Crowdfunders blijken kredietverstrekkers: veel ondernemers failliet

Dat blijkt uit onderzoek van Platform voor onderzoeksjournalistiek Investico met dagblad Trouw en De Groene Amsterdammer. De crowdfunders verdienen aan 'technisch failliete bedrijven' en honoreren 'brakke financieringsvoorstellen', zegt lector financieel-economische innovatie Lex van Teeffelen van de Hogeschool Utrecht. Platforms voor crowdfunding zijn de afgelopen vijf jaar sterk gegroeid en gelden als innovatieve kredietverstrekkers, maar toezicht op de sector ontbreekt.

Geen bankvergunning, nauwelijks toezicht

Crowdfunding betekende aanvankelijk dat veel partijen, soms ook burgers, samen geld bijeenbrachten voor een bepaald doel, vaak uit ideëel oogpunt. Nu gebruiken ook bedrijven als Funding Circle en Collin Crowdfund deze methode om zonder tussenkomst van een bank leningen te verstrekken. Ze gebruiken de 'crowd' om financiering aan te trekken, maar voor mkb'ers fungeren zij als ouderwetse kredietverstrekkers. Deze platforms hebben echter geen bankvergunning en de Autoriteit Financiële Markten (AFM) heeft de meeste platforms een ontheffing in plaats van een vergunning gegeven. Dit betekent dat de AFM nauwelijks toezicht houdt.

Woekerrentes van 15 tot 20 procent

Het beursgenoteerde Funding Circle wordt geleid door oud-bankiers van Goldman Sachs, Barclays en Lloyds, en een voormalig bestuurder van Betfair, 's werelds grootste online-gokmarkt. Via agressieve marketing verstrekte het bedrijf vorig jaar bijna 330 miljoen euro aan het Nederlandse kleinbedrijf. Van de ruim drieduizend leningen werden er zeshonderd afgesloten tegen woekerrentes van 15 tot 20 procent. Daarbij worden leningen verstrekt aan ondernemers die deze helemaal niet kunnen betalen, oordeelt lector Van Teeffelen. Hij is gespecialiseerd in crowdfunding. ,,Bij Funding Circle komen regelmatig technisch failliete bedrijven voorbij, of leningen die niet kloppen met de jaarcijfers van de onderneming."

Enorme marges maken

Dat gaat bijvoorbeeld om bedrijfjes die te weinig omzet hebben om de maandelijkse aflossingen te kunnen opbrengen, of die het geld willen gebruiken om (belasting)schulden af te betalen. De kosten voor zo'n lening zijn hoog: 292 ondernemers betalen bij Funding Circle 20 procent rente. Voor een vierjarige lening van 50.000 euro betaalt een ondernemer 43.000 euro aan rente en toeslagen. ,,Om zo'n rente te kunnen opbrengen, moet een ondernemer enorme marges maken", zegt Van Teeffelen.

Nog dieper in de problemen

Tientallen bedrijven die crowdfunding ontvingen, gingen dan ook kort daarna failliet, blijkt uit door Investico onderzochte faillissementsverslagen. Sommigen bedrijven verkeerden al in grote problemen toen ze hun lening kregen. Een bedrijf in scootmobiels dat 50.000 euro leende bij Collin Crowdfund, had volgens de curator 'geen ervaring of specifieke kennis van de producten en/of van de markt' en bovendien niet de benodigde vergunningen. Collin Crowdfund financierde ook een bedrijf in gratis boekhouddiensten dat al een hele tijd niet aan zijn betalingsverplichtingen bij ABN Amro kon voldoen.

Zakelijk én persoonlijk failliet

De schaduwbanken beperken hun risico's door ondernemers met hun eigen privévermogen of zelfs dat van familie te laten instaan voor de lening. Wie niet kan terugbetalen is zakelijk én persoonlijk failliet. Ondanks die serieuze persoonlijke risico's is er nauwelijks wettelijke bescherming voor de ondernemers en zijn de platforms vrijwel ongereguleerd. Dat is zeer ongewenst, zegt Van Teeffelen. ,,Dat zelfs de grote platforms met een ontheffing mogen werken vind ik onbegrijpelijk."

Veel leningen niet meer terugbetaald

Hoewel volgens Funding Circle geen onnodige financiële risico's worden aangegaan, blijkt uit verslagen van het bedrijf dat relatief veel leningen niet meer worden terugbetaald. Van leningen uit de periode 2015-2016 was na iets meer dan twee jaar al 9 procent van het uitgeleende bedrag als niet meer te innen afgeboekt. Hoeveel ondernemers betalingsachterstanden hebben, of hoeveel ondernemers hun familieleden hebben moeten inschakelen om de schuld af te betalen, is onbekend.

Geen steun van ministerie voor ondernemers

Het ministerie van economische zaken is groot voorstander van crowdfunding, omdat banken steeds strenger zijn geworden bij het verstrekken van leningen aan het midden- en kleinbedrijf. Het ministerie staat op het punt om voor een deel van de leningen die door Funding Circle worden verstrekt, borg te gaan staan. Wanneer mkb'ers hun lening niet kunnen terugbetalen, draait de staat dan op voor meer dan de helft van het verlies voor de investeerders. De ondernemers zelf die hun lening niet meer kunnen terugbetalen, krijgen geen steun van het ministerie.

Het ministerie van economische zaken verwerpt kritiek over tekortschietend toezicht. 'De werkwijze van Funding Circle is uitgebreid getoetst.'

Maurice van der Hoek. Restaurant in Barendrecht. Lening: 50.000 euro, 8% rente

Twintig jaar geleden nam Maurice van der Hoek een simpele lunchroom in Barendrecht over van zijn vader. In 2017 besluit hij zijn restaurant ook 's avonds te openen. Hij gaat verbouwen en leent 50.000 euro bij Horeca Crowdfunding. "We hadden het geld snel nodig, we zaten midden in de verbouwing."

Het bedrag staat zo op zijn rekening, maar in de maanden daarna blijft het stil in het nieuwe restaurant. Toch moet Van der Hoek al vanaf dag één zijn lening gaan terugbetalen. In drie jaar moet het hele bedrag plus rente zijn afgelost. ,,Dat is veel te snel, je hebt minstens vijf jaar nodig. In het begin heb je veel kosten, je huurt extra personeel in, maar de klanten komen niet meteen. Dat heeft tijd nodig", zegt Van der Hoek.

Hij had vanaf het begin ook om meer tijd gevraagd, maar die kreeg hij niet van het crowdfundplatform. Wanneer hij na anderhalf jaar niet meer kan betalen, probeert hij nog wat te regelen. Tevergeefs. ,,Ik heb van alles geprobeerd, ik heb ze gevraagd de aflossing even uit te stellen, maar het was steeds nee, nee, nee."

Uiteindelijk gaat Van der Hoek failliet, en komt een incassobureau de schuld op hem persoonlijk verhalen. ,,Het zijn leuke jongens om in het begin zaken mee te doen, maar als het misgaat kun je nergens aankloppen." Horeca Crowdfunding zegt in een reactie dat de prognoses voor het restaurant realistisch waren, en dat Van der Hoek voorafgaand aan het faillissement geen contact heeft opgenomen voor een betalingsregeling.

Wilma Verhoeks. Bedrijf voor chronisch zieken en mensen met een beperking. Lening: 400.000 euro, 7% rente

Al ruim twintig jaar runt Wilma Verhoeks uit Geldermalsen een kledingbedrijf voor mensen met een beperking, wanneer ze in 2014 besluit om uit te breiden naar Duitsland. Voor een lening bij haar huisbank ING moet ze lang wachten, dus gaat ze op advies van haar accountant naar Collin Crowdfund, waar ze een aanvraag doet voor anderhalve ton.

Collin vindt dat veel te weinig. ,,Ze zeiden: '150 mille? Nee, never nooit. Het is vier ton of niks'." Verhoeks laat zich overtuigen door Collin en haar accountant en steekt zich voor vier ton in de schulden, maar kort daarna gaat het mis. De berekeningen waar de hele lening op is gebaseerd blijken niet te kloppen. 'De aan de financiering verbonden rente en aflossingen waren niet meegenomen', stelt de tuchtrechter vast, die Verhoeks' accountant inmiddels officieel heeft berispt.

Die lasten bedroegen zo'n 9000 euro per maand. Collin Crowdfund heeft nooit door die fouten heen geprikt. ,,Deze mevrouw had nooit meer dan twee ton moeten lenen", zegt lector van Teeffelen, als hem de 'pitch' wordt voorgelegd. ,,De maximale afloscapaciteit is twee ton, dat zie ik in een paar minuten." Collin Crowdfund zegt het niet eens te zijn met de conclusie van Van Teeffelen, maar wil verder niet ingaan op vragen over deze zaak.