Twentse supermarkt De Fabriek heeft 20 gevangenen in dienst

Een half pond varkenskarbonade kost 2,37 euro, zes scharreleieren 88 cent. Zo'n beetje AH-niveau, noemt werkmeester Jan Nijboer (55) de prijzen. Alleen zegeltjes en airmiles ontbreken, zegt collega-werkmeester Erik Wilmink (50) lachend. Speklappen, kip en kwark zijn toppers. Kassa's ontbreken.

Deze supermarkt, op een industrieterrein in Almelo, is niet-alledaags. Vanuit elke positie houden beveiligingscamera's 'bewegingen' van medewerkers in de gaten. Hier worden bestellingen van bajesklanten in zes strafinrichtingen afgewerkt, van Almelo en Zutphen, van Zwolle tot Veenhuizen.

Kostbare handel

Camera's zoomen niet voor niks. Het vullen van kratjes met rookwaar en telefoonkaarten zou mensen in de verleiding kunnen brengen. Kostbare handel wordt zekerheidshalve in een kluis bewaard. De man die de bestelde shag en sigaretten uitrijdt, is zorgvuldig geselecteerd. De 60-plusser viel na 30 jaar buiten het reguliere arbeidsproces en kwam bij Soweco terecht.

Tussen de supermarktschappen lopen vogels van diverse pluimage, net als op de andere afdelingen. Gestraften die normaal 'binnen' zitten, werken hier in De Fabriek 'buiten', een paar honderd meter achter De Karelskamp, de Twentse gevangenis. Maar er zijn meer medewerkers, met andere achtergronden. Behalve de pakweg 20 mannen uit De Karelskamp, die weekendverlof hebben of enkel nog achter de tralies slapen, werken hier rond 15 mensen via de reclassering. Zij vervullen hun werkstraf, tot maximaal 240 uur. Via Soweco komt 25 tot 30 man naar de Planthofsweg.

Arbeidsritme

De gemeente dirigeert een deel van de 600 'mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt', zoals deze doelgroep wordt genoemd, naar de hal. Hier proberen ze arbeidsritme te (her)vinden. Arbeidsfit maken, noemen de werkmeesters dat. Enschedeër Jan Nijboer is dat namens Reclassering Nederland. Stadgenoot Erik Wilmink doet hetzelfde bij de Dienst Justitiële Inrichtingen. De gemeente en Soweco zijn de andere 'aandeelhouders'.

Volgens Nijboer geeft de mix een andere sfeer. Hij werkte jarenlang in het groen en op de heide, met enkel werkgestraften. "Daar ging het alleen over geweld en drugs. Hier zie je dat gedetineerden en mensen met een werkstraf een zwak hebben voor sociaal zwakkeren, zoals mensen met een ziekte of stoornis." Wilmink: "Er wordt amper over hun delicten gesproken." De werkmeesters kennen de antecedenten van hun pappenheimers. Ze krijgen korte omschrijvingen, met gedragsmatige en/of medische bijzonderheden.

Weinig werkstraffen mislukken hier, stelt Nijboer. Als een taakstraf niet wordt vervuld, kan de rechter een veroordeelde naar de cel sturen. Twee uur niet gewerkt, betekent een dag zitten. Een week niet werken, wordt 20 dagen gevangenis.

Drie w's

Van de werkgestraften die thuis de drie w's op de rit hebben (wonen, werk, wederhelft) volbrengt 100 procent de opgelegde strafuren. Jongeren zonder arbeidsritme en met weinig familie falen het vaakst. "Soms komen ze niet en verdwijnen van de radar", zegt Nijboer.

De werkmeesters leiden rond. Op de multipack-afdeling zitten vijftien mannen en één vrouw naast elkaar 'aan de lijn', maar dan zonder ketenen. Zij stapelen kattenvoer. Eenvoudig werk, dat De Fabriek rond 300.000 euro per jaar oplevert. In een hoek wordt een fietsenmakerij ingericht. Buren en gebruikers van het industrieterrein kunnen hun banden laten plakken. Voor betrokkenen bij De Fabriek staan leenfietsen klaar. In de supermarkt wordt doorgewerkt aan bestellingen. Wilmink: "Secuur en verantwoordelijk werk. Groente en fruit moeten zo kort mogelijk voor verzending worden ingepakt. Daar zit druk op."

Beloning

Het verschil tussen de werkenden zit ook in de beloning. Gedetineerden ontvangen per week een envelop met 111,60 euro weekendgeld, voor eten, drinken en de reis huiswaarts. "Die van ons krijgen niks", spreekt Nijboer voor werkgestraften. "Maar zij mogen 's avonds naar huis. Zonder reiskosten."

Of kratjes inpakken werkelijk een straf is? Nijboer: "Het is zwaarder voor iemand met een baan en huis. Zij moeten passen en meten met snipper- en vakantiedagen. Veel jongeren die we hier zien, zijn geen werk en arbeidsritme gewend." Maar dat kunnen ze hier krijgen.