Tekort aan personeel: dit zijn zes oplossingen

Een uurtje langer in de rij op Schiphol, dat overleven de meeste Nederlanders nog wel. Maar wat als de huisartsenpost de telefoon niet meer opneemt omdat er geen personeel is? Of als de school de kinderen wéér naar huis stuurt omdat een zieke juf of meester niet vervangen kan worden?

De krapte op de arbeidsmarkt is zo kritiek dat de Tilburgse hoogleraar arbeidsmarkt Ton Wilthagen onomwonden spreekt van een ‘noodtoestand’. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek waren er nog nooit zo veel Nederlanders aan het werk terwijl er zo veel vacatures waren. ,,We kunnen niet wachten tot dit overwaait’’, zegt Wilthagen in het AD. Dus wordt het tijd dat we een aantal heilige huisjes omverschoppen.

1. Deeltijd kan echt niet meer (zo veel)

Wie weleens een Amerikaan spreekt, schrikt van de ellenlange dagen die over de plas worden gemaakt. Vakantiedagen hebben ze nauwelijks, tijd voor andere dingen die het leven de moeite waard maken evenmin. Nee, dan wij: veel Nederlanders zijn naast hun werk druk met sociale verplichtingen en de zorg voor hun naasten. Een groot goed: waar elders hoor je mensen het grapje maken dat werken leuk is, maar zo veel vrije tijd kost? En dan zijn we ook nog kampioen vrijwilligerswerk.

Een Nederlander werkt per jaar gemiddeld 1440 uur, een Amerikaan werkt bijna 400 uur meer. Bijna nergens ter wereld hebben naar verhouding zo veel mensen werk die zo weinig uren maken: bijna de helft werkt hier in deeltijd. Als we met z’n allen meer uren gaan werken, kunnen we de krapte te lijf. En ja, dat gaat dan ten koste van de meer ‘gezellige’ zaken, zegt Wilthagen. ,,Het is maar wat we kiezen: meer uren of minder welvaart.’’

2. Werken moet lonen

Het is heel simpel: als je niet langer mensen kunt vinden die voor 11 euro per uur met zware koffers willen sjouwen, moet je ze meer betalen. Maar hogere lonen zorgen niet voor minder vacatures: de barista die zijn ontslag neemt omdat hij op Schiphol meer kan verdienen, laat in het koffietentje een vacature achter.

Wat wél goed helpt is ervoor zorgen dat mensen meer geld overhouden als ze (meer) gaan werken. Neem de parttimer die fulltimer wil worden. Het salaris wordt dan hoger. Tegelijkertijd levert deze werknemer toeslagen in en betaalt meer belasting. Er zijn gevallen bekend waarin werknemers voor elke extra verdiende euro meteen 80 cent inleveren.

De regering heeft de afgelopen jaren wel stappen gezet om werken lonender te maken, maar er is meer nodig, zegt Wilthagen. En snel ook. ,,Anders komen we van een koude kermis thuis.’’

3. Flex is uitgewerkt

De chaos op Schiphol legt pijnlijk de keerzijde van flexwerk bloot. Nederland is heel efficiënt geregeld: veel bedrijven werken met een ‘flexibele schil’ om ‘ziek en piek’ op te vangen. Een op de drie Nederlanders heeft een flexbaan en staat klaar om in te springen. Dat is reuze economisch: we hebben geen personeel ‘over’ dat duimen zit te draaien.

Maar de coronacrisis leerde ons dat hier nadelen aan zitten. De Nederlandse zorg is zo efficiënt geregeld, dat we naar Duitsland moesten uitwijken toen het drukker werd. Daar hadden ze wél overcapaciteit op de ic. Schiphol nam door corona afscheid van veel medewerkers, maar nu mensen weer op vakantie willen, blijkt dat er niet langer een blik met flexwerkers kan worden opengetrokken. Zij hebben hun heil elders gezocht.

Dat is een nieuwe realiteit waaraan bedrijven zich maar beter kunnen aanpassen, betoogt Wilthagen. ,,In deze tijden van extreme krapte werkt flex niet meer. Je kunt beter ervoor zorgen dat de mensen er altijd zijn.’’

4. Kom maar op met die robots

Nog geen tien jaar geleden klonk het als een oprechte waarschuwing: robots die mensen zouden vervangen en werkloos maken. Minister van Sociale Zaken Lodewijk Asscher zei ernstig: robots zijn nooit ziek, werken 24 uur per dag en vragen nooit om loonsverhoging.

Maar wat toen een angst was is nu eerder een reddingsboei. Digitalisering, automatisering en artificial intelligence (AI) worden alom beschouwd als mogelijk antwoord op het personeelstekort. In de bouw wordt bijvoorbeeld meer gewerkt met prefabwoningen, die sneller te bouwen zijn. ,,Je kunt hetzelfde werk doen met minder mensen, zonder die uit te putten.’’

5. Benut de onbenutten

Het officiële werkloosheidscijfer in Nederland is laag, zelfs nu er door een nieuwe manier van berekenen 100.000 werklozen bij zijn gekomen. Tegelijkertijd staan er maar liefst 1,3 miljoen mensen langs de kant. Deze groep is divers: een deel is op zoek naar een baan, anderen hebben de moed opgegeven omdat ze als ‘te oud’ worden beschouwd. En er zitten ook mensen tussen die vanwege een beperking in een uitkering zitten of mantelzorgers die niet inzien hoe zij werk kunnen combineren met de zorg voor hun naasten.

Dit enorme reservoir van onbenut arbeidspotentieel kan veel beter aangeboord worden, stelt Wilthagen. Kijk naar Duitsland, waar veel meer mensen met een chronische aandoening worden aangenomen. Dat heeft volgens hem te maken met regels: ,,Wij zijn het enige land ter wereld dat van werkgevers eist dat ze personeel bij ziekte twee jaar lang doorbetalen.’’ Ook gratis kinderopvang kan eraan bijdragen dat er meer wordt gewerkt.

Het belangrijkste is misschien wel scholing. Vanuit een uitkering is het heel moeilijk om jezelf bij te scholen: je wordt namelijk geacht beschikbaar te zijn voor de arbeidsmarkt. ,,Dat is van iemand die elf jaar op de bank heeft gezeten vragen om zonder training Champions League te spelen.’’

6. Grens open voor goed opgeleide migranten

Nederlanders werken steeds langer door: twintig jaar geleden gingen mensen gemiddeld rond hun 61e met pensioen, inmiddels is dat vijf jaar later. Hierdoor hebben we de gevolgen van de vergrijzing deels kunnen opvangen. Maar de komende jaren stoppen veel ouderen met werken: alleen al bij de politie gaan er 17.000 rechercheurs en agenten met pensioen, grofweg een derde van het hele korps.

Omdat er sinds de jaren 70 minder kinderen worden geboren, wordt de beroepsbevolking in principe kleiner. Vooral door de komst van migranten is dat niet gebeurd. De Europese Commissie deed onlangs een voorstel om meer werknemers van buiten de Europese Unie te halen. In Nederland zorgt dat plan voor discussie, want waar moeten die mensen wonen nu er al zo weinig huizen zijn? Volgens Wilthagen kan Nederland het zich niet veroorloven om arbeidsmigratie uit te sluiten. ,,Maar de vraag is hoever we gaan.’’

Reageren? Mail ons, via redactie@deondernemer.nl.