Geachte heer Jetten, beste Rob,
Er zijn van die momenten waarop je naar ons land kijkt en denkt: jongens… wat doen we onszelf aan? We praten elkaar een collectieve kramp in: overbevolking, migratie, stikstof, schaarste, woningnood, vastlopende infrastructuur, energiestress — en ondertussen proberen we alles te voorspellen met spreadsheets die voornamelijk voorspellen hoe beperkt onze verbeeldingskracht is.
Maar er is één ding dat we vergeten: Wij zijn het enige land ter wereld dat land won uit de zee omdat we geen plek meer hadden. Niet omdat het kon. Maar omdat het moest. Dàt is ons DNA. Nederland is nooit groot geweest, maar wel altijd groots.
We onderschatten onszelf chronisch.
Netcongestie? De windmolens in de Zaanstreek waren de vorige energietransitie. Met de langste, meest recht gezaagde planken voor de snelste zeilschepen uit de gouden eeuw tot gevolg. En de watermolens op de Veluwe vormden een energietransitie die leidde tot de beste papierindustrie van Europa.
Zet migratie druk op het systeem? Prima! Selecteer, ontwikkel, match en benut talent, net zoals we altijd deden toen we arbeiders uit heel Europa welkom heetten om samen te bouwen aan onze welvaart. Onze Hanzesteden, deden het al in de middeleeuwen: ze bouwden hun welvaart voor een groot deel op handelsgeest en migranten. Dat kan nu ook.
Het echte probleem is gebrek aan verbeelding
Nederland is niet zozeer groot geworden door problemen op te lossen, maar juist door onmogelijke uitdagingen te gebruiken als brandstof.
We onderschatten onszelf. Wij zijn niet zomaar een natie. We zijn een werkplaats, een proeftuin, een laboratorium waar schaarste onze grootste leermeester was. Geen ruimte? Dan maken we ruimte. Geen vruchtbare grond? Dan verzinnen we een kas die meer oplevert dan een complete Amerikaanse prairie. Water dat ons bedreigde? Dan bouwen we werken waar de rest van de wereld alleen nog maar met open mond naar kijkt.
Het meest revolutionaire bestuursmodel ter wereld, de polder, bestond al lang voordat Californië überhaupt een garage had om een bedrijfje in te starten.
We hebben havens, luchthavens, spoorlijnen, waterwegen en datacenters gebouwd met de precisie van een Zwitsers horloge, op een postzegel waar de gemiddelde Amerikaan of Chinees zijn auto niet eens kan parkeren. Onze geschiedenis is één lang bewijs dat schaarste de beste innovatiemotor is.
En toch hoor ik steeds vaker: ‘Het kan niet meer. We zitten vol. We zijn uitgeknepen. Het systeem piept en kraakt.’
Laten we niet wegkijken, maar laten we zeggen
Woningnood? Mooi. Tijd voor bouwconcepten die wereldwijd de standaard worden. Energie-infarct? Tijd voor Deltawerken 2.0. Arbeidskrapte? Tijd om ieder talent, zowel de mens als digitale collega’s, maximaal te benutten. Migratie? Tijd om talent weer te zien als kans, net zoals onze Hanzesteden dat deden. Onze boeren? Dat zijn geen probleemgroepen. Dat zijn GreenTech-kampioenen.
We kweken tomatenzaadjes van 80.000 euro per kilo. We hebben komkommerplanten die 3000 procent (!) meer opleveren dan 50 jaar geleden. Onze melkproductie per koe verdubbelde in die periode. Niet ondanks krapte. Maar dankzij krapte.
Ondernemers snappen dit instinctief
Vraag het aan een ondernemer: chaos is geen bedreiging, maar een kans. Het is precies het moment waarop je jezelf opnieuw uitvindt. Dat is de energie die Nederland nu nodig heeft.
Het probleem is niet dat Nederland vol is. Het probleem is dat onze systemen vol zitten: vol met oude aannames, lintjes, lagen, regels en kramp. En zoals elke ondernemer weet: assumptions are the mother of all fuckups.
Beste Rob, jullie hebben een historische kans
Jullie staan op een kruispunt waar generaties later op terug zullen kijken. Jullie kunnen kiezen tussen het managen van problemen of het bouwen van mogelijkheden.
De woningnood is onze nieuwe Zuiderzee. De energietransitie is onze nieuwe Afsluitdijk. De arbeidskrapte is onze nieuwe droogmakerij. De vraag is niet óf het kan. De vraag is: hebben we de lef om te doen wat nodig is?
En dat begint niet met beleidspapier. Dat begint met mentaliteit. Laat het spreadsheet-denken los. Kies voor het Nederlandse DNA.
We fixeren ons teveel op beperkingen, terwijl onze kracht altijd lag in de dingen die “niet konden”. We hoeven het wiel niet opnieuw uit te vinden. We hoeven alleen opnieuw te geloven dat we het kunnen.
Wat helpt?
- 1
Begin met een visie die groter is dan de angst. Bang beleid creëert kleine oplossingen.
- 2
Werk samen alsof de dijkdoorbraak over 48 uur komt. We zijn op ons best onder druk. Dat moeten we niet vermijden, maar organiseren.
- 3
Zie schaarste als innovatiemotor. Niet als probleem, maar als richtingaanwijzer.
- 4
Bouw ruimte in ons denken. Ruimte zit niet in hectares. En ik bedoel ook geen stikstofruimte. Innovatie maakt meer mogelijk dan extra vierkante meters ooit zullen doen.
- 5
Herwaardeer vakmanschap en benut élk talent. We komen menskracht tekort. Laten we technologie inzetten om mensen krachtiger, niet kwetsbaarder, te maken.
Complexiteit is onze specialiteit
Neem ASML. Momenteel onze meest succesvolle onderneming. Er bestaat geen mens, ook niet binnen ASML, die hun machines volledig begrijpt. En toch bouwt dit Nederlandse bedrijf de meest complexe technologie op aarde.
Waarom? Omdat we kunnen samenwerken als geen ander land. Omdat wij complexiteit niet vrezen, maar organiseren en kennis delen.
En weet je wat mij hoop geeft? Onze jongeren. Ons talent. Ons ondernemerschap.
We hebben Max Verstappen en Femke Kok die wereldrecords breken. We hebben Delftse studenten die jaar na jaar de Solar Challenge winnen. We hebben jonge ondernemers zoals Lotte Leufkens, Dennis Kraus en Boyan Slat die de wereld mooier maken door te ondernemen. We hebben techpioniers, agrarische visionairs, robotica-startups, quantum-labs, energiemakers en onderwijsinstellingen die ieder op hun manier het Nederland van morgen bouwen.
Het DNA is niet weg. Het slaapt alleen af en toe.
Tot slot
Beste Rob, jullie staan voor enorme uitdagingen. Maar we zijn het land dat de zee versloeg. Dan kunnen we ook dit aan.
Laat ons niet kleiner denken dan onze geschiedenis. Laat ons niet reageren vanuit angst. Laat ons weer bouwen. Buiten de lijntjes. Buiten onze grenzen. Desnoods buiten onze landkaart, zoals we al eerder deden.
Want Rob, in één ding heb je echt volkomen gelijk:
Het kan wél.
En nu is het tijd om dat opnieuw te bewijzen. Met hoop, lef en ondernemerschap.
Arko van Brakel
