Robots nemen het roer over in de bouw (en dat is nog maar het begin)

Drie jaar geleden spoot een 3D-printer in Teuge van dunne laagjes beton een vergaderlocatie. Dat was het eerste echte robotgebouw van de wereld. Dat klinkt alweer als heel lang geleden. Dit jaar komt het aantal huizen dat is gebouwd met robothanden uit op 10.000, schat bouwinnovatie-publicist Marjet Rutten, die dat zo precies mogelijk bijhoudt. Ja, voor Teuge gebeurde er ook al wel wat. Maar sinds Teuge lijkt de ban gebroken.

Hugo Jager, consultant digitale technologie bij Relavating, een bureau in ‘disruptieve innovaties’ die de bouw op z'n kop zetten: ,,Dan heb je het al over een vijfde van de totale woningproductie in Nederland. En dat is nog maar het begin.” Jager begeleidde de bouw van de 3D-geprinte vergaderlocatie De Vergaderfabriek in Teuge samen met het Deventer ingenieursbureau Witteveen+Bos en zag daarna de wereld veranderen. ,,De ontwikkelingen gaan razendsnel,” zegt hij in De Stentor.

Alleen dit jaar openen twee grote woonfabrieken. In Almelo komt voorlopig de grootste: Plegt Vos betrok net de eerste hal. Er komen nog vier hallen bij. Als alles op volle toeren draait, rollen er 10.000 huizen per jaar uit. Alleen al de metselrobot zou het werk van 160 metselaars vervangen.

Het piept en kraakt in de bouw

Die digitalisering en robotisering is ook hard nodig, zegt Marijn Bruurs van ingenieursbureau Witteveen+Bos. Hij is adviseur digital constructions en 3D-betonprinten. ,,Er ligt een enorme opgave op het gebied van bouwproductie en duurzaamheid die we niet met de bouwwijze en materialen van de vorige eeuw kunnen oplossen. Het piept en kraakt in de bouw.”

Het kabinet wil er een miljoen huizen bij tot 2030. Dat is alleen al door personeelskrapte ‘een uitdaging’, zegt hij. ,,We moeten sneller en slimmer bouwen en dat kan alleen maar door meer digitalisering.” Met bij voorbeeld 3D-betonprinten en dan op grote schaal. Een 3D-betonprinter is eigenlijk een reusachtige printer die met een grote robotarm laagjes beton uitspuugt. Binnen een paar uur staat er een hele wand en wie wil kan er zelfs alvast uitsparingen in laten maken voor stopcontacten en leidingwerk. De mogelijkheden zijn oneindig.

Wat dat betreft was Teuge nog maar het begin. Daar weet Bruurs alles van. Digitale constructeurs van Witteveen+Bos zaten in het team dat de ovalen vergaderlocatie construeerde en printte.

Loze plekjes in woonstraten

Na Teuge brak de wereld open: Arvid Prigge van De Vergaderfabriek - hij verhuurt het gebouw als vergaderlocatie - ontvangt nog steeds internationale delegaties die het 3D-betonprintgebouw met eigen ogen willen zien. Witteveen+Bos krijgt printopdrachten uit de hele wereld. Het hoogste 'printgebouw’ staat trouwens op de Floriade, een toren van 12 meter en 10 centimeter in het paviljoen van Qatar. Die 10 centimeter kwam er op het laatste moment bij - met een kleine wijziging in de programmatuur - voor vermelding in het Guiness Book of Worldrecords.

Als alles meezit komt er zelfs een hele grote opdracht bij in Eindhoven, dat studeert op de plan voor 500 geprinte huizen op allemaal 'loze plekjes’ in woonstraten.

Er zouden zelfs al ideeën bestaan voor een complete woonwijk. Maar waar die moet komen weet nog niemand. Het zou wel de doorbraak zijn waar Bruurs ‘ergens tussen nu en twee jaar’ niet verbaasd van zou opkijken en ook op hoopt. Want echt snel gaat het nog niet met de robotisering van de bouw in het algemeen en 3D-printing in het bijzonder omdat dat voor veel bouwers nog veel futuristischer klinkt.

,,Of in ieder geval gaat het nog niet snel genoeg”, zegt Bruurs. Volgens een studie van ABN Amro (‘Bouwrobots winnen terrein’) groeit de markt van robotisering in de bouw 14,1 procent per jaar. Dat klinkt heel wat, reageert de robotdeskundige Rik Grasmeijer. ,,Ik vind dat niet veel. Dat is verdubbeling. Per jaar.”

Bouw is complex en verandert niet graag

En ja, dat is iets waar we ons toch wat zorgen over mogen maken, zegt hij. ,,De ontwikkelingen waar robots een oplossing voor kunnen zijn, gaan sneller dan de mate waarop we die weten toe te passen. We hollen steeds achter de feiten aan.” En dan is de bouw ook nog eens ‘heel complex’, zegt Bruurs. ,,Je moet je voorstellen dat robotisering vraagt om fundamenteel anders tegen hele processen aan te kijken. Een vaatwasmachine is feitelijk ook een robot. Maar degene die de eerste ontwikkelde dacht echt niet om twee robotarmen de afwas boven de gootsteen te laten doen.”

Ja, de bouw is een heel stuk ingewikkelder, omdat architecten, ontwerpers, constructeurs, aannemers en bouwvakkers allemaal een stukje doen. En wat niet helpt is dat de bouw nou niet echt graag verandert.

'Hoeft niet ingewikkeld te zijn'

,,Als ik een bouwplaats zie, zal die niet veel verschillen van die van dertig jaar geleden", constateert Bruurs. Het is alsof hij als digital constructor zijn werk nog zou doen achter een grote tekentafel. Nou ja. Er gebeurt natuurlijk al wel wat. Dat er dit jaar 10.000 woningen kant-en-klaar uit fabrieken komen, is ook waar, zeggen Grasmeijer en Bruurs.

Grasmeijer: ,,Alleen zou het nog zoveel meer kunnen zijn. Een kleine aannemer zal zeggen dat hij natuurlijk nooit zulke investeringen kan doen. Maar ik kan me best voorstellen dat hij straks een slooprobot bij de apparatenverhuur haalt die de tegeltjes van een badkamer bikt. Want dat is werk dat hij niet leuk vindt en die je prima door een robot zou kunnen laten doen.” Robotisering, zegt hij, ‘hoeft nou ook weer niet bijster ingewikkeld’ te zijn.

Grasmeijer zelf begeleidt bedrijven bij robotisering en is projectleider bij Fieldlab Industrial Robotics. Het veldlab bedient Oost-Nederland, houdt hoofdkantoor in Harderwijk en zet zich in voor vakopleidingen in robotica.

We hebben mensen nodig die robots kunnen ontwikkelen, besturen, programmeren en bedienen, zegt hij. Want die komen we tekort. Ja, net als ander personeel. Maar als je moet kiezen waar je op investeert, is het wel slim om te kijken hoe je de productiviteit het meest kunt verhogen. Het fieldlab richt zich op industriële processen en noteert al successen. Op mbo's en hbo's in de regio (Windesheim, Landstede en Deltion) kozen afgelopen studiejaar ruim 300 studenten voor een robot-opleiding. Drie jaar geleden waren dat er nog vijftig.

Om de ontwikkeling te duiden: toen Prigge in Teuge drie jaar geleden zijn gebouw printte, zat een ontwikkelaar van computerspelletjes achter de knoppen. Nu zou dat tenminste een robotcoördinator kunnen zijn.

Kom op, achterblijvers

Grasmeijer: ,,Op een dag komen die studenten bij een bedrijf binnen en zeggen: ‘Goh, doen jullie dat nog met de hand?’ Dan beseft zo’n ondernemer vanzelf dat hij of zij is achtergebleven en het misschien toch helemaal anders moet aanpakken.” Dan op z'n laatst zullen ‘de achterblijvers’ zoals hij die noemt ook wel een keer het roer omgooien. ,,Ze moeten ook wel. Als je blijft doen wat je deed, kom je bouwvakkers tekort.”

RC Panels in Lemelerveld is er in ieder geval klaar voor. Het bedrijf maakt ‘slimme’, duurzame gevels voor renovatieprojecten en nieuwbouw. ,,Als je aantallen wilt maken zoals wij, kan dat niet zonder robots”, zegt woordvoerder Guus van Oudheusden. ,,Daar heb je anders de handjes helemaal niet meer voor.”

Makkelijk opschalen

De gevels kan hij helemaal compleet afleveren: met steenstrips in alle soorten, vormen, kleuren en maten (‘Als je het logo van Ajax erin wilt? Kan!’), ramen, stopcontacten, leidingwerk, warmteterugwininstallaties en ventilatiesystemen. ,,Wat u wilt.” Zijn gevels zijn goedkoper, slimmer, zuiniger, duurzamer, zegt hij. ,,Je hebt minder materiaal en personeel nodig. De metselrobot legt 1400 stenen in 12 minuten. De stenen die we erop maken zijn 4 millimeter dik. Dat is een stuk minder dan een baksteen. Maar met metselwerkuitstraling.”

Het ventilatiesysteem freest de robot op maat uit het gevelmateriaal en de isolatie erachter. ,,Je hebt er geen metalen buizen meer voor nodig. Kijk eens wat dat scheelt.” Het bedrijf won duurzaamheidsprijzen, groeit als kool en zit nu op ongeveer 1.000 huizen per jaar. ,,We kunnen gemakkelijk opschalen naar 3.000.” Hij laat de robot gewoon wat harder werken.