TTIP-verdrag met VS: zegen of vloek?

1 Het TTIP-verdrag ligt op straat? Niet echt. Greenpeace heeft de hand gelegd op 250 pagina's aan 'geconsolideerde teksten' rond de TTIP-onderhandelingen. Kort samengevat zijn dat de exacte standpunten van Europa en Amerika over tal van onderwerpen waarover al een kleine 3 jaar achter gesloten deuren gepraat wordt. De teksten dateren van afgelopen maand en zijn dus actueel.

2 Hoe omvangrijk is het lek? In totaal zijn dertien van de zeventien nu aanwezige hoofdstukken gelekt. Dat is drie kwart van de teksten die er nu zijn. De onderhandelingen over TTIP zijn in volle gang: het verdrag moet nog uitgebreider worden en zal uiteindelijk circa 25 tot 30 hoofdstukken tellen.

3 Als het slechts onderhandelingsinzetten zijn, wat is het belang dan?

De standpunten van de Amerikaanse regering waren tot nu toe strikt classified. Doordat ze openbaar zijn, is voor het eerst zichtbaar waar Europa en de VS het eens zijn en waar ze van mening verschillen.

4 Wat staat er in de documenten? Wat vooral opvalt bij het lezen, is dat Europa en de VS het vaak oneens zijn, bijvoorbeeld over het beschermen van Europese wijnnamen of het toegang geven van EU-bedrijven bij Amerikaanse overheidsaanbestedingen. Verder legt de VS meer nadruk op het belang van onbelemmerde markttoegang en lage heffingen, Europa stelt veiligheid en consumentenbescherming juist meer centraal.

Volgens Greenpeace blijkt uit de teksten onomstotelijk dat grote Amerikaanse multinationals veel meer invloed krijgen op Europees beleid en het milieu en klimaatafspraken nauwelijks aandacht krijgen in TTIP. Ook het EU-principe dat slechts producten op de markt mogen, waarvan bewezen is dat ze veilig zijn, wordt ondergraven, claimt Faizah Oulahsen van Greenpeace.

5 Hoe reageert de Europese Commissie? Verantwoordelijk eurocommissaris Cecilia Malmström en vicevoorzitter Frans Timmermans noemen alle ophef 'een storm in een glas water'. De gelekte stukken betreffen slechts onderhandelingsposities, geen uitkomsten. ,,Er staat helemaal niets nieuws in over de Europese positie," aldus Timmermans gisteren.

6 Is de bezorgdheid van Greenpeace terecht? Regels en standaarden rond voedselveiligheid, gevaarlijke stoffen en consumentenbescherming zijn doorgaans strenger dan in de VS. Als wij en Amerika het eens worden over TTIP, bestaat de kans dat het strengste systeem - Europa dus - water bij de wijn moet doen. Minister Ploumen (Buitenlandse Handel) betwist dit. ,,Eén van de randvoorwaarden die het kabinet meegaf aan de onderhandelaars, is dat onze standaarden op bijvoorbeeld gebied van voedselveiligheid niet aangetast zullen worden," zei ze gisteren.

7 Wel of niet sluiten dus, TTIP? Tegenover alle zorgen staat dat vrijhandelsverdragen goed voor de economie zijn. De Europese Unie is daarvan het beste bewijs. Volgens voorstanders kan TTIP jaarlijks voor 120 miljard euro groei zorgen, 545 euro voor ieder Europees gezin.

De vraag is wat zwaarder moet wegen: de voordelen of de zorgen van Greenpeace, consumentenclubs en bonden als de FNV. De Europese Commissie beseft dat ze met een fatsoenlijk akkoord móet terugkomen. In veel EU-landen is het verzet groot (Duitsland) of groeiend (Nederland). De kans stijgt dat TTIP hetzelfde lot ondergaat als het controversiële ACTA-verdrag. Dat internationale akkoord tegen namaakartikelen en piraterij werd in 2012 weggestemd door het Europarlement.

Wat is TTIP ook alweer?

De afkorting gonst al sinds 2013 rond in Amerika en de Europese Unie. Toen begonnen beide economische grootmachten aan de onderhandelingen over dit transatlantisch handels- en investeringsverdrag (Transatlantic Trade and Investment Partnership). Het doel is helder: door het schrappen van importtarieven en erkenning van elkaars regels, wordt de handel over en weer goedkoper en simpeler. En dat levert weer extra welvaart en banen op.

De onderhandelingen bestrijken een enorm gebied: van de chemische industrie tot de landbouw, en van de auto-industrie tot de bankensector. Er staat veel op het spel, want elke dag wordt er tussen de VS en de EU voor ongeveer 1,7 miljard euro verhandeld. Ook voor Nederland zijn de belangen groot. Meer dan de helft van onze beroepsbevolking werkt voor een bedrijf dat zijn geld verdient met import of export. Nederland is de derde grootste investeerder in de VS, dat ook onze grootste handelspartner is buiten de EU. De EU heeft ook handelsakkoorden lopen met onder meer Canada, Zuid-Korea, Zuid-Afrika, Mexico en Chili.

Wij zijn tegen

Hoe langer de onderhandelingen duren, hoe luider de 'nee'-stem wordt. Een jaar geleden wist in Nederland nog helemaal niemand wat TTIP betekende. Mede dankzij cabaretier Arjan Lubach, die 'TeaTip' veelvuldig in zijn zondavondshow op de korrel nam, dreigt nu zelfs een referendum.

Een petitie van Foodwatch, Meer Democratie, Milieudefensie en het Transnational Institute heeft al bijna 130.000 handtekeningen opgeleverd. Als dat er 300.000 zijn, mogen we weer naar de stembus, net als bij het associatieverdrag met Oekraïne.

Omdat het beoogde verdrag zo veelomvattend is, komt de tegenstand ook van verschillende kanten. Consumentenorganisaties maken zich bijvoorbeeld zorgen over de kwaliteit van ons voedsel, omdat de regels in de VS minder streng zijn dan hier. De 'chloorkip' is hiervan het symbool geworden: in Amerika dompelen ze kippenvlees in een chloorbad om bacteriën te doden, terwijl dat in Europa verboden is. De grote vraag is nu wie er gaat inbinden.

Volgend punt van zorg is de zogenoemde 'investeringsbescherming'. Stel dat een product van een Amerikaans bedrijf wordt geweigerd in Nederland, dan kan dat bedrijf de staat voor mogelijk miljarden aanklagen. De claim komt vervolgens op het bordje van een speciaal arbitragehof, en niet van een rechter. De Socialistische Partij, een verklaard TTIP-tegenstander, maakt daar korte metten mee: ,,De rechtsstaat wordt gepasseerd, de democratie wordt uitgehold.''

Een andere belangrijke steen des aanstoots is alle geheimzinnigheid. De onderhandelingen vinden vooral plaats achter gesloten deuren, en als er al iets naar buiten komt, is er gelekt (zoals gisteren via Greenpeace).

De democratische controle komt pas op het eind, als het verdrag er ligt, en de nationale parlementen alleen maar 'ja' of 'nee' kunnen zeggen.

Wij zijn voor

Het enthousiasme klinkt vooral in regeringskringen en het bedrijfsleven. De onderhandelingen begonnen in 2013 met het idee dat het grote, nieuwe handelsblok VS-EU sneller de weg uit de economische crisis zou vinden. We hebben het al zo moeilijk, dus waarom zou je elkaar dwars zitten met allerlei regeltjes en heffingen? Als het zakendoen makkelijker wordt gemaakt, worden er meer zaken gedaan en dus meer geld verdiend. En meer handel betekent meer economische groei, meer welvaart en meer werkgelegenheid. Tel uit je winst.

Een aantrekkelijk argument van de voorstanders is dat ook de consument erop vooruitgaat. Onze eigen overheid geeft op haar site het 'schoenenvoorbeeld': ,,Op Amerikaanse schoenen zit nu een importtarief van 8 procent. Wordt dit tarief afgeschaft, dan gaat de prijs van Amerikaanse schoenen in Nederland omlaag.''

Een TTIP-akkoord maakt de EU en de VS ook politiek een stuk sterker, zo klinkt het in Brussel en Washington. En dat is in deze roerige tijden met het opstomende China en het almaar dwarsere Rusland ook een belangrijk punt. Met TTIP bepalen Europa en de VS samen de toekomstige wereldstandaard wat betreft de handel.