Nooit meer zeebenen met de loopbruggen van Jan van der Tempel (Ampelmann)

In de verte doemen windmolens op. Ze staan in strakke rijen, midden op de Noordzee. Als het werkschip Horizon Star dichterbij komt, blijkt in dat stalen woud van alles te bewegen. Bootjes varen heen en weer, mannetjes gaan van turbine naar turbine.

Dit is het Prinses Amaliawindpark, op 23 kilometer van IJmuiden. Het is met vijftien jaar een van de oudste offshore windmolenvelden van Nederland en het staat relatief dichtbij de kust. Wie hier werkt, keert iedere avond met een snelle boot terug naar huis. Verder weg op zee draaien de onderhoudsmensen ploegendiensten– twee weken op, twee weken af. Slapen doen ze meestal op schepen, valt te lezen in het AD. Zo leven enkele honderden windmolenmonteurs. Hun aantal groeit gestaag, want er komen in hoog tempo meer windparken bij en die hebben geregeld onderhoud nodig. Nakijken, repareren en schilderen. Tegen 2030 zullen volgens de branchevereniging van de windsector NWEA minstens 750 onderhoudsmensen op het Nederlands continentaal plat werken. Inmiddels liggen er zoveel bouwplannen voor windparken op zee, dat het er ook twee keer zoveel kunnen zijn.

Aan boord van de Horizon Star staat de man die deze bedrijvigheid al lang geleden voorzag, nog voordat het Prinses Amaliawindpark werd gebouwd. Ampelmann-topman Jan van der Tempel (47) is hier om de nieuwste versies te testen van zijn vinding die het werk van de monteurs op zee een stuk veiliger maakt. Dit windpark is zijn vaste oefenterrein. ,,Zo spannend als die eerste keer is het niet meer. Toen was het nog de vraag of het echt zou werken, maar elke keer voel je het toch.’’

Ampelmann, het verkeerslichtmannetje in Berlijn

Vanaf een bootje op een windmolen klimmen is met ruw weer een hachelijke onderneming. Tijdens zijn promotie aan de TU Delft bedacht Van der Tempel een loopbrug waarmee mensen, ondanks hoge golven, veilig kunnen overstappen.

Zelf beschrijft hij zijn vinding als een ‘omgekeerde vliegtuigsimulator’. De loopbrug blijft recht liggen omdat hydraulische cilinders de golfbewegingen compenseren. De eerste werd in 2007 in gebruik genomen, praktisch tegelijkertijd met het Prinses Amaliapark. Het apparaat is vernoemd naar het wandelende mannetje van de groene verkeerslichten in de Duitse hoofdstad Berlijn; Ampelmann. Want oversteken op zee moet volgens Van der Tempel net zo simpel zijn als op straat.

In Rotterdam worden de bruggen gebouwd

Dankzij de stabiele loopbrug zijn de onderhoudsmensen minder afhankelijk van het weer en is het mogelijk windmolens verder uit de kust te plaatsen.

In vijftien jaar is Ampelmann uitgegroeid tot een wereldwijd opererend bedrijf én merk met een jaaromzet van 74 miljoen euro en 350 mensen in dienst. Een groot deel daarvan werkt op de productielocatie in Rotterdam die is gevestigd in de Onderzeebootloods op het RDM-terrein. Daar zijn nu 65 Ampelmanns gebouwd.

Ampelmann in musical Soldaat van Oranje

Het is hard gegaan, zegt Van der Tempel, omdat zijn innovatieve loopbrug ook is opgepikt door de olie- en gasbedrijven op zee. ,,De Ampelmann is er oorspronkelijk niet voor bedacht, maar het heeft zeker in begin geholpen.’’ Klant van het eerste uur Shell heeft die loopbrug nog steeds in gebruik bij een olieplatform in Brunei. Nog een leuk feit: één Ampelmann heeft al jaren een hoofdrol in de musical Soldaat van Oranje. Die laat het vliegtuig bewegen. ,,Het is een van onze langst verhuurde machines.’’

Van der Tempels hart ligt bij windmolens. Zijn eerste interview gaf hij ooit aan het universiteitsblad Delta in een Delftse studentenkamer behangen met posters van turbines. Dik vijftien jaar later is dat nog steeds zijn favoriete gespreksonderwerp. ’s Ochtends is hij in alle vroegte vanuit zijn woonplaats Warten in Friesland naar de haven van IJmuiden gereden. Een korte rit vergeleken met de afstand naar Rotterdam die hij geregeld aflegt. Eenmaal aan boord van de Horizon Star keuvelt hij over het ophoogwerk aan de Afsluitdijk en het windpark dat daar in aanbouw is. De meeste mensen van Ampelmann hebben, net als hij, gestudeerd aan de TU Delft. Tussen de ingenieurs is hij in zijn element.

Genomineerd voor belangrijke Europese uitvindersprijs

In dat wereldje telt zijn recente nominatie voor de prestigieuze European Inventor Awards 2021 van het Europees Octrooibureau. Voor die titel komen alleen uitvinders in aanmerking met innovaties die zich voor de lange termijn bewezen hebben. Eerder vielen de Nederlanders Alexander van der Lely en Karel van den Berg van de multinational Lely uit Maassluis de eer van een nominatie ten deel. Dat was voor hun volledige geautomatiseerde ‘koe-vriendelijke’ melkrobot. En Rik Breur won in 2019 zelfs de Europese Oscar voor uitvinders voor het ontwikkelen van een niet-giftige laag die de aangroei van algen en schelpen op scheepsrompen voorkomt. Van der Tempel moest voor de eindoverwinning de Noorse uitvinder van een nieuw type inhalator, Per Gisle Djupesland, voor zich dulden. ,,Een heel interessante uitvinding’’, zegt Van der Tempel. ,,Alle vijftien finalisten hebben een kenmerkende eigenschap: zij zijn in staat om een gedachtesprong te maken die ervoor zorgt dat je nieuwe dingen tot iets heel groots kan maken. Inspirerend.”

De tekst gaat onder de foto van twee Ampelmanns in bedrijf verder.

Uitgerekend op deze testdag is de Noordzee zo glad als een spiegel. Het weerhoudt de Ampelmann-technici er niet van keer op keer heen en weer te lopen– van de Horizon Star naar de windmolen. Ook Jan van der Tempel kan het niet laten. ,,Met de golven meters diep onder je is het toch anders dan in de fabriekshal. Je moet recht vooruitkijken en lopen.’’ Twijfel over de werking is er allang niet meer, nu draait het vooral om de besturing van het apparaat, zegt hij. ,,En de energieprestaties.’’

Energie terugwinnen uit golfbewegingen

De nieuwste Ampelmann werkt elektrisch in plaats van op diesel en kan energie terugwinnen uit de beweging op de golven. Het computerprogramma dat het systeem bestuurt, is de afgelopen jaren zo doorontwikkeld dat algoritmes de hoogte van de golf kunnen berekenen voordat die al gevormd is. Een andere vinding die Van der Tempel vandaag test, is een Ampelmann die behalve als loopbrug kan functioneren als hijskraan. Dat is handig om onderdelen op hun plek te tillen, te meer omdat het apparaat stabiel blijft waardoor de lading niet slingert.

Als Van der Tempel over techniek praat, gebeurt dat met een enthousiaste woordenstroom. In hoog tempo vuurt hij feiten af. Behalve met de Ampelmann is hij bezig met de ontwikkeling van een nieuw ontwerp windmolen die gemakkelijker en sneller te bouwen is. En hij doktert op een turbine die direct waterstof maakt. ,,De energietransitie, de overgang van fossiele brandstof naar zon en wind, gaat keihard. Veel sneller dan ik had verwacht.’’

Windmolens worden groter en daardoor rendabeler

Hij draait zich om: ,,Die windmolen daar is vijftien jaar oud. Onderaan heeft die een doorsnee van vier meter. Dat vonden we toen heel wat, want daar kan een auto doorheen rijden. Nu gaan we naar vier, vijf keer groter.’’ En, belangrijk, ze zijn rendabel. ,,We maken straks meer windstroom op zee dan we aankunnen. Daarom moeten we naar de productie van waterstof op zee. Tot vorig jaar moest ik ook weinig hebben van waterstof. Iedereen riep maar dat waterstof de schone brandstof van de toekomst is, maar ik denk nu ook dat dit echt zo is. Je kunt het opslaan, bewaren en er gas van maken. De zware industrie kan erop draaien.’’

Een miljardenoperatie, maar voor Van der Tempel is dat geen issue. ,,Nederland staat voor de vraag: wacht je met instappen zodat het straks minder kost? Of doe je het nu? Dat kost meer, maar dan loop je voorop en dan verdienen we er nog wat aan met de kennis die we opdoen en weer internationaal kunnen vermarkten.’’