Cristel van de Ven
Voorzitter VZN en mede-eigenaar van Factor Vijf Organisatieontwikkeling
Als voorzitter van de Vereniging Zelfstandigen Nederland (VZN) schrijft Cristel van den Ven maandelijks een expertblog op deze website en duidt zij er regelmatig ontwikkelingen rondom zelfstandigen. Wil je meer weten over VZN, bezoek dan de website en download het manifest ‘Naar een volwaardige rechtspositie voor zelfstandigen in een toekomstbestendige arbeidsmarkt’ via: www.zelfstandigennederland.nl.
Op een warme woensdag in mei hield brancheorganisatie (en VZN-lid) Solo Partners zijn jaarlijkse congres. Zo’n duizend zelfstandigen in de zorg kwamen hier opaf. Ik mocht een praatje houden op het grote podium. Om een beter beeld te krijgen van mijn publiek, vroeg ik de aanwezigen naar hun drijfveren om te starten als zelfstandige. Veel handen gingen omhoog bij de motieven ‘ik wilde meer uitdaging’, ‘ik wilde meer autonomie’ en ‘ik wil gewoon ondernemen’.
Toen ik vroeg wie van de aanwezigen gedwongen was om te starten als zzp’er staken slechts twee mensen hun hand op. De dagvoorzitter (een glansrol van zelfstandig ondernemer Sabine Uitslag) rende met een microfoon naar deze twee en vroeg hen hoe dat zat. Het waren theatermakers die voorstellingen maakten met en voor mensen met een verstandelijke beperking. Dit deden ze voorheen in loondienst van een grote zorginstelling, maar bij een bezuiniging was hun baan gesneuveld. Ze werden ontslagen en mochten terugkomen, maar dan wel als zzp’er. Dat was even schrikken en slikken. ,,Maar nu willen we niet meer terug”, riepen beiden in koor. Het zelfstandig ondernemersvirus had hen te pakken gekregen.
‘Rechtsvermoeden van arbeidsovereenkomst
De overgrote meerderheid van de zelfstandigen werd dit uit vrije wil en keuze, en onderneemt voor eigen rekening en risico. Een klein deel (7 procent) geeft aan hiertoe in eerste instantie gedwongen te zijn. Wat dus niet wil zeggen dat zij er achteraf niet stiekem blij mee zijn, getuige de twee theatermakers. En ja, er zijn situaties waarbij opdrachtgevers alle risico’s van het werk verleggen naar zzp’ers, en hen dan ook nog eens te weinig betalen om fatsoenlijk van te kunnen leven.
Voor dergelijke praktijken mogen we de ogen niet sluiten. Dat de minister deze misstanden op de arbeidsmarkt wil aanpakken, snap ik. In haar recent gepubliceerde conceptwet, gericht op de aanpak van schijnzelfstandigheid, komt ze daarom met een ‘rechtsvermoeden van arbeidsovereenkomst’. Zelfstandigen die minder dan 32 euro per uur vergoed krijgen, mogen hier gebruik van maken. Een prima plan. Maar de route die de minister verder kiest om arbeidsrelaties zogenaamd te verduidelijken, begrijp ik totaal niet.
Voorbeelden
Voor de beoordeling van werknemer- of zelfstandig ondernemerschap komt de minister namelijk met een nieuw juridisch concept: inbedding. Dat komt erop neer dat je niet mag werken als zelfstandige wanneer je werk doet dat behoort tot de kernactiviteit van een bedrijf en/of wanneer je werkt binnen organisatorische kaders.
Tijdens een commissiedebat in de Tweede Kamer, op 7 juni jl., gaf de minister een aantal voorbeelden om het begrip verder te duiden. Een IC-verpleegkundige is bijvoorbeeld ingebed, evenals een leraar Frans, omdat zij onder gezag werken en omdat het risico van hun werk bij het ziekenhuis respectievelijk de school ligt. Maar iemand die de eindmusical voor groep 8 van de basisschool produceert, kan dit volgens de minister wel als freelancer doen, want een eindmusical is een eindproduct.
Gedwongen werknemerschap
Voor mij werd het er door deze voorbeelden niet duidelijker op. En de nieuwe conceptwet geeft ook geen uitsluitsel. Hoe zit het bijvoorbeeld met interimmers die meerdere keren per jaar een zwangerschapsverlof opvangen? En wat betekent het voor ICT-specialisten bij een bank? Is dat een kernactiviteit of een staffunctie? In haar conceptwet spreekt de minister ook over contra-indicaties voor ondernemerschap. Maar die zijn zo beperkt geformuleerd dat het voor de inval-IC-verpleegkundige, de invalleraar, de interim-ICT’er, de waarnemende huisarts en vele andere zelfstandigen een bekeken zaak lijkt. Die kunnen volgens de plannen van de minister in de toekomst hun werkzaamheden waarschijnlijk alleen nog maar als werknemer doen.
Laat de omvang van dit idee even tot je doordringen. De effecten ervan zijn gigantisch. Dit raakt aan de vrijheid van mensen om te mogen ondernemen, een Europees grondrecht notabene. In de strijd tegen gedwongen zzp-schap kijkt de minister nu dus naar een andere vorm van drang en dwang; gedwongen werknemerschap. Alsof dat minder erg zou zijn. Ik vind dat je mensen het één noch het ander mag aandoen. En dus moet deze conceptwet van tafel en moet de minister, of haar opvolger, wat mij betreft terug naar de tekentafel.
