Het effect van je gedrag: bewustwording in je bedrijf organiseren volgens Juri Hoedemakers (Drs. Hofnar)

Zelf in de spiegel kijken

Als je dat moeilijk vindt, zijn er ook mensen die je kunnen helpen om in de spiegel te kijken. In mijn boek Gezocht: Hofnar noem ik dat het verschil tussen actieve en passieve reflectie.

Laten we om te beginnen eens zelf in de spiegel kijken, ofwel bezig gaan met actieve reflectie. Allereerst lijkt het mij handig dat we ons ervan bewust zijn dat grensoverschrijdend gedrag in verschillende mate kan bestaan. En als het gaat over verkeerde opmerkingen bijvoorbeeld, is het ook weer niet de bedoeling dat wij allemaal moraalridders, moraaljonkvrouwen of moraalmensen worden. Niemand is heilig, en heeft nog nooit van zijn leven een verkeerde opmerking gemaakt. Fouten maken is menselijk. Daar hoeven we ons niet voor te schamen. Het gaat erom of je van de fout bewust bent, ervan wil leren, en de manier waarop je je fout recht zet. En uiteraard is er wel een verschil tussen mensen die structureel ("per ongeluk") vanuit een machtspositie ongepast gedrag vertonen en de mensen die een onhandig grapje maken.

Laat ik eerst even naar mijzelf kijken. Ik heb zelf ook wel eens opmerkingen gemaakt die compleet verkeerd overkwam, zonder dat dit mijn bedoeling was. Zo stond ik een aantal jaar geleden te presenteren en stak een vrouw haar hand op en zei: ,,Kun je aan de kant gaan? Ik kan niets zien, je staat voor het scherm” Waarop mijn reactie was ‘tuurlijk schat.’ En waar ik haar onbewust ‘schat’ noemde, viel dat bij haar helemaal verkeerd. Ik schrok me daar kapot van. Wel heb ik direct daarop excuses gemaakt en mijn interesse getoond in de vraag waarom dat zo bij die ander was overgekomen. Zij vertelde mij dat zij nare connotaties had met het woord schat uit het verleden en dat ik buiten dat gewoonweg haar ‘schat’ niet ben (en terecht natuurlijk)…….Ook heb ik het direct thuis met mijn vriendin besproken omdat ik wilde snappen hoe een, in mijn ogen, onschuldige opmerking nu zo verkeerd heeft kunnen overkomen. Dat heeft mij enorm geholpen. Ik had duizend vragen en was op zoek naar antwoorden. En ik denk dat daar een kern van de oplossing ligt.

Gedrag beoordelen

Hoe kunnen we nu in vredesnaam ons gedrag op een goede manier beoordelen? Ook in de huidige discussie, moeten we niet vergeten dat ieder mens op zijn of haar eigen manier het gedrag van een ander beoordeelt. Wat voor de een fijn is, kan voor de ander als uiterst onprettig worden ervaren. En ook belangrijk: Tegen wie maak je de opmerking. Wat is de relatie met de persoon? Wat is de machtsverhouding? Hoe lang ken je diegene al?

De eerste stap is dan ook om je eigen gedrag te beoordelen met het Johari-venster (verderop bespreek ik hoe je dit venster invult), en als je dat hebt ingevuld ook het Johari-venster met iemand anders in te vullen. Het is misschien wel dé tool om je eigen gedrag te beoordelen. In welk raam van het Johari-venster zit grensoverschrijdend gedrag überhaupt? En in welk raam zit jouw eigen gedrag?

Het Johari-venster is goed te gebruiken als je probeert je blinde vlekken te achterhalen. Het is een model dat helpt te verhelderen hoe iemand zichzelf ziet en tegelijkertijd hoe anderen die persoon zien. Johari is een samenvoeging van de namen van de twee psychologen die het model hebben ontwikkeld, Joe Luft en Harry Ingham (1955). Het model (of venster) heeft vier ramen, waarbij ieder raam een gedragsdomein vertegenwoordigt:

Open ruimte: dit is het raam waarin je het voor anderen waarneembare gedrag laat zien. (In mijn voorbeeld: een extravert persoon die niet op zijn mondje gevallen is en die staat te presenteren).

Verborgen gebied: dit staat voor het gedrag waarvan je je zelf bewust bent, maar dat je niet aan anderen laat zien. (Verdomme dacht ik toen zei mij onderbrak, wat een geïrriteerd verzoek en geïrriteerde stem).

Blinde vlek: dit staat voor het gedrag dat anderen duidelijk zien, maar waarvan je je zelf niet bewust bent. (Wat het woord ‘schat’ met die mevrouw doet, het was absoluut niet flirterig in mijn ogen, maar op het moment zelf realiseerde ik me niet dat het woord ‘schat’ enige schade kon aanrichten).

Onbekend verborgen gebied: dit is het raam waarbij het gedrag noch bij jezelf noch bij de ander bekend is. (niet bekend).

Een ingevuld Johari-venster geeft inzicht in hoe je in relatie tot de ander staat. Per relatie, situatie en cultuur kan het Johari-venster verschillen.

Een van de doelen van reflectie kan zijn om je open ruimte zo groot mogelijk te laten zijn en je blinde vlek zo klein mogelijk. Vraag anderen hierbij om hulp en laat in je open ruimte zoveel mogelijk van jezelf zien. Wie ben je? Wat doe je? Waarom doe je dat? Wat voel, denk, wil en zeg je? Wat zijn jouw intenties? En wat is het gevoel dat je anderen geeft?

Iemand helpen in de spiegel te kijken

Er bestaan ook mensen die het moeilijk vinden of zelfs onnodig om in de spiegel te kijken. Dat zie je bijvoorbeeld regelmatig voorkomen bij mensen met macht, autoriteit en aanzien. Deze mensen hebben vaak iemand nodig die hen helpt in de spiegel te kijken. Deze vorm van reflectie noem ik passieve reflectie in mijn boek. Daar hadden koningen vroeger een hofnar voor. De hofnar was vroeger de enige aan het hof die de koning de onverbloemde waarheid kon vertellen en zorgde voor een dagelijks portie reflectie. Zoals jullie wellicht uit mijn vorige expertblogs weten, had de hofnar van vroeger maar liefst zestien functies aan het hof van de koning. Het werkt heel verhelderd vanuit die verschillende functies eens naar deze discussie te kijken. Als we allemaal wat meer hofnar zouden zijn naar onszelf en onze naasten, zou dat enorm helpen. Want stel je eens voor:

Een flapuit die zegt: ,,Nou, wat je nu zegt kan echt niet!”
Een entertainer die diezelfde boodschap grappig brengt: ,,Ik trek even een gele kaart.”
Een zondebok die zegt: ,,Sorry, dat had ik niet moeten doen.”
Een collega die als adviseur zegt: ,,Wat je net zei is niet zo netjes.”
Een criticus die het onderwerp op de eerstvolgende agenda zet om het te bespreken.
Een vertrouweling die zich opwerpt voor de mensen die het moeilijk vinden een melding te maken.

Dat zou toch al voor een veel meer open cultuur zorgen? Misschien zit het al in het woord ‘hofnar’, wat lijkt op hoffelijk:

Verbinding

We moeten het met elkaar doen. Wij zijn momenteel in verschillende kampen verdeeld. Terwijl de oplossing ligt in de verbinding en gemeenschappelijke grond. Ga de dialoog aan met elkaar. Vraag eens wat meer aan de ander hoe dingen overkomen. Zoek eens naar een manier waarop je toch op een luchtige manier kan aangeven dat iemand te ver gaat. Als je 'dit kun je echt niet maken!' niet durft te zeggen, spreek dan met z’n allen een codewoord af. Hoe fijn is het als het hele bedrijf weet dat als je ‘Gele kaart’ hoort je weet dat je te ver gaat.

En hoewel ik het zelf al heel verhelderend vond mijn eigen fouten eens uit te schrijven, ga ik misschien in deze blog in jouw ogen nog steeds te kort door de bocht, zie ik zaken over het hoofd. Of ben je het gewoonweg helemaal niet met mij eens. Dan hoor ik dat maar al te graag. Dit is namelijk de kern. Stel vragen en ga de dialoog aan. Mail mij op juri@drshofnar.nl.

hof·fe·lijk (bijvoeglijk naamwoord, bijwoord)1beschaafd, beleefd

BTH (Bewustwording Tegenspraak Hofnar)-Checklist:

• Wees geen moraalridder, moraaljonkvrouw en/of moraalmens en kijk eerlijk naar jezelf

• Verkramp niet

• Laten we niet generaliseren

• Laten we beginnen bij onszelf

• In welk raam zit jij in het Johari-venster met jouw gedrag?

• En is dat gedrag stelselmatig?

• Tegen wie maak je de opmerking?

• Wat is de relatie met de persoon?

• Wat is de machtsverhouding?

• Hoe lang ken je diegene al?

• Fouten maken is niet erg

• Maak je excuses als je een fout maakt

• Stel vragen

• Leer van jouw fouten om jezelf te verbeteren

• Ga de dialoog aan

• Ga op zoek naar die verbinding.

• Bij twijfel: niet doen!

Als we allemaal wat meer hofnar zouden zijn, zou dat enorm helpen.