Wie is Elon Musk (1): 'die jongen met autisme' die op z'n 27e al multimiljonair werd

,,Dit is jouw eerste bedrijf. Laten we wat geld cashen, zodat jij je tweede, derde en vierde bedrijf kunt starten”, zei Derek Proudian, een durfkapitalist die wat geld in Zip2 had geïnvesteerd, tegen de toen 26-jarige Elon Musk in mei 1998. Het is precies wat Musk heeft gedaan: pc-fabrikant Compaq betaalde 307 miljoen dollar voor Zip2 - wat voor bedrijfje dat was, lees je straks - en Musk hield zelf aan de deal 22 miljoen dollar over. Daar in Mountain View, in het kantoortje van zijn eerste bedrijf in Silicon Valley, ligt de navelstreng van het imperium van Elon Musk. Hij zal die zonder spijt of schroom doorknippen en uitgroeien tot de man van 250 miljard.

Maar vóór we het verhaal van zijn eerste miljoenen vertellen, moeten we terug naar zijn échte navelstreng. Want het imago van Musk mag dan wel mythische proporties hebben aangenomen, hij blijft gewoon een man van vlees en bloed, geboren in Pretoria, in Zuid-Afrika, op 28 juni 1971, precies negen maanden en twee dagen na het huwelijk van zijn ouders. Maye Haldeman en Errol Musk hadden er dan een lange knipperlichtrelatie opzitten, sinds ze elkaar op school ontmoetten toen ze allebei een jaar of 11 waren. Errol was de stoere jongen, Maye het beeldschone model.

Lees ook: Elon Musk en zijn Freedom of Speech: begin van nieuw internettijdperk?

Hij kwam uit een familie die al 200 jaar in Zuid-Afrika woonde en verdiende goed zijn brood als ingenieur - hij was mede-eigenaar van een smaragdmijn in Zambia, al is dat verhaal niet helemaal duidelijk. Musk zelf heeft het jaren geleden in een tweet al eens afgedaan als ‘bullshit’, maar daar speelt ook de slechte relatie die hij met zijn vader heeft een rol in - gewoon verder lezen, dus. Zij was geboren in Canada en op haar tweede met haar bijzonder avontuurlijke ouders geëmigreerd naar Zuid-Afrika. Maye was betoverend mooi: ze werd op haar vijftiende ontdekt als model en was in 1969 finaliste bij de verkiezing van Miss Zuid-Afrika. Na Elon kreeg het koppel nog twee kinderen: in september 1972 kwam hun zoon Kimbal, in 1974 volgde dochter Tosca.

Elon Musk: Syndroom van Asperger

Elon vertoonde alle kenmerken van de nieuwsgierige en energieke peuter, die sneller van begrip leek dan andere kinderen, maar met een eigenaardig kantje: hij leek soms in een trance te verkeren. Eens in zijn dromerige, naar binnen gekeerde toestand, drong niemand nog tot hem door. ,,We dachten zelfs dat hij doof was”, zei Maye in de biografie ‘Elon Musk - Hoe de topman van SpaceX en Tesla onze toekomst vormgeeft’ van de Amerikaanse auteur Ashlee Vance. Een arts raadde aan om Elons neusamandelen weg te nemen, in een poging zijn gehoor te verbeteren, maar dat bracht geen beterschap. ,,Hij verdwijnt in zijn brein en dan zie je dat hij zich in een andere wereld bevindt”, aldus zijn moeder.

Pas vorig jaar, bij het televisieprogramma ‘Saturday Night Live’, had Musk daar een verklaring voor: 'Ik schrijf vanavond eigenlijk geschiedenis als de eerste persoon met asperger die ‘SNL’ presenteert. Of ik ben in ieder geval de eerste die het toegeeft. Dus ik zal vanavond niet veel oogcontact maken met de cast. Kijk, ik weet dat ik soms rare dingen zeg of post, maar zo werken mijn hersenen. Tegen iedereen die ik beledigd heb, wil ik alleen maar zeggen: ik heb elektrische auto’s opnieuw uitgevonden en ik stuur mensen naar Mars. Dacht je echt dat ik een chille, normale kerel zou worden?'

'Elon is altijd anders geweest, maar dan op een nerdy manier'

Op school gaf Musk al gloeiende spreekbeurten over raketten op zonne-energie en het koloniseren van Mars. Thuis had hij op z’n tiende een computer - in 1980 kwam de eerste Commodore VIC-20 op de markt - en hij had al snel onder de knie hoe je spelletjes ontwerpt. Op z’n twaalfde publiceerde hij in ‘PC and Office Technology’, een plaatselijk tijdschrift voor computernerds, de code voor ‘Blastar’, een videogame die hij zelf had bedacht, en verdiende er z’n eerste 500 dollar mee. ,,Elon is altijd anders geweest, maar dan op een nerdy manier”, zei z’n moeder. ,,Het maakte hem niet populair bij zijn leeftijdsgenootjes.”

De kleine Musk las bovendien alle boeken die hij te pakken kreeg, en dat waren er véél. Hij droomde ervan om zelf iets te schrijven als ‘Lord of the Rings’. Maar op den duur had hij alles gelezen wat hij vond in de boekenkast van zijn grootouders, op school en in de plaatselijke bibliotheek. ,,Dat was in het derde of vierde leerjaar”, herinnerde Musk zich in zijn gesprekken van Ashlee Vance. ,,En dus begon ik maar aan de ‘Encyclopedia Britannica’. Daar heb ik zoveel aan gehad. Je weet niet wat je niet weet. Je beseft dat er nog zoveel dingen bestaan.”

Elon Musk als mikpunt van pesters

Encyclopedieën lezen is één, alles onthouden is twee. Maar dat was voor Musk geen probleem: hij heeft een fotografisch geheugen. En bij gebrek aan de juiste sociale vaardigheden - dat hij een autist was, wist hij nog niet - werd hij, behalve een wandelende encyclopedie, vooral een betweter. Er moet geen tekeningetje bij wat er op school gebeurt wanneer een jongen met veel aplomb verkondigt dat op het apogeum (grootste afstand maan-aarde, red.) de afstand tussen de maan en de aarde 405.500 km is en op het perigeum (wanneer maan en aarde het dichtst bij elkaar staan, red.) 363.345 km. Inderdaad: hij werd het mikpunt van pesters.

,,Alle bendes op school joegen op mij”, zei Musk in 2017 in ‘Rolling Stone’. Eén keer gooiden pesters hem van de trap en schopten en sloegen hem terwijl de leider van de bende zijn hoofd tegen de grond bonkte. Musk raakte bewusteloos en lag een week in het ziekenhuis, waar zijn neus operatief moest worden rechtgezet. Een andere keer pakten ze Musk z’n beste vriend aan en bleven slaan tot de jongen beloofde niet meer met Musk om te gaan.

'Als je laat voelen dat er met jou niet te sollen valt, zwijgen de roepers snel'

Pas na een stevige groeispurt en wat lessen karate en judo op z’n zestiende leerde hij een belangrijke les - een praktische toen, maar eentje die Musk zijn hele leven is blijven toepassen: een pestkop kan je niet sussen. Je moet ’m op z’n neus slaan. ,,Pestkoppen zoeken slachtoffers die niet terugvechten. Als je één keer terugslaat, krijg je nog altijd een pak rammel maar daarna niet meer: ook een pestkop heeft geen zin in een gebroken neus. In zaken gaat het precies zo: als je laat voelen dat er met jou niet te sollen valt, zwijgen de roepers snel.”

Elon Musk over zijn vader: 'Een verschrikkelijk mens'

Intussen ging het thuis niet veel beter. Errol en Maye Musk scheidden in 1979. ,,Ik had een prachtige vrouw”, zei Errol Musk in een zeldzaam interview in ‘The Mail on Sunday’ in 2018. ,,Maar er waren altijd mooiere en jongere vrouwen. Ik heb het verprutst.” Maye verhuisde met de kinderen naar het zomerhuis van het gezin in Durban, aan de oostkust van Zuid-Afrika. Errol bleef in Pretoria. Een paar jaar later besloot Musk om permanent bij zijn vader te gaan wonen. Een besluit dat zijn moeder verdrietig maakte en Musk zich zou beklagen. ,,Mijn vader was een verschrikkelijke mens”, zei hij in ‘Rolling Stone’. Volgens zijn moeder was haar ex-man “voor niemand aardig”.

Het zijn vreselijke verhalen. Eén van die verhalen is dat Errol, gewapend met een mes, zijn vrouw op straat achtervolgde tijdens één van de vele ruzies die hun scheiding voorafgingen. Kimbal, die na een tijdje zijn oudere broer volgde van Durban naar Pretoria, vond dat zijn vader 'een rare kronkel zijn hoofd had, die Elon en ik hebben geërfd'. Fysieke mishandeling was er niet, maar wel een soort van psychologische terreur. ,,Mijn vader had een zeer weloverwogen idee van het kwade. Hij kon dat echt plannen”, aldus Musk zelf. ,,Hij heeft letterlijk elke misdaad gepleegd die je kan bedenken.” En met elke misdaad, bedoelt Musk ook moord - uit zelfverdediging, zo oordeelde de rechtbank. ,,Ik was thuis met mijn dochter Rosie toen we glas hoorden breken”, vertelt Errol Musk over de dag dat hij drie inbrekers doodschoot. ,,Ik deed wat ik moest doen en we kwamen er ongeschonden uit.”

Lees ook: 44 miljard dollar: topondernemer Elon Musk heeft Twitter gekocht

Van twee dagen universiteit naar zijn eerste startup: Zip2

Fast forward naar 1995. Het decor is niet langer Pretoria, maar de streep land tussen San Francisco en San José in Californië: Silicon Valley. Het leek een wetmatigheid dat, zeker in de beginjaren van de dotcom-hype, een computernerd dáár terecht zou komen.

Musk was op z’n zeventiende geëmigreerd - eerst naar Canada, waar nog familie van zijn moeder woonde, daarna naar de VS. Het romantische verhaal is dat hij er als kind al van droomde om Amerikaan te worden en aan gerenommeerde universiteiten te studeren. Het verhaal dat dichter bij de waarheid zit, is dat Zuid-Afrika Musk te eng werd - in alle betekenissen van het woord. Legerdienst in een land waar doden vallen bij rassenrellen vond hij maar niks. Dat studeren werd ook niet veel soeps voor een überintelligente jongeman als Elon Musk.

Hij behaalde wel twee bachelordiploma’s in natuurkunde en economie aan de Universiteit van Pennsylvania, maar het verhaal gaat ook dat hij na twee dagen Stanford al voor bekeken hield om zich volop te storten op zijn eerste startup: Zip2.

De broers Elon en Kimbal Musk bedachten de digitale Gouden Gids: Zip2

Het idee was, bekeken door de ogen van nu, belachelijk simpel. Maar toen, in een tijd dat ondernemers het voordeel van een website niet zagen voor hun restaurant, kledingzaak of kapsalon, was het behoorlijk baanbrekend. Zip2 zou een bestand aanmaken met bedrijven die je vervolgens ook op een kaart en met een routebeschrijving kon terugvinden - een verbeterde versie van de Gouden Gids, eigenlijk. Elon Musk vestigde zich, samen met zijn intussen ook overgevlogen broer Kimbal, in Palo Alto. Ze huurden er een kantoortje van zeven bij tien meter, tapten internet af bij hun onderbuur en gingen aan het werk.

Elon programmeerde, Kimbal probeerde klanten te ronselen. Na drie maanden was hun geld op en nieuwe inkomsten kwamen er nauwelijks. Ze sliepen op zitzakken op de vloer van het kantoor en hun bezittingen pasten in één kleine kast. Douchen deden ze in de plaatselijke jeugdherberg, eten kochten ze bij het fastfoodrestaurant aan de overkant van de straat. Maar zoals in alle succesverhalen hadden de broers Musk een onverwachte meevaller: een durfkapitalist kreeg lucht van de digitale Gouden Gids van een stel Zuid-Afrikanen en zocht contact. Gevolg: begin 1996 haalden ze een investering binnen van drie miljoen dollar, kocht Musk een Jaguar E-Type, verhuisde het bedrijfje naar een ietsje ruimer kantoor en Zip2 raakte op kruissnelheid.

Bedrijfsovername door Compaq: 307 miljoen dollar

Drie jaar, een mislukte fusie met een concurrent en veel tumult op de werkvloer later, stonden Musk en zijn eerste investeerder Derek Proudian met een onwaarschijnlijk overnamebod in hun handen. 307 miljoen dollar wilde Compaq betalen voor Musks eerste startup. Die dag zei Proudian dus dat Musk - over een paar maanden zou hij 27 jaar worden - dat geld beter cashte en een ander bedrijf begon. Het had hem nog geen tien jaar gekost om van berooide Zuid-Afrikaanse immigrant in Canada multimiljonair te worden.

Met de 22 miljoen die hij uit de deal kreeg, kocht Musk een 200 vierkante meter groot appartement, een klein vliegtuigje én een bolide van McLaren van 1 miljoen - die hij een jaar later, onverzekerd bovendien - in de prak reed. Maar vooral stopte Musk, ondanks zijn nieuwe vedettestatus en dito streken in het Silicon Valley van rond de eeuwwisseling, 12 miljoen in zijn volgende en al even baanbrekende idee: een online bank.