Waarom Tony's Chocolonely een experiment met blockchain staakte

Popcorn-discodip, pretzel-toffee, framboos-knettersuiker. Je zou kunnen denken dat het bij Tony’s Chocolonely vooral draait om het verzinnen van aparte chocoladesmaakjes. Maar nee, de belangrijkste missie is nog altijd het slaafvrij maken van chocolade, volgens Lean Goedegebuure en Frans Pannekoek, medewerkers bij het chocoladebedrijf.

Tenchnologiehypes

In hun constante zoektocht naar manieren om die missie uit te voeren, kwam het tweetal een van de grootste technologiehypes van de laatste jaren tegen: blockchain. ‘Het was niet te stoppen, het zou de wereld veroveren. We hadden een zekere fear of missing out, al wisten we er eigenlijk niets vanaf’, memoreert Pannekoek, onder meer verantwoordelijk voor de inkoop van cacaobonen, aan een tafel in de Utrechtse Jaarbeurshallen. Een uur of twee later spreekt hij met zijn collega een zaal vol bezoekers van de technologiebeurs Infosecurity toe over hun blockchain-avontuur.

Alles begon met de wens om cacao te traceren, van boer tot winkelschap. Want wil je zeker weten dat je bonen slaafvrij zijn, dan moet je weten waar ze vandaan komen. Zodat er geen cacao van dubieuze herkomst in de keten opduikt.

Beantracker

Vier jaar geleden begonnen ze, met een doodeenvoudig Excel-bestandje dat ze rondstuurden naar alle partijen in de chocoladeketen, van de bonenverzamelaars tot de chocoladefabriek. Die moesten invullen wat ze wanneer binnenkregen en verzonden. Niet ideaal, geregeld kwam er niets terug, dus ontwikkelde het bedrijf de beantracker, een eenvoudig te gebruiken systeem. ‘We zijn al een heel eind. Maar we zoeken altijd naar nieuwe manieren om onze tracker te verbeteren’, zegt Pannekoek.

Daarom hadden ze wel oren naar het plan waar adviesbureau Accenture mee kwam in de zomer van 2017. Zou het niet interessant zijn om te zien of cacaobonen beter te traceren zijn met blockchain?

Zo’n blockchain legt ingevoerde gegevens op zo’n manier vast in een database dat niemand ze zomaar kan aanpassen. Wat in de blockchain staat, blijft in de blockchain, en is zichtbaar voor alle partijen die er onderdeel van zijn. Er is geen beheerder nodig die er de baas speelt en iedereen kan erop vertrouwen dat wat erin staat, klopt.

De bekendste toepassing is Bitcoin, de digitale munt. Die werkt alleen als betaalmiddel omdat je onmogelijk met transacties kunt sjoemelen. De blockchain is onverbiddelijk: over gedane transacties is geen discussie mogelijk, die liggen muurvast in een openbare database. Daarom is er geen bank als controlerende tussenpersoon nodig.

Wat Tony’s ermee moet? Blockchain zou ook nuttig zijn voor de traceerbaarheid van producten. Zoals cacaobonen. Het garandeert dat niemand achteraf rommelt met hoeveel bonen erin en eruit gaan. Bovendien zouden betrokken partijen die elkaar niet vertrouwen sneller geneigd zijn om data te delen, omdat niet één partij het systeem controleert.

Pannekoek: ‘Ik weet nog goed dat we bij Accenture zaten en ze ons een demo lieten zien van een koffiebedrijf. Dat koffiebedrijf kende ik helemaal niet. ‘Nee, nee, dat bestaat ook niet’, reageerden ze. ‘We hebben het bedacht om jullie een concreet voorbeeld te geven.’ Zo ver was de technologie toen. Er was nauwelijks praktijkervaring.’

Goedegebuure: ‘We hadden ook geen concreet probleem voor ogen waarvoor blockchain een oplossing zou bieden. We waren vooral nieuwsgierig.’ Met goede moed stelden de twee hun blockchain in werking, vorig jaar januari.

Kritiek

Een jaar verder is de perceptie van de technologie gekanteld. Kritische artikelen volgden elkaar rap op, in binnen- en buitenland. De Volkskrant inventariseerde hoe het er voor stond met Nederlandse blockchainprojecten: 85 procent stokte in de testfase. De technologie voegde vaak weinig toe of bleek onnodig ingewikkeld. ‘Tja blockchain… Je kunt een sixpackje bier ook met een vorkheftruck op het aanrecht zetten. Maar dat is gewoon niet zo handig’, vatte software-ontwikkelaar Mark van Cuijk puntig samen tegen De Correspondent.

‘Zelden zag ik zo’n mooie hypecyclus in werking’, zegt blockchainexpert Pieter Verhagen (TNO) door de telefoon. ‘Die begint bij overschatting. Dan volgt de crash, de antihype. Daarin zitten we nu. Uiteindelijk belandt de naald in het midden en ontstaat een realistisch beeld.’ Volgens hem wordt het kaf van het koren gescheiden. Projecten sneuvelen, bedachte toepassingen vallen tegen. ‘Zoals dat eigenlijk altijd gaat met innovatieprojecten.’

Ook Tony’s Chocolonely staakte na zes weken zijn pilot. Voornaamste probleem: met de ingevoerde gegevens in een blockchain mag dan niet te knoeien zijn, het is nog steeds mogelijk om onjuiste gegevens in te voeren, net als bij andere systemen. ‘Om dit op te lossen, zijn heel andere technologieën nodig’, stelt Goedegebuure. ‘Zoals mobiele registratie op het moment dat een overdracht plaatsvindt. Nu doen boeren dat nog met bonnetjes.’

Omgekeerd stranden blockchainprojecten omdat bedrijven moeilijk blijven doen over het onderling delen van data, ziet Pieter Verhagen van TNO. Blockchain of niet, partijen moeten alsnog willen samenwerken.

Bovendien is blockchain als technologie nog niet volwassen, stelt hij. De implementatie is ingewikkeld, kant-en-klaarpakketten ontbreken vaak. Gaat er iets mis, dan is er nog weinig dienstverlening beschikbaar om problemen op te lossen. ‘Ontwikkelaars krijgen een bak met rauwe code en mogen het zelf uitpluizen. Al begint dat wel te veranderen.’

Overtrokken, niet verloren

Ja, de hype van een paar jaar geleden was overtrokken, erkent ook Dan Morehead, bestuursvoorzitter van het Amerikaanse investeringsfonds Pantera Capital, dat tientallen miljoenen dollars in blockchain heeft gestoken. Maar zijn fonds investeert ook maar in 2 procent van de binnengekomen aanvragen, benadrukt hij. ‘98 procent vinden we dus niet de moeite waard.’

Tussen die 2 procent zitten toepassingen waarin de technologie volgens hem wél een uitstekende toevoeging is. Zoals het bedrijf Chronicled, dat onder meer diensten aanbiedt om te controleren of medicijnen op de juiste temperatuur worden vervoerd. Een meegestuurde temperatuursensor meet hoe warm het is en zet zijn bevindingen in de onwrikbare blockchain.

Zo zijn er meer gevallen waarin blockchain een uitkomst blijkt, benadrukt Verhagen. Ook in Nederland. Hij noemt Guts, een onlineverkoopdienst van concertkaartjes. Door verkochte tickets met blockchain te koppelen aan een specifieke smartphone, is het niet mogelijk ze tegen woekerprijzen door te verkopen. Ook fraude met tweedehandskaartjes is hierdoor onmogelijk: de verkoper kan niet alsnog met zijn pdf’je aan komen zetten bij de concertzaal.

Tony’s Chocolonely blijft de technologie dan ook volgen. Goedegebuure: ‘Als de blockchainwereld er nou voor zorgt dat er een eenvoudig bruikbare technologie komt, en wij regelen weegschalen die meetgegevens kunnen doorgeven, dan kunnen we over een paar jaar best alsnog bij blockchain uitkomen.’