Deze ondernemer pleit voor echte duurzaamheid en sociale en psychologische vitaliteit

Vanuit zijn kamer in een onooglijk kantoor op een bedrijventerrein in Waddinxveen-West kijkt Volkert Engelsman uit op een stel hijskranen aan de overkant van de A12. Die bouwen aan een nieuw, bijna drie keer zo groot pand waar zijn biologische fruit- en groentehandelsbedrijf Eosta komende zomer zijn intrek neemt. Dat kantoor wordt beslist niet dertien in een dozijn, vertelt de ondernemer. Er komen huiskamers met open haarden, ruimtes om te mediteren en een powernap te doen. ,,Bij ons staat vrijdenkerschap centraal. Het is mooi om zo'n compleet nieuwe ruimte daarop in te richten.''

Eosta claimt het eerste bedrijf ter wereld te zijn dat de 'echte prijs' van al zijn producten in kaart bracht. Gangbare producten zijn te goedkoop, meent Engelsman. ,,De schade die de productie op termijn toebrengt aan het klimaat, de bodemvruchtbaarheid, de biodiversiteit en de gezondheid van mensen is er niet in doorberekend. Wij doen dat wel.''

Besparing

Bij de biologische druiven van Eosta zit een plaatje van een supermarktklant die in een opblaasbaar zwembad staat. De boodschap: met deze druiven bespaar je 25.000 liter water. ,,Dankzij telen op de biologische manier, zonder kunstmest, absorbeert de bodem veel beter. Een gangbare druiventeler vernietigt de bodemvruchtbaarheid. De bioboer draagt voor 257 euro per hectare bij aan de samenleving.''

Dat bedrag komt niet uit de lucht vallen. ,,Daar liggen berekeningen van wetenschappers, accountants en de Wereldvoedselorganisatie aan ten grondslag. Wij zijn simpele fruitboeren die wat met de rekenmethode doen.''

Engelsman is niet te beroerd om op de zeepkist te gaan staan. Zo beschuldigde hij zijn klant Albert Heijn vorig jaar in een interview met het FD van 'crimineel gedrag', omdat de supermarkt niet naar de echte kosten voor mensen en het milieu kijkt. Met effect: AH kondigde dit jaar een proef met 'eerlijke prijzen' aan. Met zijn strijd verdiende Engelsman dit najaar de eerste plaats in de Duurzame 100 van dagblad Trouw.

,,De duurzaamheidsdiscussie bleef lang het domein van de groene kerk; de milieuorganisaties en de bio's. Dat is aan het kantelen. En dat komt door de financiële sector. Die ziet in dat winst op een te eenzijdige manier wordt gedefinieerd. Daar moeten ze iets mee om de risico's te beheersen. Want of Trump het er nou mee eens is of niet, in Parijs is een Klimaatakkoord gesloten. De kans dat daar consequenties uit rollen, zoals strengere wetgeving en een belasting op CO2, is groot.''

Correctie

Daar spelen banken nu op in. ,,Dus vragen ze: beste ondernemer, kunnen we jouw broeikasgasuitstoot even in kaart brengen? Dan berekenen we de maatschappelijke kosten en voeren die als correctie door op je winst- en verliesrekening. Staan er, zoals bij Shell, voorraden fossiele brandstoffen op je balans? De kans is groot dat je die in de toekomst niet meer kunt verzilveren, vanwege de afspraak om de opwarming van de aarde tot 2 graden te beperken. Voor zulke bedrijven wordt het lastiger om toegang te krijgen tot kapitaal.''

Engelsman ziet tal van symptomen van de omslag. Dat grote accountantskantoren als PWC en KPMG nu ook ecologische en sociale winst- en verliesrekeningen maken. Dat grote voedingsbedrijven als Nestlé en Unilever die laten opstellen, omdat ze vrezen voor de gevolgen van klimaatverandering en milieubelastende landbouwmethodes op de wereldwijde voedselproductie. Dat toonaangevende Amerikaanse bedrijven Trump oproepen zich achter het klimaatakkoord te scharen, omdat ze vrezen dat hun vliegtuigen, auto's en ketchup anders Europa niet meer in komen. En dat, bijvoorbeeld, De Nederlandsche Bank nu klimaatstresstests uitvoert bij schadeverzekeraars.

Afschrijvingen

,,Zulke veranderingen stuwen allemaal achter een enorme stuwdam die binnenkort breekt. Het huidige economische systeem is failliet. De perverse prikkel dat aandeelhouders bedrijven puur afrekenen op economische kortetermijnwinst moet eruit. Het is een illusie dat je winst maakt als je het klimaat om zeep helpt of Chinezen uitbuit in sweatshops. We moeten toe naar een winstdefinitie waarin de kosten voor het milieu, onze gezondheid en sociale kosten zijn doorberekend.''

Om die te achterhalen is transparantie nodig in de productieketen. Probleem is dat bedrijven van de oude stempel daar huiverig voor zijn. ,,Die hebben baat bij anonimiteit. Want als ik niet weet dat mijn radio door kinderhandjes is gemaakt, hoef ik me daar niet druk over te maken. Wat niet weet, wat niet deert.''

Eosta doet dat anders. Op zijn fruit- en groenteverpakkingen staat een code die verwijst naar het verhaal van de teler. Het is belangrijk om te weten wat de ondernemer beweegt, zegt Engelsman. ,,Wil hij louter winst maken, desnoods over de ruggen van mensen en het milieu? Of wil hij het juiste voor de wereld doen?'' Maar zijn kopers geïnteresseerd in de verhalen achter al die producten? ,,Nee, de gemiddelde consument zit het liefst als een zombie op de bank met een zak chips, een fles cola en een Netflixserie'', zegt Engelsman fel. ,,En die sin verkiezingstijd stemt op een idioot die roept dat alle Marokkanen het land uit moeten. Verandering komt van mensen die de krant lezen, nadenken en concluderen: het gaat niet goed met onze planeet en daar maak ik me zorgen om. Zij gaan wat minder vlees eten, doen aan mindfulness of gaan op bezoek bij Syrische vluchtelingen. Dat is ongeveer een kwart van de Nederlanders, maar wel een groep die snel groeit.''

Die uitdijende doelgroep van bewuste consumenten is niet de enige reden dat Eosta hard groeit, zegt Engelsman. ,,Om ons bedrijf hangt een enorme gunfactor. Bij leveranciers, bij klanten. Het personeel is ongelooflijk toegewijd, we hebben amper verloop.''

En er werken niet alleen maar idealisten bij zijn bedrijf. ,,Met alleen maar visionaire types, die veel nadenken over het leven, wordt het saai. Je hebt realisten nodig, achievers. Die zeggen: doe maar normaal, dan doe je al gek genoeg. Die verschillende types werken samen in zelfsturende teams. Zonder baas, functieomschrijving of regels. We hebben de schurft aan zulke termen.''

Mindfulness

Wat Eosta wel heeft: dagelijkse mindfulness-sessies, yogalessen en lunchbijeenkomsten met inspirerende sprekers - zoals een hartchirurg die onderzoek doet naar bijna-doodervaringen. ,,We proberen de veerkracht van mensen te prikkelen, we werken aan mentale vitaliteit. Ook onze halfjaarlijkse evaluatiegesprekken zijn daarop gericht.''

Een soort psychologische sessies dus? ,,We moeten af van het idee dat werk alleen om presteren draait, dat psychologie iets is wat je maar in je eigen tijd doet. Ieder mens heeft een psyche die ten grondslag ligt aan zijn prestaties en vaardigheden. Elk bedrijf is ook een sociale werkplaats. Dus moeten we juist ook aan de sociale en psychologische vitaliteit van mensen werken. Pas wanneer je kunt worden wie je bent, als je het hokjesdenken loslaat, kun je anderen inspireren en samen iets creëren dat groter is dan de som der delen. Dan ontsteek je een kaarsje dat de hele ruimte verlicht.''