De Nederlandse arbeidsmarkt is dé Haagse blinde vlek. Al bijna een decennium wordt over de aanpak ervan gepraat, studies met oplossingen en adviezen stapelen zich op, maar er gebeurt betrekkelijk weinig: Vast blijft vast en flexibel is flexibel. Ondernemer Michiel Muller, medeoprichter van Picnic, beschreef het maandagavond gedurende de ArbeidsmarktPoort in het Haagse perscentrum Nieuwspoort zo: „De arbeidsmarkt dreigt de emmer achter de boot van de Nederlandse economie te worden als er niets verandert.”
Beweeglijke arbeidsmarkt ongelooflijk belangrijk thema
Tijdens de ArbeidsmarktPoort komen bedrijfsleven, belangenorganisaties en politiek samen om te praten over de arbeidsmarkt, maar in het kielzog ook over het ondernemers- en vestigingsklimaat. Terwijl informateur Sybrand Buma (CDA) op steenworp afstand van Muller experts langs liet komen, had de Picnic-topman wel wat tips voor hem. „De arbeidsmarkt is het scharnierpunt van heel veel zaken waarmee we te maken hebben. Je moet dan denken aan zorg, bouw, energietransitie, maar ook AI, machine learning en de bouw van batterijen. Wat dus helpt is als werknemers op de plekken zitten waar er behoefte aan hen is. Een beweeglijke arbeidsmarkt is daarom een ongelooflijk belangrijk thema. Hoe? Het helpt als vast minder vast wordt en flex minder flex.”
We hebben het voor werknemers zo comfortabel gemaakt in hun baan dat ze nooit meer weggaan
Michiel Muller
Voor zijn gehoor schetste Muller het zogenoemde insider-outsider probleem waarmee de arbeidsmarkt kampt. De insider heeft een vaste baan met de daarbij passende bescherming en de outsider is de flexibele schil, werknemers die vaak vogelvrij zijn. Deze laatste categorie, vaak werkend in laagbetaalde banen, zorgt voor de broodnodige flexibiliteit. Hij richt zijn pijl daarom op de insiders die er warmpjes bijzitten. ,,Waarom zou een werknemer naar een andere baan overstappen? Het zorgt voor risico’s. Je verliest namelijk al de opgebouwde rechten, komt in een nieuw pensioenpotje, en je positie is lastigere bij het verkrijgen van een huurcontract of hypotheek. Wat ook idioot is, is dat sectoren hun opleidingsbudgetten binnen hun eigen sector houden. Bij overstap ben je dus je opleidingspotje kwijt. We hebben het voor werknemers zo comfortabel gemaakt in hun baan dat ze nooit meer weggaan. Ze liggen aan gouden kettingen, daar moeten we echt vanaf.”
Talent moet niet vastzitten maar doorstromen
Een wereld die sneller verandert dan ooit vraagt om wendbare en weerbare werkenden, is de mening van Muller. „Dat is nu onvoldoende het geval. Het gevolg is dat de arbeidsproductiviteit wordt beperkt door te weinig doorstroming. Talent zit te lang vast, kennis verspreidt zich niet snel genoeg en beschikbare handen zetten we niet in waar ze het hardst nodig zijn. Er moet een kabinet komen, hoe breder hoe beter, dat durft te zeggen: ‘Nu is het afgelopen’.”
Beslissingen van bedrijven moeten we goed en eenvoudig verwoorden
Ingrid Thijssen voorzitter van werkgeversorganisatie VNO-NCW
Hij geeft met zijn Picnic een voorbeeld hoe het zou moeten om die broodnodige flexibiliteit te krijgen. Om een aantrekkelijke werkgever te zijn, kent het bedrijf geen organigram. ,,Mensen werken in teams. We hebben geen functies. Onze werknemers stappen makkelijk over, omdat in een ander team nieuwe kansen liggen met andere mogelijkheden. Als je dit in Nederland zou hebben, makkelijk van sector a naar sector b overstappen, zou dat heel fijn zijn, maar we hebben het zo inflexibel gemaakt, ook in de hoofden van mensen. Als je geen moedige politici hebt om het aan te pakken wordt het lastig. Er is altijd wel iemand tegen. We zijn geen moedig land meer, omdat we iedereen te vriend willen houden. Allen blij, maar we zijn wel failliet. De arbeidsmarkt van morgen vraagt dus om moedige politieke keuzes.”
Bedrijven communiceren te abstract
In perscentrum Nieuwspoort hield Ingrid Thijssen, voorzitter van werkgeversorganisatie VNO-NCW, kort na het betoog van Muller de Thorbeckelezing. Uiteraard gingen er scherpe opmerkingen richting de Haagse politiek, maar ze stak ook de hand in eigen boezem. Ze vindt dat ondernemers geen economisch jargon meer moeten gebruiken. ,,Ze zijn vaak abstract en onbegrijpelijk. Het staat verbinding met de rest van de samenleving in de weg. Beslissingen van bedrijven, maar ook meer in het algemeen het belang van voldoende en florerende bedrijven voor onze samenleving, moeten we goed en eenvoudig verwoorden.”
Muller hoort het aan en denkt even na hoe hij zal reageren. ,,We hebben vorige week aangekondigd een belangrijke financieringsronde te hebben gedaan. Picnic haalt 430 miljoen euro op om de arbeidsproductiviteit verder te verbeteren. Toen het naar buiten kwam, moest ik het gaan verdedigen. Er is niemand die zegt: ‘Dat is geweldig. Moet je kijken dat is een bedrijf dat eigen vermogen ophaalt bij een aantal investeerders en groots gaat investeren in arbeidsproductiviteit, wat we zo hard nodig hebben’. Ik hoef echt niet op een schild te worden gehesen: Picnic gaat de wereld redden. Maar dat je je moet verdedigen voor het feit dat je zulke grote investeringen durft te doen, is wel heel vreemd.”
Picnic voert al jaren rechtszaken over cao
Zijn betoog over de arbeidsmarkt is naadloos overgegaan in het vestigings- en ondernemersklimaat. Beide scoren op dit moment een onvoldoende. Muller benadrukt Nederland niet te verlaten, maar zal bij investeringen nadrukkelijker gaan kijken naar kansen in Duitsland en Frankrijk. De reden hiervoor is dat hij al sinds 2019 bittere rechtszaken voert met vakbonden en belangenorganisaties van supermarkten. In het kort komt het erop neer dat ‘de polder’ wil dat Picnic onder de supermarkt-cao komt en niet zijn eigen e-commerce-cao mag hanteren.
„Als we gedwongen worden in de supermarkt-cao te gaan, kunnen we niet meer concurreren. Waarom zouden we dan nog in Nederland investeren? Al zes jaar lang wordt over ons gesproken alsof wij enorme boeven zijn, terwijl wij duizenden banen hebben gecreëerd en nota bene twee miljard euro hebben geïnvesteerd in robotisering voor het verhogen van de arbeidsproductiviteit. We nemen risico’s, maar krijgen wel te horen: ‘Je moet je wel aan de supermarkt-cao houden’.”
‘Zonder bedrijfsleven geen voorzieningen’
Door sterke lobby van Muller, andere werkgevers, maar ook werkgeversorganisaties is inmiddels in politiek Den Haag duidelijk dat er iets schort aan het klimaat om te ondernemen. Muller: ,,Als wij het bedrijfsleven niet overeind houden dan kunnen we geen voorzieningen meer betalen. Er zijn moedige politici nodig die dat duidelijk maken. Een mkb’er die twintig werknemers in dienst heeft, met een tweede hypotheek op zijn huis, zorgt wel dat twintig gezinnen te eten hebben en loonbelasting betalen.”
Lees door: Transparantie over salaris loont: ‘Door weinig openheid, groeit wantrouwen’
