Begroting koningshuis: het personeel van Willem-Alexander

Begroting koningshuis

De Tweede Kamer debatteert vanmorgen over de begroting van het koningshuis. Vanaf 10.45 uur verdedigt premier Mark Rutte de financiën van de koninklijke familie. Hem wordt verweten dat hij zaken rond het koningshuis vaak marginaliseert. De kamerleden willen nu duidelijkheid rond de financiële situatie. Onlangs kwam naar buiten dat Koning Willem-Alexander en de rest van de koninklijke familie wel belasting betaalt, maar daar volledig voor gecompenseerd wordt.

Op de eerste dag van zijn aantreden liet koning Willem-Alexander de Rijksvoorlichtingsdienst het persbericht de wereld insturen: 'Hofhouding Koning Willem-Alexander vrijwel ongewijzigd'. De boodschap was: de continuïteit is gewaarborgd, geen fratsen aan het nieuwe hof. Als hij nu een persbericht op zou laten stellen, moet de tekst luiden: 'Hofhouding vrijwel geheel gewijzigd'. Alleen de stalmeester en een paar hofdames zijn overgebleven.

Sinds zijn aantreden vier jaar geleden heeft er een heuse paleisrevolutie plaatsgevonden. Waar Beatrix nog steeds niets van e-mail, smartphones en tablets moet weten, heeft Willem-Alexander een directeur ICT aangesteld. Ook heeft hij de beste speechschrijver van Den Haag aangetrokken: Jan Snoek. Die helpt hem aan oneliners als 'Nederland is meer dan 17 miljoen selfies'.

Het aantal mensen met politiek gevoel is aanzienlijk groter dan onder Beatrix. "Iedereen is doordesemd van het besef dat die antenne in deze tijd belangrijk is", zegt een ingewijde. De hoogste vertrouwelingen van het koningspaar werkten voorheen strak voor één lid van het Koninklijk Huis en keken niet over de heg. Nu wordt er van alles uitgewisseld, in het besef: we zijn één organisatie, als er iets misgaat, straalt dat op ons allemaal af. Dat voorkomt eerder deze maand weliswaar niet de uitglijder met het 'hakenkruis' op Máxima's jurk, maar het hele hof weet nu: mode is óók politiek gevoel.

Belangrijke kenmerken in de activiteiten van de koning zijn improviseren en lef tonen. Het veelbesproken bezoek aan de Haagse achterstandsbuurten Schilderswijk en Transvaal staat exact één maand geleden onder hoogspanning; een dag eerder zijn België, Europa en de wereld opgeschrikt door de bloedige aanslagen in en rond Brussel. Als het geweld op het vliegveld en in de metro van Brussel doordringt, is er binnen de hofhouding kort overleg over het geplande werkbezoek aan Den Haag.

Meerdere ingewijden verklaren dat er maar één conclusie kan zijn: het maanden eerder geplande bezoek moet en zal doorgaan, mits de Dienst Diplomatieke en Koninklijke Beveiliging groen licht geeft. Het idee dat ooit uitlekt dat de koning een bezoek aan deze buurt afblies vanwege 'Brussel', staat iedereen tegen. Bovendien heeft de samenleving het zichtbare bezoek van de koning nodig als tegengif, zo is de inschatting aan het hof.

Journalisten in het gevolg van het staatshoofd horen vlak voordat Willem-Alexander de Haagse Markt betreedt, dat hij na een kort gesprek met marktkoopman Gerrit Ravensbergen voor diens groentekraam een statement afgeeft over de terreur in België. Daarna loopt hij verder, de markt over. Hand in zijn broekzak. Voorbijgangers krijgen alle tijd voor selfies met de koning. Bij de beveiligers druppelt het zweet van de scherpe kaaklijnen, bij de koning is stress niet waarneembaar.

Elke maandag wordt in de entourage van de koning gestreden tegen een 'verjaardagseffect'. Die middag treffen de koning en premier Rutte elkaar op Paleis Noordeinde. Onder vier ogen, maar naderhand bespreekt Chris Breedveld, directeur van het Kabinet van de Koning, de uitkomsten met Willem-Alexander en - nog later - met de premier. In het Torentje luisteren dan ook Ruttes topambtenaren mee. "Alles om te voorkomen dat er zo'n verjaardagseffect ontstaat", grinnikt een ingewijde, doelend op gesprekken die aan het 'einde' van een kring op een traditionele Nederlandse huiskamerverjaardag een heel andere dimensie hebben dan bij de bron.

Onze waarneming dat er iets wezenlijks is veranderd in de paleizen, wordt bevestigd. "Het is inderdaad een heel andere generatie onder Willem-Alexander. Degenen die er zaten, hadden zich op posities gespeeld. Wij denken nu in alles wat we doen vanuit het belang van de samenleving. Als je dat niet doet, kom je niet ver."

De hofdignitarissen onder Beatrix groeiden met haar mee, de tijd uit. Het waren mensen die geknokt hadden om hun positie te bereiken en genoten van hun status in de schaduw van de majesteit. Ze namen de afstandelijke houding aan van hun koninklijke principaal. Een ander zegt over de oude kliek, die trekken had van een pauwencultuur: "Er kwamen geen duidelijke antwoorden op vragen die je stelde, je moest altijd maar een beetje gissen wat ze vonden.'"

Dat is nu aanzienlijk anders. Er staat een eigentijds gezelschap van veel jongere, sociaal intelligente mensen, dat meer voeling heeft met deze tijd. "De tijd van louter mensen met driedubbele namen aan het hof is wel voorbij", bevestigt een ingewijde grijnzend.

De persoonlijk adviseur van Willem-Alexander en Máxima heet Pien. Pien Zaaijer. In het buurthuis aan het Boerenplein in Transvaal vergezelt ze de koning op 23 maart tijdens een gesprek met sociaal betrokken ondernemers uit de wijk. Een van hen plukt constant aan zijn kin als de koning plaatsneemt aan de tafel, een ander wrijft de hele tijd over zijn rechteroor. De spanning giert door het zaaltje. Om de zenuwen weg te nemen, pakt Zaaijer een thermoskan met koffie en eentje met thee. Zaaijer geldt als de ogen en oren van het koningspaar. Communicatief, verbindend, behept met een stevige politieke antenne: de hofhouding in één persoon. Ze gaat rond, legt hier en daar een hand op een schouder en weet de zenuwen met het inschenken van een drankje en subtiele aandacht in een minuut weg te nemen.

De volgende maandagochtend wordt vol tevredenheid teruggeblikt op het werkbezoek van de koning tijdens het wekelijkse 'secretarie-overleg' op paleis Noordeinde, waar het vorstenpaar en hun ambtelijke top terugkijken en vooruitblikken op de werkzaamheden. Prinses Beatrix schuift ook wekelijks aan. "Maar er bestaat geen enkel misverstand over wie de voorzitter is", meldt een betrokkene, die daarmee aangeeft dat de koning dat is. Op vrijdagochtend heeft de koning met drie vertrouwelingen een één-op-één-overleg. "De hele week is er doorlopend ad hoc contact. De koning reageert snel en adequaat per mail en sms", weet een hoge ambtenaar, die regelmatig met de majesteit communiceert.

Lef tonen, dichtbij huis, in de Schilderswijk. Maar ook aan de andere kant van de wereld, op staatsbezoek in China - in oktober 2015. Alle ogen zijn gericht op Willem-Alexander, die in zijn tafelrede in de Golden Hall aan het Eastern Plaza met president Xi Jinping de mensenrechten aansnijdt. Politici en journalisten zijn tevreden, de koning heeft het toch maar gezegd. Wat niemand dan weet, is dat twee dagen later de stevigste kritiek nog gaat komen. Zónder dat er een diplomatieke rel van komt.

"Dat is nou een perfect voorbeeld van waartoe deze hofhouding in staat is", zegt een goed ingevoerde bron. Willem-Alexander spreekt in het hol van de leeuw te Sjanghai studenten en toppers uit het Chinese bestuur toe. Daar had hij een makkelijke speech kunnen afsteken. Maar nadat hij de Chinezen in de kolossale zaal eerst uitbundig prijst, als uitvinders van buskruit, kompas, lucifer en boekdrukkunst en hoeders van duizenden jaren beschaving, verlegt hij het vizier naar de economische vooruitgang. "Eén van de grootste prestaties in de wereldgeschiedenis: de bevrijding van honderden miljoenen mensen uit de armoede. Nooit eerder zag de wereld zo'n welvaartsgroei in zo'n klein aantal jaren."

Maar hoe gaat China dat op lange termijn evenwichtig aanpakken? Het antwoord kan alleen in China liggen, zegt de koning. "Maar uit respect voor elkaars cultuur kan het wel degelijk zinvol zijn elkaars ervaringen te delen."

Dan schetst Willem-Alexander hoe de Nederlanders het hebben gefikst. Hoe wij de laatste 25 jaar de druk op de kwaliteit van lucht en water hebben verminderd, terwijl het bruto nationaal product met 50 procent is gegroeid. "Besturen in Nederland is ook: luisteren naar mensen en voortbouwen op hun activiteiten."

Hij verwijst naar het meewegen van alle belangen: de bewoners, het milieu. Het kan dan wel traag gaan, maar het komt de stabiliteit van het bestuur ten goede. Als klap op de vuurpijl noemt de koning onafhankelijke rechters en toezichthouders. "Zij zijn de waarborgen dat mensen eerlijk en rechtvaardig behandeld worden. Dat mensenrechten worden gerespecteerd. En dat het bestuur zelf 'schoon' blijft.'"

De Nederlandse China-correspondenten kijken op van dit evenwichtige en kritische verhaal. Willem-Alexander heeft de Chinezen respect betoond en gewoon gezegd dat ze nog wat kunnen opsteken van hoe wij dat in Nederland aanpakken. Zonder te confronteren.

Lef tonen. Improviseren, ook als er iemand uitvalt. Enkele dagen daarvoor speelt het staatsbezoek zich nog af in Peking. Het nieuws is net bekend geworden dat koningin Máxima een nierbekkenontsteking heeft. De hofhouding doet zijn best, de koning doet het vandaag alleen. Dan krijgt de koning een Nederlandse Nijntje uitgereikt en de Chinese variant 'Miffy'. Willem-Alexander overhandigt ze geruisloos aan ceremoniemeester Dorhout. Hij kan niet weg uit het gevolg en moet een half uur met de twee hagelwitte speelgoedkonijnen rondlopen. Dan zegt een Nederlandse cameraman tegen Dorhout: "Ben je daar niet een beetje te oud voor?" Dorhout kan er niet om lachen, hij heeft nu andere dingen aan zijn hoofd. Hij is ook maar een gewoon mens.

De Dienst Koninklijk Huis telt ruim 300 medewerkers met als harde kern aan de top de hofhouding. Daarvan maken deel uit:

Gerelateerde artikelen

Koningsdag legt Zwolse ondernemers geen windeieren

Ze poetsen de troon en kleden Mark Rutte