Beloningsvormen steeds diverser: 'Bedrijven moeten zich onderscheiden'

Heuvel op, heuvel af. Door het mulle zand ploegen op smalle bospaadjes, in balans blijven in diepe kombochten en boomwortels omzeilen bij steile, slopende klimmen. En dat op zijn vrije zaterdagochtend. Maar Steven van Beek (24) heeft de modder, de spierpijn en het zweten er voor over. Door vandaag de mountain­bikeclinic te volgen die zijn werkgever heeft georganiseerd, komt zijn extra maandsalaris aan het eind van het jaar weer een stukje dichterbij.

Eén vitaal doel per jaar

Samen met dertien collega’s en zijn baas Edwin van Korlaar trotseert Van Beek de mountainbikeroute in het bosrijke Austerlitz, op de Utrechtse Heuvelrug. De werknemers hadden ook voor een ander sportevenement kunnen kiezen, zoals een marathon of obstakelrun Mud Masters. ,,Omdat we het belangrijk vinden dat ons personeel vitaal in het leven staat, moet iedereen één vitaal doel per jaar stellen", vertelt Van Korlaar, directeur van het Amersfoortse ict-bedrijf Xcellent. ,,Voor de één is dat stoppen met roken, voor de ander wandelen met ouderen en weer een andere collega geeft een waterpoloclinic voor de rest van het team. Met een leidinggevende bespreken ze of het doel uitdagend genoeg is." Zo ja, dan wordt het doel gekoppeld aan een eindejaarsbonus.

Afscheid genomen

Xcellent is het niet enige bedrijf dat afscheid heeft genomen van de traditionele prestatiebonus. Nadat de banken – onder druk van de kredietcrisis – het spits afbeten, wilde een bredere groep bedrijven van deze beloning af. Neem telecombedrijf T-Mobile, dat vorig jaar de prestatiebonus afschafte. Vivat, moederbedrijf van verzekeringsmaatschappen zoals Zwitserleven en Reaal, deed hetzelfde.

De prestatiebonus is simpelweg niet effectief, zegt Hans van der Spek, beloningsspecialist bij adviesbureau Berenschot. ,,Uit diverse onderzoeken blijkt dat prestatiebonussen niet leiden tot verbetering van de prestatie. Dat inzicht bestaat al jaren, maar bedrijven lijken het nu meer dan ooit te omarmen."

Alternatieve beloningsvormen

Dat de prestatiebonus plaatsmaakt voor alternatieve beloningsvormen, is volgens beloningsdeskundige Jan Schuurman onderdeel van een cultuuromslag waarbij samenwerking steeds belangrijker wordt. Het gaat erom dat alle werknemers een collectief doel najagen in plaats van het eigenbelang. ,,Wanneer alles draait om de individuele omzetscore en werknemers met dollartekens in hun ogen aan het werk zijn, wordt een ellebogencultuur gecreëerd. Dat staat haaks op de huidige manier van werken, waarbij je als team verantwoordelijk bent voor het tevreden houden van de klant.’

Vechten om de eer

Aan groepsgevoel geen gebrek bij de fietsers op de Utrechtse Heuvelrug. ,,Zo’n sportief uitje als dit is echt teambuilding", zegt Van Beek. Hoewel de competitiedrang wel om de hoek komt kijken als de piramide van Austerlitz moet worden beklommen. De pedalen worden nét iets harder ingetrapt als het erom spant wie als eerste boven is. ,,Een beetje vechten om de eer maakt het juist leuk", vindt zijn collega Rick Eggebeen (26), die inmiddels drie gemiste bochten en één flinke valpartij op zijn naam heeft staan.

Welzijn belangrijker dan welvaart

Volgens beloningsdeskundige Schuurman hangt de afnemende populariteit van de prestatiebonus samen met het groeiende belang van werkgeluk. Met de komst van een nieuwe generatie op de arbeidsmarkt, de millennials, is welzijn belangrijker geworden dan welvaart, zegt hij. ,,Zij lijken niet zozeer geïnteresseerd in keiharde euro’s, als wel in een prettige werksfeer, zelfontwikkeling, hun gezondheid en geluk. Bedrijven schaffen daarom massaal prestatiebonussen af, maar willen hun hardwerkende personeel wél belonen. Ze zijn als een gek bezig om hun werknemers gelukkig en gezond te houden."

Klaarstaan tijdens belangrijke momenten

Softwarebedrijf AFAS biedt werknemers een babybonus. De fokpremie, zoals de bonus volgens HR-manager Britt Breure intern genoemd wordt, bedraagt 1.000 euro. ,,We willen voor onze werknemers klaarstaan tijdens belangrijke momenten in hun leven."

Ook werknemers van Tony’s Chocolonely kunnen rekenen op een bonus als zij een ‘Tiny Tony’ verwachten, meldt het bedrijf op de website. Moeders én vaders in spe krijgen bovendien een maand extra betaald verlof. Personeel dat geen baby wil of kan krijgen, kan puppyverlof voor huisdieren aanvragen.

Sportbonus voor hardloopschoenen

Daarnaast mogen werknemers van het chocoladebedrijf elk jaar een paar hardloopschoenen of andere sportartikelen kopen van de sportbonus. Om een gezonde levensstijl aan te moedigen, is ook de niet-rokenbonus in het leven geroepen. En dan is er nog de blijf-op-gewichtbonus, ook wel BMI-bonus, van 50 euro per jaar. Werknemers hoeven hiervoor overigens niet op de weegschaal te staan. Dit werkt op basis van vertrouwen.

Loonsverhoging geen motivator

Volgens Van der Spek van Berenschot proberen werkgevers zich te onderscheiden door deze manier van belonen. ,,Ze zouden ook de salarissen omhoog kunnen gooien, maar loonsverhoging is een motivator met een beperkte levensduur. Na drie maanden zijn werknemers er al aan gewend. Daarom moeten bedrijven met een alternatieve stimulans komen om nieuwe werknemers aan te trekken en huidig personeel bij zich te houden."

Prestatiebonus zal verdwijnen

Hoewel de prestatiebonus volgens de beloningsdeskundige steeds meer wordt gezien als ‘een plat middel dat eigenlijk niet meer bij deze tijd past’, verwacht Schuurman niet dat deze volledig van de arbeidsmarkt zal verdwijnen. ,,Die financiële prikkel blijkt wel effectief voor commerciële functies waarin werknemers direct invloed hebben op hun prestatie. Bijvoorbeeld in een callcenter: werknemers handelen meer telefoontjes af als ze daarvoor beloond worden."

Graag voor lief nemen

Na twee uur zwoegen zit het erop voor de sportievelingen van Xcellent. De bezwete helmen mogen af, de bonus is binnen. ,,Al denk ik daar tijdens het fietsen echt niet aan", zegt Ronnie Burgwal. De 36-jarige netwerkbeheerder is allang blij dat hij mee kan doen. Zes jaar geleden raakte hij in het ziekenhuis zijn onderbeen kwijt na een val op een trampoline. Twee jaar geleden volgde hij de basketbalclinic die werd georganiseerd door Xcellent, vorig jaar deed hij mee aan het volleybaltoernooi. ,,En nu dit: ik probeer alles. Sporten met een prothese kost me iets meer energie, maar dat neem ik graag voor lief."