gedeelde aandacht bestaat niet, zegt hij. Het enige multitasken dat we wel kunnen, is aan iets anders denken tijdens een routinehandeling waarbij je je verstand op nul kunt zetten. De was vouwen voor de tv, dat lukt de meeste mensen wel. Maar een rapport lezen en tussendoor een telefoontje plegen of op Instagram kijken, dat is 'gegoochel met informatie', dat tijd en energie kost en je onnauwkeurig maakt. Steeds moet je je oorspronkelijke taak weer op zien te pakken en hopen dat je je oude concentratieniveau hervindt. De verloren minuten kunnen oplopen tot uren, en allemaal verdwijnen ze in het 'zwarte gat van multitasking'. Met als gevolg het gevoel dat de tijd je door de vingers glipt.

Shotje dopamine

De kern van het probleem is dat we altijd online zijn. Compernolle: ,,We laten ons constant storen, zijn niet meer in staat langere tijd met één ding tegelijk bezig te zijn. Elk trillinkje van onze smartphone, elk geluidje van onze mailbox leidt ons af. En die voortdurend verbroken aandacht heeft alleen maar nadelen. Je wordt langzamer, maakt meer fouten, de kwaliteit van je werk verslechtert en dat kan leiden tot stress. Daarbij brengt de nabijheid van je telefoon het lichaam ook nog eens continu in de alerte fase. Dat leidt tot een permanent hoge spiegel van het stresshormoon cortisol, wat ongezonder is dan de adrenalinestoot van af en toe een stresspiek."

Regelmatig volledig loskoppelen, is dus het advies. Van het internet, van social media, van de mailbox. Maar dat vinden we moeilijk. Wat maakt dat we klagen over tijdgebrek, maar ons toch slechts met de grootste moeite kunnen losscheuren van onze smartphones? Zijn we ordinaire junkies? In feite wel, zegt Compernolle. ,,Wij willen alles, en wel meteen. Dankzij internet krijgen we het ook. De koelkast die je online bestelt, wordt de volgende dag bezorgd. Een site moet binnen twee seconden geladen zijn, anders haken we af. Onze behoeften worden steeds sneller bevredigd, en dat werkt verslavend."

Social media en e-mail spelen daarop in, ze vervullen ons verlangen naar bevestiging. Mensen vragen naar je, willen iets met je delen of liken je post. Op den duur ontstaat het Pavlov-effect, aldus Compernolle. ,,Als je alleen al het geluid van je mailbox hoort, krijg je een shotje dopamine. Zelfs als de inkomen-de informatie volslagen irrelevant is, kunnen we er ternauwernood afstand van nemen. Maar als je steeds het gevoel hebt achter de feiten aan te lopen, is dat toch wat je moet doen. Wie besluit om niet de hele dag, maar drie keer per dag online te gaan, wint een zee aan tijd. Én aan kwaliteit. Want multitasking is niet alleen dodelijk voor je efficiëntie, maar ook voor je creativiteit."

Dat verlies aan tijd, kwaliteit en creativiteit heeft alles te maken met de 'strijd' tussen ons reflexbrein, denkende brein en archiverende brein. Het reflexbrein reageert op alles wat er in het hier en nu op ons afkomt en wordt in beslag genomen door prikkels en primaire emoties als angst, genot en agressie. Dit deel van onze hersenen is supergevoelig voor de kortstondige shotjes dopamine die multitasken teweegbrengt. Daarmee geeft het te weinig ruimte aan het denkende brein, dat reflecteert, logisch, analytisch en creatief denkt, vooruitkijkt en problemen oplost. Maar juist dat reflecterende deel heb je nodig om de groeiende hoeveelheid informatie te selecteren en er zin en betekenis aan te geven.

En dan is er nog het archiverende brein, dat informatie opslaat in je langetermijngeheugen en nieuwe associatieve verbindingen legt. Om z'n werk te kunnen doen, wacht dit deel van de hersenen altijd op een pauze, op een moment van ontspanning van het denkende brein, al is het maar een paar minuten. En dat is nu juist het probleem van deze tijd, betoogt Compernolle. ,,We zien rustpauzes als verloren tijd die we willen opvullen met kleine taakjes. Mensen denken dat ze efficiënt zijn als ze in een vrije minuut even hun mail wegwerken. Maar die momenten heb je nodig om weer op te laden, om informatie te verwerken en te ordenen en daarna met hernieuwde energie en concentratie aan de slag te kunnen. Het nemen van pauzes verhoogt juist je productiviteit."

Gefragmenteerde geest

Door de tijd te nemen, creëer je dus tijd. Rust, nietsdoen en ontspanning zijn onmisbaar voor een efficiënte dagindeling. Ook met slapen kun je, hoe tegenstrijdig het ook klinkt, heel wat uren besparen. Korte nachten zorgen weliswaar voor meer uren op een dag, maar leiden ook tot concentratieverlies en verlies aan creativiteit, waardoor je langer bezig bent met het afhandelen van taken en herstellen van fouten. Om mentaal te recupereren en archiveren heb je die hele nacht nodig, aldus Compernolle.

Ook belangrijk: anderhalf uur voor het slapengaan al je schermpjes sluiten. Ten eerste gaat het blauwe licht de aanmaak van het slaaphormoon melatonine tegen, ten tweede krijgt het reflecterende brein dan de tijd de dag te overdenken. Zonder dat we steeds opschrikken van binnenkomende berichtjes, die onze geest als het ware fragmenteren.

,,Een gefragmenteerde geest, ja, dat is een mooie omschrijving," zegt Compernolle. ,,Een stukje schrijven hier, een telefoontje daar - je zit het concert in je hoofd nooit uit. Veel mensen hebben geen tijd meer om ongestoord na te denken, drie kwartier werken zonder interrupties is een luxe geworden." In plaats van onze eigen agenda te bepalen, reageren we voortdurend op impulsen van buitenaf. Van homo sapiens - de verstandige mens - zijn we homo interruptus geworden, aldus de stressexpert. ,,Als mensen erin slagen dat te doorbreken, valt er een last van hun schouders. 'Voor het eerst sinds tijden heb ik een boek gelezen,' roepen ze dan. Ze ontdekken wat het oplevert om geconcentreerd met één ding bezig te zijn. Niet alleen tijd, maar ook voldoening en tevredenheid. Een ander gevoel dan de verslavende fun van multitasken, de kortstondige kick van een inkomend mailtje.

Stoorzenders

De oplossing voor de homo interruptus ligt dus in dagelijks regelmatig offline gaan. Dat, gecombi- neerd met singletasking, door Compernolle ook wel blockprocessing genoemd. Schroef het aantal taakwisselingen genadeloos terug, verdeel je werkzaamheden in blokken en zorg dat je ze ongestoord kunt doen. Ruim alle afleidingen uit de weg: zet je telefoon op stil en je e-mailnotificatie uit, vraag collega's om je niet te onderbreken en zonder je zo mogelijk af. Begin pas aan een nieuwe taak als de vorige af is en neem pauzes tussendoor. Zo krijg je veel meer gedaan in veel minder tijd en reken je af met het sluimerende gevoel van altijd tekort te schieten.

,,Het vergt in het begin enige zelfdiscipline, maar als je het systeem eenmaal onder de knie hebt, kun je er flexibel mee omgaan. Ook thuis, in de privé- situatie," aldus Compernolle. Daar heb je natuurlijk altijd kleine of grotere 'stoorzenders', kinderen bijvoorbeeld, die je niet zomaar 'uit' kunt zetten, beaamt hij. ,,Maar als je in staat bent langere perioden van de dag offline te gaan, dan ben je er in feite al. Wat je ermee terugwint is onverdeelde aandacht, van levensbelang in je werk, maar ook in je relaties. Zelfs de baby in je armen voelt het verschil als jij intussen met je telefoon bezig bent. Je verliest zoveel in de werkelijke wereld door het in de virtuele wereld te zoeken."

Nee, hij is beslist niet tegen moderne technologie. ,,ICT is fantastisch en wordt elke dag interessanter, het stelt ons met elkaar in verbinding en ondersteunt onze creativiteit. Het is niet dat we ervan af moeten, maar we moeten technologie leren gebruiken in ons voordeel en het niet, zoals nu, ons de baas laten zijn. Mijn pleidooi voor ontkoppelen en singletasken is een manier om grip te krijgen op de tijd. Een pleidooi voor mindful leven, zo je wilt. Wees met één ding bezig, op één moment, en herover tijd om te ontspannen, te dagdromen, echte gesprekken te voeren, te lachen en lief te hebben."

TechnostressDankzij nieuwe technologieën zijn we altijd bereikbaar. Het gevolg: werk en privé lopen door elkaar en er is te weinig tijd voor ontspanning en herstel. Dat kan op termijn tot psychische klachten leiden, ook wel 'technostress' genoemd. Een aantal grote bedrijven heeft daarom afspraken gemaakt over 'het recht op onbereikbaarheid'. Zo kan bij Volkswagen een uur na het einde van de normale diensttijd geen e-mail meer worden gelezen op de smartphone. En Daimler stuurt mail die tijdens de vakantie wordt ontvangen automatisch terug naar de afzender.