Modelovereenkomsten: meer zekerheid of meer verwarring?

Lees ook: ZZP'er maakt zich zorgen om modelovereenkomstModelovereenkomst ZZP'er, dit is wat je moet weten

Wellicht gaan we na 1 mei ooit nog nostalgisch terugkijken op de Verklaring Arbeidsrelatie, kortweg VAR, of de 'VAR-verklaring' zoals hij steevast abusievelijk werd genoemd, want het woord 'verklaring' zat al in de afkorting.

Wie als zzp'er aan de slag ging voor een opdrachtgever had vrijwel altijd zo'n verklaring nodig, al was het officieel niet verplicht. De VAR was bedoeld om te bepalen of een werkgever loonheffing moest betalen of niet. Wanneer je als zelfstandige voornamelijk bij één opdrachtgever werkte, was er waarschijnlijk sprake van schijnzelfstandigheid. Dan was de opdrachtgever als werkgever verplicht loonbelasting in te houden en had de 'zelfstandige' ook geen recht op aftrekposten zoals de zelfstandigenaftrek.

Mooie tijdenDe zzp'er vroeg een VAR aan bij de Belastingdienst, waarbij hij of zij vragen moest beantwoorden over het aantal opdrachtgevers, de gezagsverhouding met de opdrachtgever en of er bij voorbeeld in de vakantie of tijdens ziekte werd doorbetaald. Zo ja, dan was er in dat laatste geval uiteraard sprake van een dienstverband en niet van zelfstandigheid.

Een VAR vroeg je aan voor een jaar en voor één soort werk, of je nu zelfstandig journalist, tandarts of timmerman was. Aan elke opdrachtgever stuurde je desgewenst een kopie van dezelfde VAR en dan was iedereen er weer voor een jaar vanaf. Dat waren mooie tijden!

IngewikkelderPer 1 mei gaat dat veranderen. De Belastingdienst ziet het uiteraard anders, maar het lijkt toch een beetje te gebeuren onder het motto 'leuker kunnen we het niet maken, wel ingewikkelder'.

In het kader van de wet Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties (DBA) wordt voortaan gewerkt met modelovereenkomsten, 'om vooraf zekerheid te hebben over de voorgenomen arbeidsrelatie en zo te weten dat er geen sprake is van loondienst', aldus de Belastingdienst op de site. Anders gezegd: om beter te kunnen optreden wanneer het vermoeden bestaat van schijnzelfstandigheid, zoals het geval was bij de pakketbezorgers van PostNL.

BalansDe DBA herstelt de balans in verantwoordelijkheid tussen opdrachtgevers en zzp'ers, aldus de Belastingdienst. Er wordt namelijk meer verantwoordelijkheid gelegd bij de opdrachtgever, aangezien de modelovereenkomst een contract is tussen de zelfstandige en de opdrachtgever. De VAR was een beschikking van de overheid, aangevraagd door de zzp'er. Net als bij de VAR vrijwaart de Belastingdienst de opdrachtgever voor loonheffing als geen sprake is van een dienstverband.

De (drie) criteria die bepalen of sprake is van een dienstverband blijven grotendeels dezelfde: wanneer loon wordt uitbetaald, wanneer alleen de desbetreffende freelancer dit bepaalde werk kan doen én er een gezagsverhouding is, is er uiteraard sprake van een dienstverband. Maar vooral dat laatste criterium is lastig, want het onderscheid tussen een gezagsverhouding en een opdracht uitvoeren volgens bepaalde instructies is nogal diffuus. Die onduidelijkheid wordt dus niet opgelost in het nieuwe systeem.

LichtpuntjeToch wordt het volgens de Belastingdienst juist simpeler. "De wet DBA verlaagt de administratieve lasten voor zzp'ers en hun opdrachtgevers, want een VAR moest je elk jaar aanvragen en een modelovereenkomst is vijf jaar geldig." Dat is waar, maar daarbij gaat de fiscus er gemakshalve aan voorbij dat dezelfde VAR voor meerdere opdrachtgevers in dezelfde branche geldig was, terwijl een modelcontract voor elke opdrachtgever moet worden opgesteld. Klein lichtpuntje: in tegenstelling tot wat werd gevreesd, vooral door zzp'ers, hoeft er niet voor elke nieuwe klus bij dezelfde opdrachtgever een aparte modelovereenkomst te worden getekend.

De Belastingdienst heeft om het makkelijker te maken alvast ruim twintig modelovereenkomsten op zijn site gezet, onder meer ingedeeld naar beroepsgroepen (zoals artiest, huisarts, verloskundige). De meeste zijn opgesteld in overleg met belangenorganisaties en beroepsverenigingen zoals FNV Zelfstandigen en MKB (Midden- en Kleinbedrijf) Nederland.

PoldermodelcontractZo is die voor artiesten opgesteld door liefst zeven beroepsverenigingen. Dat 'poldermodelcontract' heeft tot gevolg dat de twee pagina's VAR zijn vervangen door contracten van vijf pagina's, waarvan er slechts één uit vragen bestaat die moeten worden ingevuld.

Tot nu toe waren er voor alle zzp'ers in elke beroepsgroep twee VAR's van toepassing: winst uit onderneming (VAR-wuo) of resultaat uit overige werkzaamheden (VAR-row), afhankelijk van de mate van zelfstandigheid van de freelancer. Vanaf 1 mei zijn er dus tientallen verschillende modelovereenkomsten in omloop; die zijn weliswaar beter toegesneden op de specifieke beroepsgroep, maar het maakt de situatie er niet overzichtelijker op. Zeker niet voor grote bedrijven waarin verschillende beroepsgroepen werken, zoals ziekenhuizen, omroepen of productiebedrijven zoals Endemol Shine Nederland.

OnzekerheidDat constateert ook Dorien Manshanden, manager HR bij Endemol Shine Nederland: "Voor de opdrachtnemers én voor de opdrachtgever is het nog onduidelijk. Vooral bij onze freelancers is veel onzekerheid. Zij vragen zich af of hun werkzaamheden straks wel in die modelovereenkomst passen."

Van de 400 à 500 mensen die bij Endemol Shine Nederland werken is grofweg dertig procent freelancer, al verschilt dat volgens Manshanden per week. "Maar voor al die verschillende functiegroepen moeten we nu ontwerp-modelovereenkomsten opstellen en die door de Belastingdienst laten goedkeuren. De administratieve last is daarom op dit moment veel groter dan bij de VAR."

ArgwanendMaar: "Als die overeenkomsten worden goedgekeurd en iemand qua werkzaamheden in die modelovereenkomst past, kun je vijf jaar vooruit en wordt het op de lange termijn voor iedereen makkelijker. Ik durf echter niet te zeggen of de Belastingdienst dit aankan. We staan er kortom argwanend tegenover, met een zekere voorzichtigheid."

De vrees van zelfstandigen is dat opdrachtgevers hen voor de zekerheid - omdat ze meer verantwoordelijkheden hebben dan bij de VAR - tijdelijke contracten zullen aanbieden. Dat beaamt ook Manshanden: "Als we die modelovereenkomsten niet geaccordeerd krijgen, zullen we opdrachtnemers inderdaad aanbieden om in loondienst te komen voor de duur van de werkzaamheden."

Vinger aan de polsDat mag dan goed klinken, want het biedt de freelancer zekerheid voor een bepaalde tijd, maar zelfstandigen dreigen als flexwerker hun zelfstandigenaftrek mis te lopen. Ze maken te weinig 'zelfstandige' uren om voor deze aftrek in aanmerking te komen. Bovendien mag een flexwerker na drie tijdelijke contracten een half jaar niet werken voor dezelfde opdrachtgever, wat voor beide partijen nadelig kan uitpakken.

De komende maanden zal er dus nog een hoop onduidelijkheid zijn bij zzp'ers én opdrachtgevers over wie precies zelfstandig is en welke contracten moeten worden ingevuld. De FNV heeft ook al een Meldpunt Modelovereenkomsten ingesteld, om de vinger aan de pols te houden bij wat goed en niet goed gaat.

InspanningsverplichtingGelukkig is het eerste jaar een overgangsjaar: tot 1 mei 2017 controleert de Belastingdienst, maar worden nog geen boetes of naheffingen opgelegd. Zzp'ers en opdrachtgevers hoeven dus nog niet op 1 mei van dit jaar al hun modelcontracten op orde te hebben. Wel geldt er een zogenoemde inspanningsverplichting: beide partijen moeten van de Belastingdienst 'actief bezig zijn aan het vormgeven van de arbeidsrelatie'.

Over een jaar kan pas de conclusie worden getrokken of het er nu inderdaad simpeler op geworden is, zoals de Belastingdienst beweert, of juist ingewikkelder, zoals veel zelfstandigen en opdrachtgevers vrezen. Eén ding is zeker: leuker heeft de Belastingdienst het vooralsnog níet gemaakt.