Waarom ook makers van krukjes, sandalen en laminaatvloeren voor vegan gaan

Het was een opvallend krukje dat de Nederlands-Israëlische ontwerper Erez Nevi Pana in 2018 liet zien op de toonaangevende meubelbeurs Salone del Mobile in Milaan. De houten poten waren verweerd en de zitting was bedekt met vreemde witte kristallen. Alsof een buitenaardse levensvorm zich had genesteld op een afgedankt zitmeubeltje. Hoewel, zitmeubel? Dit was overduidelijk geen functioneel massaproduct, maar een intrigerend pronkstuk dat een vraag wilde stellen. ,,Is het mogelijk een meubel te ontwerpen zonder gebruik te maken van dierlijke grondstoffen?", verduidelijkt Nevi Pana in De Volkskrant. ,,Ja dus." Zelfs een houten stoel is namelijk niet vanzelfsprekend vegan – daarover later meer.

Het krukje was door de ontwerper wekenlang in de Dode Zee gelegd, waardoor een grillige zoutstructuur was gevormd op het hout. De verhalende symboliek lag er duimdik bovenop. Ooit werd zout gezien als het witte goud’ Inmiddels weten we niet meer wat we er mee moeten, terwijl de hoeveelheid zout in ons milieu alleen maar toeneemt als gevolg van industriële winning en verzilting door klimaatverandering. Zou het dan niet geweldig zijn als uitgerekend dit zout een alternatief zou zijn voor de milieubelastende bio-industriële grondstoffen? En wat is er dan geschikter dan zout uit de Dode Zee, een plek zonder dierlijk leven?

Meghan Markle liet de babykamer van prinsje Archie schilderen met vegan verf

Makkelijk was het dus niet om het eerste ‘officiële’ veganistische meubel te ontwerpen. ,,Dat leer niet meer kan worden gebruikt, ligt voor de hand. Net als dons", inventariseert Nevi Pana, die in 2014 afstudeerde aan de Design Academy Eindhoven met een onderzoek naar zout. ,,Maar ook in het productieproces mag het welzijn van dieren op geen enkele manier worden geschaad. Dus ook zijde is bijvoorbeeld niet-vegan, want het wordt gemaakt door de zijderups die daarvoor gevangen wordt gehouden." Dierlijke bestanddelen kunnen ook onzichtbaar zijn, bijvoorbeeld in lak en lijm waarin vet of botten zijn verwerkt. ,,Het schuurpapier dat wordt gebruikt om het hout te bewerken kan dierlijke bestanddelen bevatten. Een kwast of verfroller kan gemaakt zijn van haren van een varken of paard."

Sinds deze introductie van de zoutkruk drie jaar geleden is vegan design uitgegroeid tot een voorzichtige trend. Gwyneth Paltrow was nog een early adopter toen ze in 2019 met haar cruelty free-lijn Goop naast beauty en mode ook accessoires als kussens en beddengoed uitbracht. Waarna het Italiaanse luxelabel Cassina een sofa van Philippe Starck presenteerde, gemaakt van Apple Ten Lork, een kunstleer gemaakt van appelschillen en -klokhuizen. En nu zijn zelfs oubollige interieurlabels als One Kings Lane op de vegantrend gedoken met een collectie donsvrije kussens en vegan tafelgoed ontworpen door actrice Minnie Driver (Good Will Hunting). Ook Meghan ‘Gravin van Essex’ Markle liet de babykamer van prinsje Archie schilderen met vegan verf, zo postte ze op Instagram. Reguliere verf bevat namelijk caseïne, een eiwit uit koeienmelk.

Ingrediëntenlijst voor meubels en andere producten

Maar hoe weet je of een meubel diervriendelijk is gemaakt? Het ziet er immers vaak hetzelfde uit. ,,Dat is inderdaad nog lastig", zegt de Australische interieurontwerper Alina Dürr, auteur van het in eigen beheer uitgegeven standaardwerk Vegan Interior Design uit 2020. ,,Ik heb interieurs ingericht voor veganisten die op een kussen van dons sliepen en synthetische verf gebruikten. Ze stonden er simpelweg niet bij stil. Als ik dan begin over vernis waarin bijenwas is verwerkt of matrassen gevuld met dierenharen zit de schrik er helemaal in." Waar de bijna tweehonderdduizend Nederlandse consumenten die zich veganist noemen worden bediend met complete voedsellijnen en gespecialiseerde supermarkten moeten ze het bij de inrichting van hun huis maar zelf uitzoeken. Gewoon vragen waarvan een product is gemaakt, is daarom haar advies. ‘Ook al krijg je misschien niet altijd een duidelijk antwoord. Maar zo dwing je fabrikanten om zelf ook bewuster te worden van de grondstoffen die ze gebruiken. De vraag bepaalt het aanbod tenslotte.’

Als het aan Dürr ligt, komt er voor meubels en andere producten een ingrediëntenlijst, net als bij voedsel. Dat is in elk geval een van de agendapunten van de eerste Vegan Interior Design Week, een vijfdaagse online-conferentie met ruim dertig internationale sprekers, paneldiscussies, virtuele exposanten en netwerksessies die Dürr van 1 tot 5 november organiseert. ,,Het evenement is niet alleen voor veganisten, maar voor alle interieurontwerpers en designliefhebbers die geïnteresseerd zijn in duurzame, gezonde ontwerpkeuzes. Net als bij elke conferentie, of dat nou fysiek of online is, vindt de echte verandering plaats door de verbindingen die we maken." Daarom is het evenement gratis, laat Dürr (veganist sinds de geboorte van haar dochter in 2017) vanuit haar woonplaats Sidney weten. ‘Want we hebben meer mensen nodig die meer vragen stellen.’

Leer gemaakt van schimmels

Inmiddels bestaan er ook websites die de kritische consument bij de hand nemen, zoals Vegandesign.org van de Amerikaanse veganfluencer Deborah DiMare. Naast een handige webshop en een lijst met diervriendelijke merken worden cursussen aangeboden voor zowel professionals als doe-het-zelfinrichters. Daarnaast reikt de Britse dierenrechtenorganisatie Peta de jaarlijkse Vegan Home Awards uit. De Angelsaksische landen lopen duidelijk voorop in de trend. De Nederlandse ontwerper Tjeerd Veenhoven was in 2019 een van de winnaars met zijn onderzoek naar palmleer. Door stugge palmbladeren te behandelen met vetten worden ze buigzaam, waarna Veenhoven ze met een zelfontwikkelde techniek verlijmt tot een stevig leer. Voor de productie van de collectie van slippers, tassen, etuis en een bescheiden meubelcollectie werkt hij samen met Indiase ambachtslieden. ,,Bij het begin van mijn project, tien jaar geleden, doken de media erop omdat ik gebruik maak van lokale ambachtslieden in India. Daarna verschoof de aandacht naar het gebruik van afval en reststromen uit de palmindustrie. En nu wordt het palmleer geprezen omdat het diervrij is."

Naast palmleer experimenteert Veenhoven – ‘geen veganist, wel vegetariër’ – met kleurpigmenten van tulpen, een laminaat van aardappelzetmeel en isolatiemateriaal van lisdodde. ,,Nu ik erover nadenk: mijn hele ontwerppraktijk is diervrij." Op de aanstaande Dutch Design Week in Eindhoven presenteert hij zijn nieuwste materiaal Sashi Fungi, een leer vervaardigd van schimmels. ‘De voet van de oesterzwammen snijd ik in dunne plakjes die ik als een lappendeken over elkaar leg. Eenmaal aan elkaar gegroeid vormt dit een prachtig mozaïek van duurzaam leer dat wel 4 meter lang kan zijn, zonder lelijke stiknaden. Om zijn vele soorten kunstleer vervolgens te bewerken met bijvoorbeeld kleurpigmenten.’ Daar staat tegenover dat kunstleer enkele gunstige eigenschappen van echt leer mist, zoals trekkracht en bestendigheid. ,,Maar," verzekert Veenhoven, ,,het is een kwestie van tijd tot dit kwaliteitsverschil is overbrugd. Hoogwaardige plantaardige alternatieven voor textiel zijn er zat. En kijk naar plastics, daarvan worden ook nog steeds hoogwaardigere soorten ontwikkeld."

Zouttoepassing als recyclebaar alternatief

De zouttoepassing van Nevi Pana is inmiddels doorontwikkeld tot een industriële toepassing. In het prestigieuze nieuwe Luma Museum in het Zuid-Franse Arles, ontworpen door ‘starchitect’ Frank Gehry, dat deze zomer opende, zijn gangen bedekt met wandpanelen vol prachtige decoratieve zoutkristallen. De productie daarvan is enigszins vergelijkbaar met de zoutkrukken van Nevi Pana. Metalen frames zijn in de ondiepe zeebaai van de Camargue gelegd, een nabijgelegen natuurgebied. Dit maakproces is inmiddels zo verfijnd dat honderden zoutpanelen van ongeveer 50 bij 50 centimeter kunnen worden ‘gekweekt’. Naast diervriendelijk is dit lokaal vervaardigde materiaal honderd procent recyclebaar, zegt Henriëtte Waal, de Nederlandse leidinggevende van het onderzoekslab Atelier Luma, waar het procedé is ontwikkeld. ,,Bovendien onttrekt zout vocht aan de lucht, het heeft een zuiverende werking en het is antibacterieel." Maar vooral, de milieu-impact van de productie is nul. ,,Er is alleen wind, zon en zeewater voor nodig."

In Atelier Luma zoeken ontwerpers, kunstenaars en wetenschappers naar meer innovatieve toepassingen van ruwe materialen uit de Camargue. Zo zijn er kleurpigmenten ontwikkeld van algen die in de extreem zoute bassins leven, een onderzoek van het Nederlandse duo Eric Klarenbeek en Maartje Dros. De Franse ontwerper Thomas Vailly, in 2011 afgestudeerd aan de Design Academy Eindhoven, ontwikkelde een zacht granulaat van het residu dat overblijft bij de productie van zonnebloemolie. ,,Deze plantaardige materialen zijn allemaal toegepast in het museumgebouw. De toiletten zijn afgewerkt met dertigduizend algentegels in twintig kleuren die met industriële gietinjectie zijn vervaardigd. De akoestische panelen in het museumcafé zijn gemaakt van geperste zonnebloemstengels." Al is voor Atelier Luma een zuiver plantaardige productie niet het uitgangspunt. ,,We werken ook met wol, weliswaar van lokale wilde schapen", aldus de in Eindhoven opgeleide Waal (geen vegetariër).

De motivatie van de vegan-ontwerpers kan verschillen. Zo worden Waal en ook Veenhoven in eerste instantie gedreven door duurzaamheid. ,,De bio-industrie is nu eenmaal een van de grootste stikstofproducenten", zegt de ontwerper van palmleer. Voor Dürr weegt ook een schoner persoonlijk leefklimaat mee: ,,Veel synthetische en dierlijke materialen zijn giftig. Als je nagaat waarmee leer is bewerkt, dat is feitelijk geen natuurlijk materiaal meer. Net als plantaardig voedsel is ook vegan design gezonder." Een overtuigd dierenactivist als Nevi Pana is strikter in de veganistische leer. Ook een duurzame textielvezel die is vervaardigd van kokosharen, een reststroom uit de plantaardige olie-industrie, is voor hem onacceptabel. ‘Hoe worden kokosnoten veelal uit de bomen gehaald? Door apen. En dat doen ze heus niet vrijwillig.’ Rubber en plastics zijn eveneens taboe. ‘Deze materialen worden op dieren getest of schaden het leefgebied van dieren, denk aan de plasticsoep in de oceaan.’ Met als ultieme consequentie: ‘Veganisme is een levensstijl die een geweldloze en harmonieuze relatie tussen mens en dier nastreeft. Vegan design kan daarom uitsluitend worden gemaakt door vegan ontwerpers."

Speciale vegan-edities van Tesla, elektrische-automerk Polestar claimt volledig diervrij te zijn

Maar uiteindelijk zullen niet ideologische, maar economische factoren het succes van vegan design bepalen, zegt ondernemer Michiel van Deursen die zich met zijn investeringsfonds Capital V (‘met de V van vegan’) volledig op diervriendelijk design heeft gestort. De prijs van de producten is weliswaar nog iets hoger, maar veel consumenten zijn bereid dat verschil te betalen. Daarbij, als dierlijke grondstoffen straks zwaarder worden belast – ,,wat onvermijdelijk is", aldus de investeerder – zijn de rollen omgedraaid. ,,De grote uitdaging waar veel producenten nu al mee kampen is het voldoen aan de vraag."

Want die vraag zal alleen maar toenemen. De veganistische voedselindustrie is in ongeveer tien jaar tijd uitgegroeid van een niche tot een miljardenmarkt. Ook veganistische fashion heeft inmiddels een serieus marktaandeel veroverd. De vraag is dan ook niet óf, maar wanneer ook de interieurbranche omgaat, zegt duurzaam investeerder en veganist Van Deursen. Het kapitaal dat hij vergaarde met het door hem opgerichte Tweedehands.be – het Belgische Marktplaats – investeert hij in veganistische startups. ,,Destijds waren dat er een handjevol. Nu komt er elke week een handvol bij." Van Deursen heeft onder meer belangen in producenten van kunstleer van olijven (Mink) en ananasbladeren (Pinatex). Deze grondstoffabrikanten staan volgens hem aan de basis van een diervriendelijke productieketen. Tesla brengt speciale vegan-edities van zijn auto’s uit en het nieuwe elektrische-automerk Polestar claimt zelfs volledig diervrij te zijn. Ook bedrijven als BMW en Ralph Lauren stappen langzaam maar zeker over op plantaardige materialen. Van Deursen: ‘En dan kan het hard gaan. Stel je voor dat Ikea besluit zonder dierlijke materialen te gaan produceren.’