Juri Hoedemakers: 'Ondernemers, benoem een hofnar'

Het is zomer 2017 en de Amerikaanse president Donald Trump zit met zijn allerhoogste militairen en diplomaten in ‘de Tank’, de beveiligde, geblindeerde vergaderzaal van het ministerie van Defensie. De president leest iedereen de les en gaat daarbij wel op een heel nonchalante wijze met de feiten om. Bijna iedereen buigt het hoofd bij deze tirade, behalve Rex Tillerson, de minister van Buitenlandse Zaken. Tillerson neemt een kritische houding aan en besluit Mr. President een spiegel voor te houden. De kritiek komt hem uiteindelijk duur te staan. Tillerson wordt de eerste minister ooit die per tweet zijn ontslag krijgt.

Dit is een voorbeeld van de ‘machtigste man van de wereld’, maar ook in het Nederlandse bedrijfsleven lopen ondernemers gevaar om alleen maar jaknikkers om zich heen te verzamelen, omdat de medewerkers vaak van de ondernemer afhankelijk zijn als het gaat om salarisverhoging of andere vormen van promotie.

Maar ook ondernemers zijn maar gewoon mensen en mensen maken nu eenmaal fouten. Maar wie wijst de ondernemer dan op fouten? Of wie vertelt hem of haar de onverbloemde waarheid? Wie houdt de ondernemer een spiegel voor? Hierbij is ‘een spiegel voorhouden’ een metafoor. De essentie van deze metafoor ligt in het reflectieve vermogen. Om goed in te gaan op de essentie moeten we eerst een reis terug in de tijd maken. Want het was de hofnar die vroeger het reflectieve vermogen van de koning vergrootte. Maar hoe deed hij dat?

Na de Franse Revolutie was de hofnar als instituut en beroep verdwenen. In 1789 zou voor de hofnar het doek definitief zijn gevallen. Maar wie vergroot dan tegenwoordig het reflectieve vermogen van ondernemers? En op welke manier gebeurt dat?

Blinde vlek (wie)

De mensen die tegenwoordig het reflectieve vermogen van ondernemers vergroten kunnen heel divers zijn. De ene functie is weliswaar wat meer gericht op het vergroten van het reflectieve vermogen dan de ander, maar over de gehele linie komt naar voren dat dit toch meer persoonsgebonden dan functiegebonden is. Maar eigenlijk nog belangrijker is dat er altijd iemand anders nodig is om volledig te reflecteren. Iedere ondernemer heeft namelijk te maken met blinde vlekken, of zoals het Johari-venster zo mooi omschrijft: gedrag wat je niet over jezelf weet, maar anderen wel.

Ga lekker zelf aan de slag of benoem een hofnar

Maar op welke manier gebeurt dat dan? Hier heb ik een heel simpel model voor ontwikkeld. Dit model heeft een cirkel waar je als ondernemer zelf doorheen kan gaan en de stappen kunt volgen. Maar ook een cirkel die handvatten biedt aan een ander om jou goed te laten reflecteren. De manier waarop iemand jou door de cirkel begeleidt is wel erg belangrijk. Dit moet volgens bepaalde voorwaarden geschieden en ik heb ontdekt dat deze voorwaarden exact overeenkomen met de rollen die de hofnar vroeger had.

De 16 rollen van de hofnar

1. De entertainer

De voornaamste taak van de hofnar was het vermaken en amuseren van de koning. Dit entertainment was vaak een uitlaatklep om even te ontsnappen aan de zware taken die het koningschap met zich meebracht, maar inhoudelijk zaten er vaak boodschappen in verborgen om het reflectieve vermogen van de koning te verhogen.

2. Adviseur/raadgever

In zijn functie werd de koning regelmatig geconfronteerd met vleierij en hij moest dan ook steeds bij iedereen uit de hofkringen nagaan of er achter hun adviezen geen dubbele bodems, andere belangen of een machtstreven schuilgingen. Doordat de hofnar niet meedeed aan de politieke spelletjes, kon de koning bij hem rekenen op de waarheid.

3. Criticus

De hofnar had het recht om de koning te corrigeren en kritiek op hem te leveren, maar wel moest hij zorgen voor een goede balans tussen ‘pleasen’ en ‘displeasen’. Soms gebruikte een hofnar ook shocktherapie om de koning te genezen van slechte beslissingen. Hij gebruikte dan geen grappen en grollen of geestige woordspelingen, maar hield een duidelijke speech.

4. Satiricus

Politiek en religie waren mooie targets voor de hofnar en het beetnemen van de machthebbers stond standaard op zijn menukaart. De satire richtte zich ook weleens op de koning. Dan werd de koning geïmiteerd of geparodieerd, waardoor hij weer even werd geconfronteerd met zijn eigen gedrag en waarmee het reflectieve vermogen dus werd vergroot.

5. (Politiek) spion

De hofnar was het belangrijkste informatiekanaal van de koning en spioneerde aan de lopende band voor hem. Het reflectieve vermogen van de koning werd door deze functie indirect vergroot. Het kwam namelijk regelmatig voor dat de koning zijn gedrag aanpaste naar aanleiding van de roddels en informatie die zijn hofnar verzamelde in de ‘wandelgangen van het hof’.

6. Vertrouweling

Het is eenzaam aan de top. Het vertrouwen dat de koning aan de hofnar gaf, was misschien zelfs wel het gevolg van een gedeeld gevoel van isolatie. De hofnar fungeerde als een soort dagboek en vergrootte op die manier het reflectieve vermogen van de koning.

7. Bemiddelaar/buffer/schakel

Zijn nabijheid van de troon stelde hem in staat te bemiddelen voor mensen die nooit direct contact met de koning hadden of als de koning even geen zin had in de serieuze smeekbedes. Ook hier geldt weer dat het reflectieve vermogen van de koning werd vergroot door de informatie die de koning op deze manier bereikte.

8. Flapuit

De hofnar had het hart op de tong. Hij zei wat hij dacht en bracht ook slecht nieuws recht voor zijn raap. En misschien was hij wel de enige die de koning slecht nieuws kon brengen. Hoewel het niet altijd in goede aarde viel wanneer een hofnar prompt op tafel gooide wat er in hem omging, vergrootte zijn functie van flapuit het reflectieve vermogen van de koning wel enorm.

9. Beste vriend en maatje

De hofnar was een soort van partner met privileges. De koning en de nar genoten in hun vrije tijd ook van hun intieme vriendschap. Vrienden zijn sowieso goed voor het reflectieve vermogen. Zij zijn eerlijk en hebben met hun feedback of commentaar altijd het beste met je voor.

10. Zondebok

De hofnar was een makkelijk doelwit om de schuld te geven van zaken die misgingen. Op die manier kon soms ook gezichtsverlies van de koning worden bespaard. Dit was een redmiddel voor het imago van de koning, die tegelijkertijd werd geconfronteerd met zijn eigen fouten en feilbaarheid en weer even met beide benen op de grond werd gezet.

11. Coach/leraar

De hofnar vervulde zijn functies niet omdat hij zo graag dwars wilde liggen of altijd maar de bengel wilde uithangen. Hij deed zijn werk vaak vanuit een gedachte van schuchtere lering.

12. Onderhandelaar

De hofnar was ook de rechterhand van de koning en werd vaak ingezet voor onderhandelingen. De functie van onderhandelaar had niet direct invloed op het reflectieve vermogen van de koning. Wel kon de hofnar terugkomen met informatie die het reflectieve vermogen van de koning vergrootte, bijvoorbeeld als de hofnar informatie had over wat een ander koninkrijk van het huidige handelen van de koning vond.

13. Sfeerbewaarder

De hofnar was zich vaak bewust van het effect dat hij had en zette zijn talenten regelmatig in om vreugde te creëren en anderen te helpen om gevaarlijke situaties of woede onschadelijk te maken. Hij gebruikte dan vaak humor en zijn gevoel voor timing om de boel tot bedaren te brengen. Dit had vaak ook serieuze invloed op het vermogen van de koning om op een onpartijdige en rechtvaardige manier te reageren.

14. Observeerder/toezichthouder

Als sociale outcast stond de hofnar vaak aan de zijlijn en observeerde hij vanaf die positie alle dagelijkse gebeurtenissen. Eigenlijk nam hij zo bij iedere situatie een helicopterview in om de situatie van bovenaf te zien. Doordat hij geen politieke belangen had, kon hij de situatie onpartijdig beoordelen en vervolgens glashelder aan de koning voorleggen. Het kwam ook weleens voor dat de hofnar iemand meenam in de helicopterview. Dat was soms een fijne reis, maar ook weleens een griezelige omdat men dingen zag die men eerder niet werden gezien.

Ook liet de hofnar de koning soms de gespiegelde werkelijkheid zien. Bij terugkeer in de ‘normale wereld’ waren de druk van de traditie, de sleur en de pijn van het bestaan weer draagbaar. De functie van observeerder/toezichthouder vergrootte het reflectieve vermogen van de koning, doordat hij even uit de sleur van alledag werd gehaald. Hij kreeg als het ware even een time-out om alles op een rijtje te zetten en te overzien. Hierin heb ik de eerdere vergelijking met A Christmas Carol getrokken.

15. Allesweter/encyclopedie

Doordat de hofnar overal vrij kon bewegen en werd meegenomen naar iedere onderhandeling en soms zelfs naar oorlogen en slagvelden, wist hij enorm veel. Hij wist niet alleen van de plannen van de koning, maar hoorde ook wat er onder de medewerkers van het hof speelde en wat er in de hoofden van de burgers en de edelen omging.

16. Statussymbool

Hofnarren waren ook statussymbolen. Hoe meer hofnarren een koning in dienst had, hoe belangrijker hij was. Nu heeft u als ondernemer wellicht aan een hofnar of een model genoeg.

Probeer het gewoon eens. Je kunt het op iedere situatie toepassen. Heb je iemand nodig die je er doorheen leidt? Geef maar een belletje en ik beloof je dat er een wereld voor je opengaat. Het eerste rondje (door de cirkel) is voor mij. Lijkt dat je leuk? Stuur dan een mail naar juri.hoedemakers@gmail.com met als onderwerp Hofnar. Onder de aanmeldingen zal ik ook een complete reflectieve sessie ter waarde van 500 euro verloten.

Voor de geraadpleegde bronnen zie literatuur van mijn scriptie Het reflectieve vermogen van leiders “De Spiegel van de ziel”.