'Bemande ruimtevaart is luchtfietserij'

Astronauten naar Mars laten reizen, vindt hij te ver gezocht. Te kostbaar, te mensonterend. Filosoof en wetenschapsethicus Gustaaf Cornelis: "Stuur een robot. Die kan er ook putjes graven", vertelt hij in een interview met de Gelderlander.Lees ook:'Jongens, we zijn geschiedenis aan het schrijven'

Veel pleitbezorgers van bemande ruimtevaart zullen niet blij zijn met zijn bedenkingen. Voor hen was het afgelopen jaar top. Met de karrenvracht aan informatie van de lander Philae op de komeet 67P. Met de lancering van een stuwraket - door het commerciële SpaceX - die na terugkeer opnieuw gebruikt kan worden. Met de vondst van water op Mars die de grote wens van het Amerikaanse ruimtevaartbureau NASA - een bemande vlucht naar de rode planeet - dichterbij brengt.

Gustaaf Cornelis, filosoof en wetenschapsethicus, begrijpt alle opwinding niet. "Het plaatsen van een sonde ter grootte van een wasmachine op de komeet 67P is een megaprestatie, maar het hosanna over het water op Mars is dan weer sterk overdreven. Allereerst hadden de waarneming van rivierbeddingen en poolkappen al gezorgd voor 1+1=2: dan moet er water zijn. Bovendien gaat het om pekelwater, dus met een gigantische hoeveelheid zout. Je moet er een hoop warmte in steken om dat bruikbaar te maken. Waar haal je die energie vandaan? En de planeet staat al ver van de zon."

Maar waar water is is leven. Dat maakt van Mars, onze buurman, een bijzondere planeet.

"Wat we al wisten wordt verder uitgewerkt. Met een tweeledig doel. NASA wil zijn bestaan rechtvaardigen en zoekt naar meer draagvlak voor een bemande missie naar Mars. Na alle tegenslagen met bijvoorbeeld het ruimteveerprogramma wil het wel eens slagen. En als NASA met astronauten naar Mars wil, vereist dat politieke steun en enorme fondsen. Maar de argumenten zijn drogredenen.

Voorstanders halen er van alles bij om de publieke opinie een rad voor de ogen te draaien. Ze zijn niet eerlijk. Ze doen dat om fondsen te krijgen, omdat ze iets sexy willen doen."

Maar dromen, hoe kostbaar die soms ook mogen zijn, hebben de mens veel gebracht.

"Onderzoek moet nuttig zijn voor ons wereldbeeld. Om denkbeelden te bevestigen, om bestaande kennis te weerleggen. Dat is wetenschap. De ruimtevaart is een dienstmeid, zij levert technologisch instrumentarium om de wetenschap te dienen. En natuurlijk heeft zij ons veel gebracht, zoals gps en meteorologische kennis. Maar bemande ruimtevaart is luchtfietserij. Zij is een op zich staand doel geworden. Om te koloniseren, om ergens een eigen vlag te planten. Prestige en pr hebben van meet af aan een grote rol gespeeld."

Als we niet verder kijken dan onze neus lang is, verleggen we geen grenzen. Ontdekkingsreizen hebben hun prijs.

"Het leven op het aardoppervlak is ons leven. Als we onder water willen, hebben we flessen met zuurstof op onze rug nodig. In de ruimte zitten we in pakken om de kosmische straling buiten te houden. Aan de kant van de zon bakken we, als we ons keren, bevriezen we. Deze aarde is nu eenmaal de plek waar we moeten zijn. Het enige wat we moeten zoeken in de ruimte is kennis. We moeten leren leven met de beperkingen van de mens. Ik heb niks tegen een landing op een komeet om te achterhalen wat er in die oerwolk zat waaruit ons zonnestelsel, met de zon en planeten, is ontstaan. Maar stuur geen mensen naar Mars om een putje te graven. Om dat pekelwater te zien hoef je geen mensen te sturen. Dat is het niet waard."

De ruimtevaart telt gezien alle gevaren relatief weinig slachtoffers.

"Wetenschappers hebben een eigen verantwoordelijkheid. Risico's, slachtoffers moet je zoveel mogelijk uitsluiten. Voor de wetenschap mag je geen mensen offeren. Dan ga je een belangrijke grens over. Die verre reizen zijn inhumaan. Mensonterend. De bemande vluchten naar de maan waren al op het randje. Er zijn astronauten aan onderdoor gegaan. Je isoleert hen van al het menselijke, van alle behoeftes. De recente film The Martian is fictie maar brengt wel treffend in beeld hoe erg een leven in eenzaamheid kan zijn. We kunnen niet zonder de ander. We zijn sociale wezens. Een beeldcontact met de aarde is geen knuffel."

Waar trekt U dan de grenzen?

"Alleen met bemande vluchten naar de maan heb ik geen probleem. Daar zijn we ook al geweest. Maar moeten we de maan met mijnbouw ook nog willen verzieken? Gelukkig is er internationale reglementering voor de maan en de exploitatie van de hemellichamen. Wie mag wat en hoe? Het internationale ruimtestation ISS is wel nuttig. Het leert ons veel over het menselijk lichaam. Het bevestigt eigenlijk dat de mens ongeschikt is voor een lang verblijf in de ruimte. Om technische, fysieke en psychologische redenen. Ver reizen in het heelal kan alleen in Star Wars. ('Ja, ik heb hem gezien'). Als je die films ziet, besef je dat dergelijke reizen door de ruimte complete fictie is. Zeker naar een ander sterrenstelsel. Als ik dat rode bolleke Mars wil zien kijk ik wel door een goedkoop telescoopje."

Waar moet alle energie en geld van die bemande ruimtevaart dan heen?

"Laten we ons vooral met onze aarde bezighouden. Daar ligt onze prioriteit. Politici geven nu eindelijk toe dat wij onze wereld klimatologisch om zeep helpen. We moeten allereerst aan ons thuis, aan volgende generaties denken. Pas als ze later de aarde echt hebben verpest, kunnen ze plannen maken om verderop te gaan kijken. Nu is het zaak om te voorkomen dat die plannen nodig zijn. Laten we dat geld hier besteden. Stuur een robot naar Mars en de tientallen miljarden en duizenden knappe koppen die je overhoudt, gebruik die voor het oplossen van aardse problemen: de opwarming van het klimaat, gezondheidszorg, voedsel- en energiebehoefte, en zeker ook de menswetenschappen. We kennen onszelf echt nog niet zo goed: dat toont de problematiek van de superdiverse maatschappij maar al te pijnlijk aan."

Het nut en onnut van ruimtevaart is geen exacte wetenschap.

"Nee, dat is de filosofie, een zaak van reflectie, van overtuigen. Oké, laten we over bemande ruimtevaart eens positief denken. Leren we iets over de mens en het heelal? Ja. Levert het spectaculaire beelden op? Ja. Gaat NASA er beter van worden? Ja. En als we anders denken? We kunnen het geld beter besteden aan belangrijker zaken. Veronderstel niet meer dingen dan je nodig hebt en doe ook niet meer dan je nodig hebt. Als je het met minder technologie kan doen, doe het dan ook. Met bemande ruimtevaart schieten we ons doel voorbij."