Waarom ja-knikkers killing zijn voor ondernemers

En dat onheil kennen we bijvoorbeeld uit grote schandalen uit het verleden. Denk maar eens aan FIFA, ENRON, Nissan, Deutsche Bank, Lance Armstrong, Volkswagen, maar ook meer recent nog met de toeslagenaffaire, mondkapjesdeal en de heersende discussie over ongewenst gedrag. Het was dezelfde Erasmus die daaraan toevoegde:

Tekortkomingen van andere mensen hebben minder effect en zijn niet zo vérstrekkend, maar de vorst heeft zo’n positie dat als hij ook maar een stap van het rechte pad afwijkt het bederf zich als een epidemie onder de mensen verspreidt. (Erasmus, 1508, pag. 82).

Een epidemie is dan misschien wel een allesomvattend woord. Alleen is het moeilijk gebleken met een oplossing te komen voor een epidemie. Wat is het passende vaccin voor mensen met macht, zoals de vorsten dan vroeger hadden? Het leven wat de vorsten van die tijd leidden bracht alles met zich mee wat hen van het rechte pad afvoerde. Denk bijvoorbeeld aan plezier, ongebondenheid, vleierij en overdaad. Het kostte enorme inspanning om de aandacht erbij te houden, op het rechte pad te blijven en weerstand te bieden aan misleiding. Het was dus ook toen al veel prettiger om het oor te lenen aan mensen die alleen maar prettige dingen te zeggen hebben.

Ja-knikkers

Ook in deze tijd kan het bovenstaande ons nog bekend in de oren klinken. Maar wie maakt jou dan bewust van je eigen feilbaarheid? De mensen met wie jij als ondernemer te maken hebt, zijn vaak afhankelijk van jou of hebben bepaalde belangen bij jouw goedkeuring. Ik ken bijvoorbeeld niemand die de dag voor zijn functioneringsgesprek eens even uitgebreid gaat vertellen dat zijn of haar baas ongelijk heeft. Op die dag en de aanloopperiode daarnaartoe lijkt de baas wel in alles gelijk te hebben.

Je loopt als ondernemer het risico die spreekwoordelijke ja-knikkers om je heen te verzamelen. Dat is een gevaarlijk fenomeen, want jij kunt hierdoor als ondernemer eerder gaan geloven in je eigen onfeilbaarheid. Ik hoorde laatst een voorbeeld van een ondernemer die zich maar al te goed bewust was van deze machtspositie en daardoor dacht dat hij iedere opmerking wel kon maken, ook de ongepaste; immers, de salarisronde stond weer voor de deur. Maar waar kies je als ontvanger dan voor? Melding maken van ongewenst gedrag? Of toch maar accepteren, negeren en wachten op de centjes?

Laat zien dat je het vermogen hebt tot reflectie

Als je zelf niet zo goed bent in reflecteren en de mensen om je heen ook niet durven te reflecteren op je gedrag, handelen en beslissingen, kun je zomaar overtuigd raken van je onoverwinnelijkheid. Daardoor houd je geen rekening meer met andere standpunten. En nog een stapje verder: je kunt zelfs andere standpunten gaan vermijden om niet te hoeven nadenken over een andere handelwijze. Of je bedenkt dat het innemen van een ander standpunt wellicht een gunstige perceptie van jou in twijfel zou kunnen trekken. Of je vreest dat je betrokken raakt bij zaken waar je liever niet over na wilt denken. Stel je eens voor. Die gevierde ondernemer met duizenden fans en volgers, diverse prijzen in de prijzenkast en alles wat het hartje begeert. Die kan toch geen fouten maken? Die doet alles toch perfect? Daar wil je toch koste wat het kost bijhoren? Die laat toch nooit steekjes vallen? Of…

Mijn motto, beste ondernemer. Als je zo goed bent, laat dat dan zien. En geef het goede voorbeeld. Laat zien dat je het vermogen bezit om te reflecteren en dat je kwetsbaar durft te zijn. Laat zien dat zelfs de besten onder ons fouten maken, maar dat die fouten juist onderdeel zijn van het succes. Daarmee inspireer je ook de mensen om je heen!

Betere beslissingen

Reflectief vermogen helpt jou als ondernemer niet alleen om betere inzichten te krijgen in jezelf en je eigen denken en handelen, maar ook om situaties in organisaties beter te begrijpen en in de toekomst betere beslissingen te nemen en betere oordelen te vormen.

Simpel: wie reflectie ontloopt, loopt het risico dat hij of zij slechte beslissingen gaat nemen en verkeerde oordelen gaat vormen. In die zin zou je kunnen zeggen dat reflectie de kern is van leiderschapsontwikkeling. En er zitten heel veel voordelen aan structureel reflecteren. Door reflectie vergroot je je beroepsbekwaamheid, kun je de behoeften van jouw mensen en doelgroep beter vervullen, betere ethische en morele afwegingen maken en jezelf als instrument inzetten om anderen te helpen. En als kers op de taart kun je je kernkwaliteiten gaan benutten en krijg je zelf (nog) meer zelfvertrouwen. Dat klinkt fantastisch en dat ís het ook.

Uit mijn eigen onderzoek aan de RSM Erasmus Universiteit bleek dat een van de grote gevaren die jij als ondernemer loopt, is dat je alleen maar ja-knikkers om je heen verzamelt. Je medewerkers zijn namelijk vaak van jou afhankelijk voor hun beoordeling, salarisverhoging, promotie, et cetera. Jij hebt macht, zoals eens de koning macht had.

Adviseurs koning

Maar ook jij bent maar gewoon een mens en wij mensen maken nu eenmaal fouten. Trouwens, over de koning gesproken. Ik heb mij laten vertellen dat koning Willem-Alexander een team heeft van maar liefst vijf persoonlijk adviseurs. Ieder van hen adviseert het koningspaar op zijn of haar expertisegebied. De koning lijkt dus bewust tegenspraak te organiseren en dat lijkt mij een goede zaak.

En wat is dan de overeenkomst tussen al die schandalen? Welnu, er waren te veel ja-knikkers, te weinig tegenspraak en niemand die opstond om de grote bazen eens écht op de fouten te wijzen. Maar wie wijst jou eigenlijk op je fouten? Wie vertelt jou de waarheid? Wie houdt jou een spiegel voor? Vroeger had de koning daar een hofnar voor, wie is jouw hofnar?