Hoogleraar: ‘We hebben geen tekort aan personeel, maar aan visie’

Het cv van Trudy van Klaveren is er zo een waar menig recruiter van gaat likkebaarden. Opgeleid tot verzorgende, gewerkt als kraam- en thuishulp en ook nog eens 14 jaar horeca-ervaring. Toch zit ze nog altijd werkloos op de bank. Want waar ze ook solliciteerde, bij pannenkoekenhuizen, bruine kroegen, motorkledingzaken en zorginstellingen, overal kreeg ze dezelfde reactie: ‘U voldoet helaas niet aan het profiel.’ Van Klaveren is namelijk 52 jaar.

Ze behoort tot de groep die in arbeidsmarktjargon ook wel ‘onbenut arbeidspotentieel’ wordt genoemd, schrijft de Volkskrant. Dit zijn mensen die wel willen werken, maar dit niet doen of minder uren dan gewenst. Naast werkzoekenden gaat het om onder meer arbeidsongeschikten, ontmoedigde werklozen en deeltijdwerkers. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek schommelt hun aantal al jaren rond de miljoen. Dat zij nog altijd aan de zijlijn staan, is extra opvallend nu de krapte op de arbeidsmarkt alle records breekt.

Voor het eerst sinds het statistiekbureau begon met meten waren er in het tweede kwartaal van dit jaar meer vacatures dan werklozen. De gevolgen van die krapte worden inmiddels breed gevoeld. Door ouders wier kinderen naar huis worden gestuurd door de crèche. Door patiënten die al maanden wachten op een staaroperatie of een nieuwe heup. Door kroegtijgers die op dinsdagavond voor een dicht café staan. En door huishoudens die niet op het energienet aangesloten kunnen worden.

Volgens hoogleraar arbeidsmarkt Ton Wilthagen zijn we van de ene crisis in de andere gerold. Dit keer is het niet een virus, maar krapte die sectoren lamlegt. ‘Maar’, zo stelt hij, ‘de huidige crisis komt niet door een tekort aan mensen. Het komt door een tekort aan visie.’ In lijn met de commissie-Borstlap schat hij dat het onbenutte arbeidspotentieel in werkelijkheid veel groter is dan de geraamde 1 miljoen. Het probleem is alleen: instanties hebben geen idee wie zij zijn en wat ze kunnen.

Duidelijk is wel dat er in ieder geval 300.000 mensen met een werkloosheidsuitkering tussen zitten, onder wie 50-plussers als Van Klaveren die vanwege leeftijdsdiscriminatie vaker langdurig werkloos zijn. Daarnaast zou het onder meer gaan om mensen met een arbeidsongeschiktheids- of bijstandsuitkering, mensen in de ziektewet, niet-uitkeringsgerechtigden en een kleine 300.000 deeltijdwerkers die meer uren willen werken en daarvoor ook direct beschikbaar zijn.

Wie in de vorige eeuw werkloos dreigde te raken of dat al was, stapte voor arbeidsbemiddeling naar het Arbeidsbureau. Daar werden vraag en aanbod bij elkaar gebracht, ongeacht de uitkering. In de jaren negentig rezen er echter twijfels of de overheid zich nog wel met die bemiddeling moest bemoeien. De markt kon dat toch zeker zelf wel oplossen? De Arbeidsbureaus verdwenen, er kwamen fusies met uitkeringsinstanties, bezuinigingen, digitalisering van de dienstverlening en deels weer teruggedraaide bezuinigingen.

'Ongezien talent'

Sinds 2015 heeft directeur Tof Thissen van het UWV Werkbedrijf de taak zich te ontfermen over de arbeidsbemiddeling van werklozen. Maar tot zijn grote frustratie is uit eigen onderzoek gebleken dat 70 procent van het onbenutte arbeidspotentieel (Thissen spreekt liever van ‘ongezien talent’) helemaal niet staat ingeschreven bij zijn instantie of bij gemeenten. ‘Dat betekent dat zij geen uitkering krijgen van het UWV of de gemeente en dus ook geen begeleiding krijgen bij het vinden van werk.’ Andersom heeft hij geen idee wie zij zijn. ‘We weten niet of het mensen zijn die ooit in de zorg of het onderwijs hebben gewerkt.’

Het gaat dan onder anderen om werklozen die de maximale termijn van hun WW hebben bereikt. Van hen heeft slechts één op de acht recht op een bijstandsuitkering, de rest raakt uit beeld omdat zij bijvoorbeeld een verdienende partner hebben of vermogen. Overigens is het zicht op diegenen die wel doorstromen naar de bijstand niet veel beter: de Amsterdamse wethouder Sociale Zaken Rutger Groot Wassink merkte onlangs op dat zijn gemeente van 60 procent van de bijstandsgerechtigden het opleidingsniveau niet kende. Dat gebrek aan bekommernis is ook terug te zien aan de landelijke uitstroom uit de bijstand: die is slechts 5 procent.

‘Wij willen in Nederland dat mensen die hun baan verliezen zo snel mogelijk teruggaan naar de arbeidsmarkt’, zegt Wilthagen. ‘En als het niet direct lukt, doen we ook helemaal niks meer voor ze.’ Zo wordt er nauwelijks geïnvesteerd in scholing en het op peil houden van kennis. Een slordige manier om met menselijk kapitaal om te gaan, vindt de hoogleraar. Helemaal omdat de Nederlandse arbeidsmarkt wegens vergrijzing is veroordeeld tot langdurige krapte. Het demografisch instituut Nidi becijferde onlangs nog dat er in 2050 tot 3 keer minder werkenden per 80-plusser zijn.

Vacaturecafés in Eindhoven

Om het onbenutte arbeidspotentieel te benutten is het volgens de hoogleraar noodzakelijk om dat potentieel ‘cijfermatig en mensmatig’ in beeld te krijgen. Daarvoor moet het contact worden hersteld. Een goed voorbeeld vindt hij de gemeente Eindhoven, waar voor de coronacrisis vacaturecafés werden georganiseerd. Iedereen die iets zou willen of kunnen doen, ongeacht of en welke uitkering hij heeft, kon daar naartoe komen en in gesprek gaan met lokale mkb’ers.

Ook Thissen pleit voor bemiddeling die is losgekoppeld van uitkeringsvorm. Tijdens de coronacrisis is het UWV in samenwerking met gemeenten, sociale partners en onderwijsinstellingen al gestart met ‘regionale mobiliteitsteams’. Zzp’ers, jongeren en werkenden die hun werk of inkomen zijn kwijtgeraakt of kwijt dreigen te raken kunnen hier terecht voor advies, scholing, matching naar ander werk, maar ook schuldhulp.

Die werk-naar-werkvoorziening werd tijdens de crisis in allerijl opgezet om de verwachte faillissementsgolf het hoofd te bieden. Maar nu de ‘brand geblust’ lijkt, moet de brandweer volgens Thissen niet worden afgeschaft. ‘We moeten blijven investeren in mensen, ook als de arbeidsmarkt door het aflopen van de coronasteun weer wat ruimer wordt. Zodat werkzoekenden zichzelf straks glimmend in de etalage kunnen zetten.’

De extra begeleiding en investering zullen er waarschijnlijk niet toe leiden dat iemand vanuit de langdurige bijstand direct aan de slag kan op de ic. Wie jarenlang op de tribune heeft gezeten kan in de woorden van Wilthagen niet ineens Champions League spelen. ‘Maar er is veel ander zinvol werk dat nog niet wordt verricht. Nu hebben we twee opties: of je doet mee in de hoog prestatieve arbeidsmarkt of je doet niks meer. Er moet een extra baan komen tussen die burn-outbaan en de bijstand. Er is zoveel te doen. Er zijn ruim een miljoen eenzame mensen en ruim een miljoen mensen inactief die best wat willen doen.’

Natuurlijk: er zijn ook andere, veel snellere manieren om de huidige personeelstekorten op te lossen. Deeltijdwerkers verleiden om meer uren te maken, bijvoorbeeld. Volgens cijfers die het Centraal Bureau voor de Statistiek donderdag publiceerde zou een krimpende groep van 759 duizend werkenden best meer willen werken (een groeiende groep van 682.000 mensen zou overigens juist minder willen werken). Maar dan moet het wel lonen, en is er ook weer extra personeel nodig om onder meer de crèches de bemensen.

Arbeidsmigranten

Een andere optie waar werkgevers al veelvuldig naar kijken, is arbeidsmigratie vanuit landen buiten de Europese Unie, zoals Oekraïne. Het aantal aanvragen voor werkvergunningen ligt bij het UWV inmiddels weer op hetzelfde niveau als voor corona. Maar meer arbeidsmigranten vraagt ook om meer en betere huisvesting. En dat ligt politiek en maatschappelijk gevoelig.

Zo niet het onbenutte arbeidspotentieel. Iedereen links en rechts van het politieke spectrum kan er waarschijnlijk alleen maar voor zijn dat dit wordt benut. Links omdat het leidt tot een inclusieve samenleving waarin iedereen meedoet. Rechts omdat ‘uitkeringstrekkers’ dan eindelijk eens participeren. Bovendien levert het volgens Wilthagen ook wat op: iemand met werk is gelukkiger, gezonder en biedt meer perspectief aan zijn kinderen dan wie inactief is. ‘De kosten gaan ook in dit geval voor de baat uit.’

Het potentieel van Trudy van Klaveren blijft voorlopig nog even onbenut. Onlangs is ze van de WW naar de ziektewet gegaan wegens een al langer slepende knieblessure. Ze zou er eigenlijk aan geopereerd moeten worden. Maar zie er maar eens tussen te komen, met die personeelstekorten in de zorg.