Welke lessen je als ondernemer kunt trekken uit een mislukking

Zoom op Google Maps in op een doodgewone Nederlandse vinexwijk, en boven veel daken verschijnen bedrijfsnamen met weblinks. We zijn, meer dan ooit, een land van ondernemers geworden. Op menige zolderkamer is wel een bedrijfje gevestigd. Natuurlijk zijn niet al die kleine zelfstandigen gelijk succesvol. Voordat ze hun bedrijf kunnen uitbouwen krijgen ze vaak te maken met tegenslagen, soms gaan ze zelfs failliet. Dat zijn geen gebeurtenissen die we graag delen met de buren. Op geflopte ondernemingen rust in Nederland een taboe.

Volgens het Instituut voor Briljante Mislukkingen (ja, dat bestaat) kent Nederland een 'afrekencultuur' als het gaat om mislukkingen, die dan ook door de 'mislukkeling' zelf, uit angst of schaamte, niet aan de grote klok worden gehangen. Ook Sjors van Leeuwen, managementadviseur en auteur van het boek Innovatieblunders, spreekt op managementsite.nl van een afrekencultuur bij veel organisaties.

"Maar mislukkingen zijn inherent aan innoveren. De kunst is om ze niet onder het tafelkleed te vegen, maar er juist van te leren." Hij citeert Marc Lammers, de succesvolle ex-bondscoach van het dameshockeyteam, die zei: "Als er nooit iets mislukt, probeer je in mijn ogen te weinig."

Geschenk

In het ondernemingslustige Amerika gaan ze heel anders om met mislukkingen. Daar lezen ze fail niet als falen, maar als first attempt in learning. Dat begon al bij de grote innovator Henry Ford, die zei: "Falen is een kans om iets opnieuw te proberen, maar dan slimmer."

Zelfs in Japan, een samenleving waar persoonlijke eer uitermate belangrijk is, erkennen ze dat dingen soms fout kunnen gaan. Jaap van Ede, hoofdredacteur van de website Procesverbeteren.nl noemt pionier Taiichi Ohno, die aan de wieg stond van het baanbrekende Toyota Production System. Ohno beschouwde ‘geen problemen’ als het grootste probleem dat je kunt hebben. Van Ede: "Problemen zijn een kans, want ze bieden de mogelijkheid om te verbeteren."

Om te innoveren heb je volgens hem ruimte nodig om te experimenteren. "En dus om fouten te maken, binnen veilige grenzen." Hij citeert ook Eliyahu Goldratt, grondlegger van de Theory of Constraints, die in zijn boek The Choice stelde: "Een mislukking kun je zien als een geschenk. Je moet niet klagen over de realiteit, maar daarvan leren."

Startups

Dat gedachtengoed lijkt nu ook in Nederland door te dringen, mede door de startup-cultuur: snel iets opzetten, soms mislukken, soms slagen en doorverkopen, en dan op naar het volgende avontuur. Met name jonge ondernemers hebben deze Silicon Valley-mentaliteit geadopteerd. De KvK telt al ruim 5000 ondernemers onder de 19 jaar en deze groep groeit hard: met 38 procent in 5 jaar.

De NOS sprak onlangs met app-bouwer Alexander Wijninga (22). Hij ging al een keer failliet, maar dat deert hem niet. "Het is continu trial and error. Als iets niet werkt, dan probeer je het op een andere manier." In datzelfde artikel zegt Esmée Pater (26), oprichtster van meerdere online platforms: "Het is prima als je drie keer failliet gaat, drie keer op je bek gaat. Dan wordt het de vierde of vijfde keer misschien wel een groot succes. Het is gewoon doorzetten."

Falen succesvol inbouwen in je organisatie doe je zo:

• Accepteer dat falen een essentieel onderdeel is van het innovatieproces en creëer veilige omgevingen waarbinnen experimenteren en falen in de organisatie passen.
• Deel regelmatig de lessen van je falen; organiseer faalsessies en –lunches waarin mensen alleen praten over hun mislukkingen en wat ze ervan leerden.
• Faciliteer kleine experimenten en prototypes in alle lagen van je organisatie, en financier die ook.
• Beloon innovatieve mindsets die niet bang zijn om te falen. Focus op het plezier van experimenteren, ontdekken en leren.
• Creëer in je organisatie meerdere experimenteer-/innovatiegroepen die elkaar ondersteunen en van elkaar leren.

Angst

Naarmate we meer jonge, innovatieve ondernemers krijgen, wordt mislukken alledaagser. Maar het zijn niet alleen jongeren of handige programmeurs in de tech-industrie die succesvol kunnen doorstarten. Hoewel het fenomeen van de razendsnelle omschakeling in Silicon Valley geboren is, zal iedere ondernemer in elk bedrijfssegment lessen moeten trekken uit mislukkingen.

Onlangs rekende Innovatie-site.nl voor dat elk jaar ruim 30.000 nieuwe producten worden geïntroduceerd, waarvan 70 tot 90 procent niet langer dan 12 maanden in de winkels blijft liggen. Kortom, we zullen aan falen moeten gaan wennen. Maar dat vereist wel een heel andere mindset dan die we gewend zijn.

De angst om te falen zit diep. We zien het niet alleen terug bij ondernemers maar ook bij sporters of gewoon in het dagelijks leven. Vaak is het iets dat we meekrijgen in onze jeugd, bijvoorbeeld door de genadeloze beoordelingen van een oudere broer of klasgenoten.

Op psychologiemagazine.nl adviseert psycholoog/trainer Arjan van Dam: "Dit kun je wel veranderen als je anders naar succes en falen leert kijken. Je vindt het om de een of andere reden heel vervelend als anderen je negatief beoordelen. Dit staat je ontwikkeling enorm in de weg. Als je jezelf ontwikkelt zul je namelijk faalervaringen hebben. Die zijn een onderdeel van je leerproces en daarom noodzakelijk. Je zult anders naar faalervaringen moeten kijken om dit te doorbreken."

Columbus

Niet alleen psychologen proberen mensen van hun faalangst af te helpen. Professor Paul Iske richtte het Instituut voor Briljante Mislukkingen op, waar hij de trotse titel Chief Failure Officer draagt. Niet omdat mislukken nou zo’n prettige ervaring is, maar omdat het onlosmakelijk verbonden is met innovatie. Op de website (briljantemislukkingen.nl) staat dat het Instituut als doel heeft om "begrip (te) kweken voor de complexiteit van innovatie en ondernemen." Ondernemers en innovators kunnen er ook hun eigen mislukking delen, om zo van elkaars fouten te leren.

Iske heeft een prachtig voorbeeld van een gezegende mislukking: het Noorse aquavit-merk Linie wilde begin 19e eeuw uitbreiden naar Azië en verscheepte honderden liters drank. Maar de Aziaten vonden de drank niet te pruimen en de voorraad moest retour. Wat bleek: bij terugkomst was de smaak sterk verbeterd dankzij het schommelen van het schip en de temperatuurwisselingen. Sindsdien maakt elke fles Linie een zeereis waarbij de evenaar tweemaal wordt overgestoken, voordat de flessen de winkel in gaan.

Gaan we nog verder terug in de tijd, dan werd zelfs een compleet continent ontdekt dankzij een mislukking. In 1492 dacht Christoffel Columbus een kortere vaarroute naar Indië te hebben gevonden, maar hij bleek per ongeluk in Amerika te zijn beland en veranderde daarmee voorgoed de wereldgeschiedenis.

Waarom mislukken dingen?

• Domme pech, zoals de verkeerde persoon op de verkeerde dag tegenkomen
• Onvoorziene gebeurtenissen ('zwarte zwanen')
• Je innovatie komt te vroeg, de markt is er nog niet klaar voor
• Je innovatie komt te laat, er is al een goed alternatief op de markt
• Je organisatie is niet goed ingericht of te klein om je innovatie goed te vermarkten

Rare ideeën

Het is vooral goed om te blijven beseffen dat een mislukking niet altijd onze eigen schuld is. Talloze aspecten kunnen een rol spelen als een project vroegtijdig stukloopt of niet eens van de grond komt. Denk aan de Beatles, die door meerdere platenlabels werden afgewezen. Of aan J. K. Rowlings Harry Potter-boeken, waarvoor niet gelijk alle uitgevers warmliepen. Wat als die creatieve grootheden moedeloos hun werk in de prullenbak hadden gegooid?

Denkende aan Harry Potter, of aan John, Paul, George en Ringo, is de beste les: geef nooit op, laat je niet uit het veld slaan, blijf het proberen. Of, zoals Paters bij de NOS zegt: "In het begin mag je even balen, maar daarna moet je zo snel mogelijk in de oplossingsmodus. Dat werkt het beste."

Wie deze jonge ondernemer uit eigen land niet gelooft, moet maar eens bij Google gaan kijken. Als een van de meest innovatieve en succesvolle organisaties ter wereld, laat het zijn werknemers vrij om één dag per week aan hun eigen ideeën te sleutelen. Die moeten het bedrijf op de lange termijn baanbrekende verbeteringen opleveren.

Urs Hölzle, Google’s hoofd infrastructuur, zei enkele jaren geleden in de Volkskrant: "Voor innovatie is het cruciaal dat werknemers het gevoel hebben dat ze fouten mogen maken. Graag zelfs. Dat je niet meteen wordt ontslagen als iets misgaat en dat je de kans krijgt om je te verbeteren door ervan te leren. Vaak weet je pas wat werkt en wat niet werkt door het uit te proberen. Een kwart van alle wijzigingen die wij bijvoorbeeld hebben doorgevoerd in Gmail, hebben we teruggedraaid. De cultuur moet dat wel toestaan. En je moet openstaan voor creatieve, rare ideeën. Wat vandaag klinkt als een heel vreemd plan, kan morgen wel eens een perfect idee zijn." En mocht je ondanks dat advies nog steeds bang zijn om te falen, bedenk dan dat zelfs de grootste mislukking soms letterlijk het ei van Columbus kan opleveren.

Lessen:

• Durf te falen, anders leg je de lat misschien niet hoog genoeg
• Leg de lat ook weer niet te hoog; doelen moeten haalbaar zijn, anders misluk je zeker
• Nooit opgeven
• Niet schrikken van afwijzingen
• Analyseer waar het verkeerd ging, leer van je fouten
• Gun niet alleen jezelf maar ook je mensen en collega’s de ruimte om te mislukken, anders durft niemand meer nieuwe initiatieven te bedenken
• Zorg dat je een plan B hebt