Een auto, hotelkorting of bungalow om personeel aan te trekken: is dat wel zo slim?

De flitskoerier die bij Gorillas aan de slag wil, kan meteen een aanmeldbonus van 200 euro opstrijken. Concurrent Zapp biedt blijvers 1000 euro als ze ten minste zes maanden doortrappen. New York Pizza wierf vorig najaar zelfs bezorgers met de belofte dat nieuwkomers meedingen naar een reisje naar de ruimte, zo meldt Het Parool.

De vacaturegekte is alom aanwezig. Wie aan de slag gaat bij elektronicaketen BCC kan na een maand een douceurtje van 250 euro tegemoet zien. Een bakker uit Den Helder biedt al maanden de eerste jonge sollicitant die zich meldt 3000 euro tekengeld. Uitzender voor de offshore-industrie Redwave belooft zelfs relaties van het bedrijf een bonus van 500 euro als die een geschikte kandidaat aanleveren.

75 Kia Picanto’s voor medewerkers die juist beloven bij het bedrijf te blijven

In de logistiek is het tekort aan chauffeurs inmiddels zo hoog opgelopen dat het ene distributiebedrijf – Claassen uit Tilburg – met bonussen tot 5000 euro strooit om mensen te trekken en het andere – transporteur Heebink uit Veenendaal – 75 Kia Picanto’s heeft staan voor medewerkers die juist beloven bij het bedrijf te blijven.

Het haalt allemaal weinig uit. Met 105 vacatures voor elke honderd werklozen is het momenteel een paradijs voor werkzoekenden. Er zijn simpelweg te weinig mensen in Nederland die nog geen passend werk hebben. Volgens het CBS is ruim 70 procent van de Nederlandse bevolking tussen de 15 en 75 jaar momenteel betaald aan de slag, een record.

In veel branches is jarenlang beknibbeld op lonen, arbeidsvoorwaarden en werkomstandigheden

Volgens economen en arbeidsmarktdeskundigen is er veel meer nodig dan het uitdelen van een simpel presentje om de diepgewortelde problemen op de Nederlandse arbeidsmarkt aan te pakken. In veel branches, zoals in de horeca of de winkelwereld, is immers jarenlang beknibbeld op lonen, arbeidsvoorwaarden en werkomstandigheden. In andere sectoren werd schijnzelfstandigheid de norm en werden ouderen, kansarmen en mensen met afstand tot de arbeidsmarkt paria’s.

Veel ondernemers hebben zich daarmee zand in de eigen ogen gestrooid. ,,Ik ben nog altijd verbaasd dat veel bedrijven zich door het tekort aan sollicitanten laten verrassen,” aldus topman Jacques van den Broek van uitzendgigant Randstad. ,,Wij zeiden al veel langer tegen klanten dat ze hun verwachtingen bij vacatures moesten bijstellen omdat de arbeidsmarkt krap was en het niet lukte om na twee maanden iemand te krijgen. Vaak geloofden ze ons niet of stapten ze naar een ander. Nu is het duidelijk. Onze klanten vinden het steeds moeilijker om door de arbeidsmarkt te navigeren.”

Zelfs voor sectoren waar tot voor kort nog veel werk te vinden was is deze krapte nieuw

Randstad is een van de weinige winnaars van de vacaturecrisis. ,,We worden benaderd door klanten die zeggen: we hebben duizend man nodig maar weten niet hoe we daaraan komen. De mismatch op de arbeidsmarkt en het tekort aan talent neemt steeds verder toe, in alle markten en branches.”

,,Er is al veel langer krapte op de arbeidsmarkt,” zegt ook hoofdeconoom Sandra Phlippen van ABN Amro. ,,Maar dat er nu in werkelijk alle sectoren van de economie een tekort aan werknemers is ontstaan, is wel iets nieuws. Zelfs voor sectoren waar tot voor kort nog veel werk te vinden was en bedrijven het voor het uitzoeken hadden.”

Nu zijn bedrijven ineens wel bereid om over te stappen van flex naar vast werk

Dat dwingt werkgevers na te denken over de koers van hun bedrijf. Phlippen: ,,Niks effectiever om de arbeidsmarkt te veranderen dan een wanhopige ondernemer die mensen wil bewegen voor hem te komen werken. Nu zijn bedrijven ineens wel bereid om over te stappen van flex naar vast werk. Nu geven ze herintreders weer een kans. Nu zijn ze bereid structureel meer te betalen.”

Incidentele bonussen leiden niet structureel tot een oplossing. Phlippen: ,,Wat allereerst werkt, is mensen in vaste dienst aannemen in plaats van op flexcontracten of zzp-constructies. Daarmee creëer je stabiliteit zowel bij werkgevers als in je bedrijf.” Zo ver lijkt het nog altijd niet. Volgens het CBS groeit het aantal flexcontracten, in december met 38.000 naar 2,9 miljoen, harder dan het aantal vaste banen, met 34.000 naar 5,3 miljoen.

Daarnaast moeten bedrijven veel meer doen om mensen te trekken die nu naast de arbeidsmarkt staan. Zoals werknemers die vanwege hun thuissituatie alleen in deeltijd kunnen werken. ,,Bedrijven hebben de afgelopen twee jaar gezien dat thuiswerken best kan,” zegt Phlippen. ,,Je ziet nu zelfs dat bedrijven in sectoren waar thuiswerken tot nu niet mogelijk was, dat gemakkelijker maken. Vooral mensen die vanwege hun thuissituatie in deeltijd moeten werken, kan je zo overhalen mee te doen.”

Ook zijn arbeidsmigranten onontbeerlijk om onze economie draaiende te houden en is de krapte volgens Phlippen ‘goed nieuws voor mensen aan de onderkant van de samenleving die niet meer meedoen op de arbeidsmarkt’. ,,Dit is een uniek moment om hen er structureel bij te betrekken, vooral bij banen met weinig scholing, zoals beveiliger, schoonmaker of orderpicker.”

Tijden dat bedrijven konden bezuinigen op loonkosten en arbeidsvoorwaarden voorbij

,,Als ik de Nederlandse arbeidsmarkt aan een touwtje had, zou ik de krapte nog wel even laten voortduren om deze mensen weer aan werk te helpen. Ik ben bang dat straks de werknemers die de afgelopen twee jaar door de NOW-loonsteun hun baan hebben behouden, zich weer op de arbeidsmarkt melden en met hun werkervaring weer voorrang krijgen.”

De tijden dat bedrijven vooral konden bezuinigen op loonkosten en arbeidsvoorwaarden zijn voorbij, alhoewel dat nog niet blijkt uit de beperkte stijging van de cao-lonen: eind vorig jaar 1,9 procent ten opzichte van een jaar eerder.

,,Goede arbeidsvoorwaarden, goede beloning en goede werkomstandigheden staan voorop,” zegt Hafid Ballafkih, lector arbeid aan de Hogeschool van Amsterdam. ,,Alleen dan blijven mensen loyaal. Zodra je gaat knijpen, zullen mensen elders werk zoeken.”

Werknemer is geen financiële ballast

Maar veel werkgevers denken nog altijd op de korte termijn. ,,Die zien een relatief dure oudere werknemer, die ze goedkoop denken in te wisselen voor twee jongeren op een flexcontract. We moeten mensen langer in het arbeidsproces houden. Als oudere werknemers aangeven dat ze willen doorwerken, waarom worden ze dan nog steeds afgewezen? Zet ze, bijvoorbeeld in het onderwijs of de zorg, in als coach. Bedrijven moeten echt positiever kijken naar hun medewerkers en werknemers niet zien als financiële ballast.”

De vacaturecrisis zal bedrijven, groot of klein, hoe dan ook geld kosten. En dat kan, zeker na alle coronaklappen, niet iedereen aan. ,,Veel werkgevers kunnen dit niet betalen. Vooral kleine ondernemers hebben na corona geen buffers meer. Ook zij zullen betere arbeidsvoorwaarden en meer geld moeten bieden. Als ik dan naar de horeca kijk, zijn er bedrijven die dat na twee jaar pandemie niet meer kunnen dragen. Die zullen failliet gaan of vanwege personeelsgebrek niet vol kunnen draaien.”

Maar er zit niets anders op, zegt de Amsterdamse horecaondernemer Ton Poppes. ,,We hebben moeite om alle plekken bezet te krijgen,” zegt de uitbater van onder meer club Escape en restaurant Van Rijn. ,,We doen ontzettend ons best. Het ziet er wel naar uit dat we open gaan, maar misschien minder uren. We moeten wel veilig kunnen exploiteren.”

'We worden als bevolking ouder, terwijl de economie blijft groeien. Dan zal je tekorten krijgen'

,,Hopelijk wordt nu ook het testen en prikken afgebouwd, zodat al die mensen die we daaraan zijn kwijtgeraakt weer terugkomen,” zegt de ondernemer. ,,Alhoewel, die zijn wel verwend. Voor weinig uren kregen ze heel veel betaald. Die zijn nu een salaris gewend waar wij nog hard aan moeten werken.”

Maar dat zal de norm worden. ,,Wij moeten als branche de arbeidsvoorwaarden aantrekkelijker maken. Wat kunnen we anders bieden dan een goede, leuke werkomgeving?” Maar grotere loonkosten zullen onvermijdelijk tot hogere horecaprijzen leiden en daarmee mogelijk tot minder klandizie. Dat kan het herstel van de horeca nog verder bemoeilijken.

Ondernemers moeten ook niet denken dat de personeelstekorten wel weer zullen verdwijnen als het economisch weer wat slechter gaat, waarschuwt arbeidsmarktdeskundige Ballafkih. ,,We worden als bevolking ouder, terwijl de economie blijft groeien. Dan zal je tekorten krijgen. We staan nog maar aan de vooravond, de tekorten zullen alleen maar verder oplopen.”

Vacaturebonussen en cadeautjes zijn daar niet tegen opgewassen. ,,Ik begrijp ook niet zo goed hoe dat werkt. Waren die sollicitanten zonder bonussen ook gekomen? En als je ze op die manier aanneemt, hoe lang blijven ze? Het is heel erg kortetermijndenken.”