Niet langer diploma’s, maar vaardigheden zetten de toon op arbeidsmarkt

De ene vriendin doet een avondopleiding interieurstyling aan Academie Artemis erbij, de ander leert zichzelf programmeren, weer een ander volgde een cursus InDesign naast haar fulltime baan aan MK24 Kunsteducatie aan de Mauritskade en een vriend rondde vlak voor de coronacrisis zijn introductiecursus Arabisch voor beginners af bij het talencentrum van de UvA ‘omdat je met die taal nóg meer mensen kunt bereiken’.

,,Het zaligmakende karakter van een diploma is er wel af,” zegt Ton Wilthagen, hoogleraar arbeidsmarkt aan de Universiteit Tilburg bij het Parool. ,,Dat papiertje waar je vroeger je hele loopbaan mee kon doen, gaat niet meer zo lang mee. Eigenlijk is een diploma nu niet meer dan een toegangskaartje. Je kunt ermee inchecken op de arbeidsmarkt, maar je kunt er niet mee door.”

De wereld is simpelweg veranderd, stelt Wilthagen. ,,De jongvolwassenen van nu hebben een perspectief van een halve eeuw lang werken. En dat op een snel veranderende arbeidsmarkt. Je kunt niet meer zeggen dat je twintig jaar geleden hebt bewezen iets te kunnen en dat je het nu dus ook kunt. Daarvoor verandert er te veel.”

Competenties en vaardigheden

De digitalisering heeft een grote rol in deze verandering gespeeld. ,,Uiteindelijk gaat het nu om je competenties en je vaardigheden. Je kunt wel hoogopgeleid zijn, maar dat is niet genoeg. Je moet kunnen aantonen dat je skills hebt, zeker digitale skills.”

Tel daarbij op dat mensen tegenwoordig niet hun hele carrière bij dezelfde werkgever blijven en het is evident dat zo’n diploma niet voldoende is om een halve eeuw op te teren.

Het is niet van de laatste jaren dat jongeren hun cv’s aanvullen met uiteenlopende werk­ervaringen, stages en vrijwilligerswerk, al dan niet in het buitenland. De effecten ervan op de arbeidsmarkt beginnen steeds zichtbaarder te worden. We staan voor een doorbraak, zegt Niek Hinsenveld, bestuurslid bij werkgeversvereniging Jong AWVN. ,,Werkgevers zijn meer en meer geïnteresseerd in wat iemand kan en wat hij of zij kan betekenen op de werkvloer. Diploma’s blijven relevant, om het denkniveau mee aan te geven, maar je ziet dat het niet meer genoeg is.”

CV ook bij UW minder belangrijk

Ook uitkeringsinstantie en banenbemiddelaar UWV maakt ‘de draai’, zoals Rob Witjes, hoofd arbeidsmarktinformatie van het UWV het noemt. ,,We zijn onderweg naar een arbeidsmarkt waar we kijken naar wat iemands vaardigheden zijn,” zegt hij.

Het UWV vult sinds afgelopen zomer de data van werkzoekenden aan met gegevens over hun vaardigheden en ervaringen. Wilthagen: ,,Een copywriter is ook op communicatief vlak sterk. En iemand die een communicatiemedewerker zoekt, kan ook matchen met een copywriter. We ontleden de functie naar vaardigheden: wat kan iemand en wat heeft een werkgever nodig?”

De nieuwe werkwijze van het UWV is mede ingegeven door onderzoek van de instelling, waaruit blijkt dat zeven op de tien werkgevers bij het aannemen van personeel vaardigheden belangrijker vinden dan diploma’s. “Je zou minder de functietitels centraal moeten stellen in vacatures en meer de vaardigheden en attitude. Wat moet iemand kunnen?”

Wilthagen ziet dat ook onderwijsinstellingen op deze ontwikkeling inspelen. Zo ontvangen mbo’ers al een diploma waarop de competenties staan vermeld. Het hbo besteedt binnen opleidingen steeds gerichter aandacht aan competenties. Op de opleiding ICT van de HvA bijvoorbeeld is er ook aandacht voor de werkhouding die je moet hebben om als professional te functioneren. Er zijn expliciete aandachts­punten – zoals ‘energieke/enthousiaste verteltoon’ of ‘spreekt duidelijk, verstaanbaar en in een goed tempo’ – die onderdeel zijn van studieopdrachten en waar studenten op reflecteren na het afronden van een opdracht.

Nederland ontwikkelt zich volgens kenners tot een ‘skills driven economy’, waarbij vaardigheden in alle lagen van de samenleving een aanvulling zijn op het klassieke diplomasysteem. House of Skills, een in Amsterdam gevestigde publiek-private samenwerking, brengt die skills sinds kort in kaart. Daarvoor maakt het zogenoemde skillspaspoorten.

Net als het Eindhovense Passport for Work werkt het bedrijf samen met het UWV aan een systeem (CompetentNL) dat mensen classificeert op basis van hun vaardigheden. Alle werkenden, zowel beginners als mensen die al jaren aan het werk zijn, kunnen daar tests en neurogames doen om hun vaardigheden te toetsen. ,,Dat is de toekomst,” zegt Wilthagen. ,,Bedrijven zoeken steeds nadrukkelijker op skills en steeds minder op basis van diploma’s. De VDAB, de Belgische evenknie van het UWV, doet het al en in Nederland zijn we het aan het uitrollen. Er komt een skillsrevolutie aan.”

Idee personeelswerving herijken

Belangrijke voorwaarde is wel dat we ons hele idee van personeelswerving herijken, zegt UWV’er Witjes, om te beginnen met het plaatsen van vacatures zónder functietitels. “Als je een commercieel medewerker binnendienst zoekt en iemand herkent zich niet in die titel, dan zal hij of zij niet op die vacature reageren. Maar wat wil je als werkgever eigenlijk? Je wilt iemand die zelfstandig kan werken, attent, assertief en servicegericht is. Door de competenties bij banen centraal te stellen, weten meer mensen aan welke eisen moet worden voldaan.”

,,Voor jongvolwassenen is dit bekend terrein,” zegt Wilthagen. ,,De meesten zijn zich ervan bewust dat kennis, vaardigheden, houding en motivatie allemaal competenties zijn die meetellen en steeds zwaarder wegen.”

Niet voor niets sloegen mijn studiegenoten en ik de zomervakantie over om vrijwillig stage te lopen bij onze droomwerkgever. Een bijbaan is allang niet meer enkel van belang vanwege het geld, hij moet ook relevante kennis en vaardigheden opleveren.

Vaardighedeneconomie

De ‘vaardighedeneconomie’ legt daarmee nieuwe druk op jongeren. Want een bijbaan moet wel een góéde bijbaan zijn en de bijscholingsopties zijn legio. Waar te beginnen?

Maar het biedt jonge generaties tegelijkertijd ook ruimte. Ruimte om langer na te denken over een loopbaan of om het zelfs over een heel andere boeg te gooien. De studiekeuze lijkt daarmee niet langer een keuze voor het leven, waarbij het leenstelsel er ook nog eens voor zorgde dat een verkeerde keuze een student ook nog eens heel duur kon komen te staan. “De consequenties van een studiekeuze zijn altijd groot geweest,” zegt Thijs Launspach, psycholoog en millen­nial­expert. ,,Terwijl veel jongvolwassenen geen flauw idee hebben wat ze willen studeren of wat ze later willen in het leven.”

In de vaardighedeneconomie zou de studieperiode meer kunnen gaan fungeren als een ontdekkingsperiode. Een flexibele arbeidsmarkt die op vaardigheden is gefocust, geeft mensen de mogelijkheid gedurende hun loopbaan van koers te wijzigen, stelt Launspach. ,,De overgrote meerderheid ontdekt pas tijdens de studietijd wat hij of zij wil en welke impact hij of zij wil maken. Laat ze een leven lang leren en gaandeweg ontdekken welke kant ze op willen.”

De veranderende arbeidsmarkt treft overigens niet alleen jongeren: iedereen moet aan de bak. In de snelveranderende wereld en arbeidsmarkt zijn continu nieuwe skills nodig om bij te blijven. Wat doet een tolk met jarenlange ervaring die nu beetje bij beetje wordt ingehaald door de vertaaldiensten van Apple, Google en Microsoft?

Wilthagen: ,,Men moet kijken naar de vaardigheden die zijn opgedaan. Als je de persoon achter bijvoorbeeld de tolk ontleedt, zie je dat hij of zij sterke communicatieve vaardigheden heeft, snel kan schakelen en een schakel is tussen verschillende landen of culturen. Wie weet heeft de tolk tussentijds ook nog cursussen schrijven gevolgd of een lesbevoegdheid gehaald. Mensen blijken vaak veel meer vaardigheden te hebben dan ze denken.”