Vertrekkend VNO-NCW-voorman: 'Sterke band met leden versterkt onze lobbypositie. Dat is strategie'

‘Het zijn frames. Valse romantiek.’ Hans de Boer (65) heeft de wereld om zich heen in snel tempo zien veranderen. Zijn achterban staat er, zacht gezegd, niet altijd goed op. En daarvoor hoef je niet eens naar de linkse oppositie in de Tweede Kamer te luisteren. Dit is een tijd waarin de premier, tevens aanvoerder van een ondernemerspartij, het bedrijfsleven oproept de lonen nu eindelijk eens te verhogen. De tweede man van diezelfde partij, Klaas Dijkhoff, voert campagne met een verhaal over de rol die Philips vroeger speelde in het maatschappelijk leven in Eindhoven.

In een gesprek ter gelegenheid van zijn aanstaande afscheid kan De Boer zich erover verbazen. In de Volkskrant: ,,Philips, dat huizen bouwde en studiebeurzen verstrekte, als lichtend voorbeeld: dat is een versimpeling die kant noch wal raakt. Juist de goede arbeidsvoorwaarden van vandaag hebben ervoor gezorgd dat mensen die paternalistische werkgever niet meer nodig hebben."

Bedrijfsleven dat is uitgegroeid tot de 'Kop van Jut'

Toch zal ook hij niet ontkennen dat het bedrijfsleven onder zijn voorzitterschap is uitgegroeid tot de 'Kop van Jut' in het maatschappelijk debat. Het debat over de bonussen, de topinkomens en de belastingmoraal bij de multinationals steekt steeds opnieuw de kop op. De voorgenomen afschaffing van de dividendbelasting leidde in 2018 tot een ware storm van protest. Het debat over de flexibele arbeidsmarkt, en het bijbehorende gebrek aan zekerheden aan de onderkant, komt door de pandemie in een nieuwe dimensie. Als het gaat om de verhoging van salarissen in de zorg of het onderwijs, wijst intussen een groot deel van de Kamer naar het bedrijfsleven als potentiële melkkoe.

De Boer ziet het gebeuren (‘We hebben tegenwind, dat zie je in de wereld op veel plekken’), maar is ook bij zijn vertrek niet van plan te buigen voor alle kritiek. De discussie over de topinkomens vindt hij ‘lastig’. ,,Frans van Houten transformeert Philips tot een wereldspeler in de gezondheidszorg. Daar moeten we trots op zijn. Maar als hij hier op televisie komt, gaat het over zijn inkomen. Als Ralph Hamers een prachttransfer maakt vanuit ING, gaat het over wat hier misschien niet zo goed ging en over zijn salaris."

Populisme als belangrijke factor waardoor bedrijfsleven onder vuur is komen te liggen

Het debat over de dividendbelasting werd ook een symbool. ‘Een lastig frame.’ Het werd neergezet als een bonus van zo’n 2 miljard euro voor buitenlandse aandeelhouders. Nota bene na jaren hard bezuinigen. ,,Maar die belasting speelt wel een rol voor bedrijven. In de discussie over het hoofdkantoor van Unilever trokken de Engelsen erg hard en hier leken we te duwen. Heel jammer. De drie mensen er hun nek voor hebben uitgestoken, Rutte, Buma en ik, zijn er niet zonder kleerscheuren uitgekomen. Mijn stelling is: je moet vechten voor dit soort hoofdkantoren omdat de burger er beter van wordt."

Hij troost zich met de gedachte dat er sprake is van een golfbeweging. ,,Dit soort frames had je ook in de jaren zeventig. Ik las het boek De gedrevene over Joop den Uyl. Veel thema’s van toen komen weer terug. En Den Uyl haalde daar 54 zetels mee. Denk je eens in. Maar er komt ook weer een kentering, hoor."

Hij ziet het populisme als een belangrijke factor van deze tijd waardoor het bedrijfsleven zo onder vuur is komen te liggen. ,,Je ziet het wereldwijd. Kijk ook naar Trump, naar Brexit.’ Toch zal hij niet, zoals zijn voorganger Bernard Wientjes, de PVV of Forum voor Democratie hekelen. ,,Luister eens even. Wilders of Baudet, die zijn door een aanzienlijke hoeveelheid mensen met zorgen daar naar toe gestemd. Zij zijn vertegenwoordigers van mensen die ik serieus wens te nemen."

Zelf kreeg hij ook het verwijt dat hij het populisme voedde toen hij in het vuur van de protesten van boeren en bouwers op het Malieveld in een oranje hesje het podium betrad en de demonstranten toesprak: ‘Mensen uit de politiek’, zo sprak hij, ‘vergeet niet: wij ondernemers verdienen hier de centen. Wij maken de banen en zorgen voor belastinginkomsten. En jullie moeten naar ons luisteren.’

,,Mensen die niet het lef hebben om tussen gewone mensen te gaan, díe mensen voeden juist het populisme"

Het leek krijten uit onmacht, ongekend voor de machtige ondernemerslobby die altijd in stilte in achterkamers gevoerd werd. ,,De tijden zijn veranderd. Moet ik bedrijven laten barsten die de dupe zijn van beleid dat nergens naar rooide? Ben ik dan een goede voorzitter? Ik moet zorgen dat die ondernemers zich gesteund voelen als zij het slachtoffer worden van een politieke dwaling. Dan moet deze voorzitter niet te beroerd zijn om tussen die mannen in te gaan staan. Dat is mijn strategie." Het kabinet heeft het beleid inmiddels bijgesteld.

Dat hij met zijn optreden de weerzin tegen de politiek en daarmee ook het populisme voedde, verwerpt hij. ,,Mensen die niet het lef hebben om tussen gewone mensen te gaan, díe mensen voeden juist het populisme. Wij hebben een sterke band met onze leden. Dat maakt onze lobbypositie sterk. Dat is onze strategie."

De Boer als toonbeeld van ongeduld

In de polder van de sociaal-economische onderhandelingen, waar de molens traag draaien, is De Boer altijd het toonbeeld van ongeduld gebleven, die niet snapt waarom dat vliegveld in de Noordzee er niet allang ligt en waarom we de Olympische Spelen toch niet naar Nederland halen om te laten zien wat we allemaal kunnen. Met instemming citeert hij een van zijn voorgangers: ‘Als de polder D-day had moeten plannen, lag de vloot nu nog in Engeland’

Aan de andere kant: hij sloot een reeks akkoorden met de vakbeweging – ‘meer dan wie ook’ –, met het akkoord over vernieuwing van het pensioenstelsel als meest spraakmakende. De aanpak van de coronacrisis was een kolfje naar zijn hand. Kabinet, vakbeweging en werkgevers werden het razendsnel eens over drie ongekende steunpakketten. ,,Akkoorden sluit je als mensen weten wat ze aan je hebben. Het polderoverleg mag wel wat slagvaardiger, het kan wat efficiënter. Maar als we het niet hadden, zouden we het morgen uitvinden."