Architect en ondernemer Thomas Rau over de pijn van veranderen

De Arminius kerk in hartje Rotterdam is afgeladen. Op het podium staat Thomas Rau (56). In de zaal luisteren tientallen toehoorders, jong en oud, ademloos naar zijn verhaal over de gevolgen van de ratrace naar meer winst en meer omzet: de lineaire economie – de roofbouwmaatschappij. Charmant, gracieus met een grappige tongval (in Duitsland geboren) doet hij samen met zijn (levens)partner Sabine Oberhuber (in Oostenrijk geboren) zijn relaas hoe hij zich als ondernemer heeft aangepast aan dit tijdsgewricht en wat anderen daarvan kunnen leren.

Duurzaam

Thomas Rau is in de nationale en internationale wereld van duurzaam ontwerpen en bouwen een ster – staat steevast hoog in de Duurzame 100 van Trouw - , maar werd na een verrassende uitzending van VPRO’s Tegenlicht bekend bij een breder publiek. Hij vertelde in die uitzending hoe hij een arme Philips-vertegenwoordiger tot wanhoop dreef door geen tl-buizen en armaturen af te nemen maar een hoeveelheid Lux (een eenheid van verlichtingssterkte/red.), en dat Philips daarvoor ook nog eens de energierekening kreeg: Pay per Lux ofwel Light as a Service.

Hier kun je je aanmeldenvoor de Week van de Ondernemer op 27 september 2017 in Rotterdam waar Thomas Rau één van de sprekers is.

Verdienmodel

Hetzelfde kunstje flikten hij en Sabine bij Desso (tapijt), BSH (witgoed) en Steelcase (kantoormeubelen). Het leverde de bedrijven andere verdienmodellen op en Rau en Oberhuber uiteindelijk een nieuw bedrijf, Turntoo. Deze laatste onderneming helpt ondernemers in hun zoektocht naar een nieuw businessmodel waarbij Moeder Aarde wordt ontzien: de fabrikant blijft eigenaar van het product, de consument (ondernemer of particulier) huurt dit van hem.

Circulair

Zo klopten Bert van Son van Mud Jeans en Erik Toenhake van DutchSpirit aan bij Turntoo om hun kledinglijnen – spijkerbroek en maatpak – circulair te maken. De kleding wordt verantwoord hergebruikt of gerecycled. Op dit moment helpt Turntoo luchthaven Schiphol met een ‘soort-van-pelgrimstocht à la Santiago de Compostela’ naar dat nieuwe businessmodel.

Passie

Op deze vroege ochtend, een paar weken na Rotterdam, staart Thomas Rau geconcentreerd naar zijn Apple laptop op zijn Amsterdamse kantoor. In zijn ramdrukke agenda heeft hij even tijd voor een interview. Wat gaat hij zijn gehoor op de Week van De Ondernemer vertellen? Hij loopt nog even de zaal door en gaat bij een groepje jonge medewerkers van RAU (het architectenbureau/red.) staan. Lacht, wijst naar een loei van een Apple-scherm, duikt dan het interview in om na krap 45 minuten te vertrekken naar Schiphol. Maar hopen dat hij geen prent heeft gekregen in de rit van Amsterdam-Noord naar de luchthaven. Hij doet zijn verhaal namelijk met zoveel passie dat hij alles vergeet, dus ook de tijd.

Roofbouw

Zijn tomeloze drang om, zoals hij het noemt ‘onze roofbouwmaatschappij te kantelen naar een oogstmaatschappij’ komt uit zijn jeugd. Het aansteken van een BBQ met benzine pakte anders uit en noopte de jonge Rau tijden te leven in een vorm van isolatie om zo te genezen van zijn brandwonden. ,,Als dat niet was gebeurd? Ik zou me fysiek hebben opgemaakt. Roofbouw op mijzelf hebben gepleegd. Na een zoektocht tussen mijn 14e en 21e heb ik mij eigenlijk per ongeluk ingeschreven voor een opleiding tot architect. Ik had toen niets met architectuur. Overigens is het 25 jaar lang een vraag geweest waarom ik architectuur wilde gaan studeren. Het antwoord heb ik nog steeds niet – hij lacht. Ben ernaar op zoek.”

Discipline

Veel architecten hebben zich ook ontwikkeld tot ondernemer. Ze beginnen voor zichzelf en leren met veel vallen en opstaan de kneepjes van ondernemerschap. Sinds 1992 werkt Thomas Rau vanuit een sterk bewustzijn ten aanzien van het ontwerpen en bouwen van duurzame gebouwen. In de hoogtijdagen had hij 45 mensen op de payroll staan, inmiddels zijn dat er 20 en werken de mensen van Turntoo gewoon tussen de architecten van RAU.

,,Ondernemerschap is ontzettend leuk. De enige aan wie ik verantwoordelijkheid moet afleggen ben ik zelf, dat doe ik graag. Ik ben niet streng voor de ondernemer Rau, maar wel zeer gedisciplineerd. Ondernemer zijn betekent macht en verantwoordelijkheid op dezelfde plek, daar is wrijving tussen en dat vind ik interessant.”

Incubator

Hij stopt abrupt en gaat een toon hoger en vooral harder praten. ,,Alles wat ik interessant vind, is er niet. Dus alles wat ik interessant vind, moet ik zelf maken, zelf opzetten. Ik ga dan ook eerst de plek creëren waarbinnen ik iets kan doen. Die plek wordt mij nooit aangeboden.”

Komt tot rust, haalt adem en wil bijna filosofisch over ‘de getijden van tijd’ beginnen, maar doet dat niet om verder te gaan over zijn pad als ondernemer. ,,Dan ben je ineens 49 en heb je alle vaardigheden, ben je wijzer geworden. Het leidde tot een zoektocht naar andere banen, ander werk. Uiteindelijk richtte ik Turntoo op. Ik geloof namelijk niet in een incubator binnen je bedrijf. RAU is een architectenbureau voor de bebouwde omgeving. Turntoo is een architectenbureau voor de architectuur van het economische systeem.”

Als die Philips-man (hij heet Erik Heutink, red.) zijn poot stijf had gehouden, was Turntoo er dan gekomen?

Resoluut, zonder een seconde twijfel: ,,Dan had Philips pech gehad. Ja, ik was doorgegaan. Het moest. We zijn begonnen om voor bedrijven Product as a Service in de markt te zetten. Leuk, maar we werden gebruikt als een ordinair verkoopkanaal. Je wordt in het begin geïnstrumentaliseerd. Daarom ben ik daarmee gestopt. Ik werk niet meer langs de as bedrijven. Ik werk langs de as mensen. Welk mens? Iedereen met een serieus fundamentele vraag, die voornemens is om door de pijn heen te gaan. Maximaal 7 jaar staat er voor zo’n verandering. Als je denkt: vandaag doen morgen resultaat, dan wordt het niets. Verander overigens niet alles tegelijkertijd, dat gaat fout.”

Transformeren

Op tafel voor hem ligt Mgmt. Scope met een interview met hoogleraar klinisch neuropsychologie Margriet Sitskoorn. Het verhaal in het maandelijkse managementblad gaat mede over de pijn van transformeren bij leiders van bedrijven. Sitskoorn: “Het is moeilijk om onszelf en anderen te transformeren, omdat krachten in oudere delen van onze hersenen ons daarbij soms in de weg zitten. We laten ons vaak leiden door angst voor pijn en onze hang naar genot, in plaats van door datgene wat op de langere termijn goed is voor onszelf of de organisatie.”

Uit balans

Thomas Rau zijn ogen schitteren, een blijk van herkenning. Hij gaat hier wat over zeggen tijdens de Week van de Ondernemer. ,,Als je een serieuze vraag hebt, moet je er ook iets voor doen, voor over hebben, pijn lijden, anders is het geen serieuze vraag. Het wordt superoncomfortabel, maar ik probeer jullie daarbij comfort te geven. We moeten elkaar steun geven op een oncomfortabel moment. Vooral nu alles uit balans is. Kijk alleen al naar de geopolitieke situatie in de wereld.”

Met je boodschap dat winstmaximalisatie niet langer houdbaar is, kom je hard binnen bij die ondernemer. Wat moet die ondernemer doen?

,,Begin elke dag na het opstaan om 10 minuten van de stilte te genieten. Concentreer je dan op het feit dat je tot het ‘merk’ mens behoort, en dat er maar één iemand nodig is om alles te veranderen. Iedereen heeft de power om hier de hele boel op zijn kop te zetten. Bedenk dan: welke beslissing zal ik nemen in mijn rol als CEO/DGA en welke beslissing zal ik nemen vanuit mijn mens-zijn? Als je dan in een oncomfortabel traject komt, moet je goed nadenken wat je doet! We hebben geleerd om geld te verdienen ten koste van iets of iemand. De toekomst is dat we geld gaan verdienen ten gunste van alles.”

Familiebedrijven

Hij heeft diep respect voor familiebedrijven, een van de pijlers van de Nederlandse economie. Hij benoemt ze heel nadrukkelijk. Rau: ,,Familiebedrijven zijn de meest fantastische bedrijven, die hebben het minste last van al die onzin als kwartaalcijfers et cetera.

De familie wordt namelijk permanent geconfronteerd met de consequenties van haar eigen beslissing. Als opa iets doet, weet hij dat zijn kleinzoon de boel moet ruimen. Ben je CEO van een groot bedrijf dan is dat anders. Hoeveel zit er voor mij in en wie na mij komt ruimt het maar op.”

Kan elke ondernemer bij je aankloppen die gevangen zit in dat lineaire economiemodel?

,,Er stappen mensen binnen met een biografische vraag. Ik zit daar en daarmee en wat vindt u daarvan? Maar ook ondernemers die voelen dat het anders moet. Hoe kan ik van mijn product een service maken? Laatste belde een directeur van een opera. Na het lezen van ons boek Material Matters kwam hij tot de conclusie dat het anders moest: de voorstellingen, de ticketprijzen, het gebouw, de logistiek, de organisatie. In een aantal pop-up workshops helpen we deze directeur verder. Architectuur is een veel breder begrip voor mij geworden.”

Rijpheid

Op het eind van het gesprek beschrijft Rau wat hij als een van de grootste hindernissen ziet bij de zoektocht naar dat nieuwe businessmodel: de juiste mensen (m/v). ,,Het allermoeilijkste is het verzamelen van goede mensen met die andere vaardigheden.” Hij maakt het sterker: ,,Het is heel erg moeilijk om in deze tijd ‘echte’ mensen te vinden. De meesten zijn maar consumenten, of een product van een universiteit of een rol hebben geleerd. Oud wordt iedereen vanzelf, maar rijpheid daar moet iedereen aan werken. Als je naar deze maatschappij kijkt, zie ik alleen maar ‘doorgezakte pubers’. Wij hebben in deze maatschappij gebrek aan rijpe mensen. Voor een authentieke, fundamentele verandering heb je rijpe mensen nodig.”