Sombere voorspellingen economen zorgen voor verwarring: wat klopt er wel en wat niet?

De Rabobank was in haar kwartaalbericht van juni 2020 somber over de woningmarkt. De bank ging ervan uit dat de werkloosheid in ons land in de loop van het jaar zou oplopen van 3 procent naar 6,8 procent.

Baanverlies en de angst daarvoor zouden een sterk effect hebben op de vraag naar koophuizen. Tegen het einde van het jaar zou een prijsdaling inzetten en in de loop van 2021 zouden de huizenprijzen met gemiddeld 2,9 procent omlaag gaan.

Als een van de grootste banken van Nederland beschikt de Rabobank over een uitgebreide afdeling voor economisch onderzoek. En als marktleider in hypotheken mag haar enige kennis van de woningmarkt worden toegedicht. Maar wie op basis van het kwartaalbericht van vorig jaar dacht er goed aan te doen om de aankoop van een huis een jaar uit te stellen, heeft nu alle reden om zich bekocht te voelen. In een jaar tijd zijn de prijzen niet gedaald maar met zo’n 15 procent gestegen. Foutje van de bank in het nadeel van de huizenkoper, zo schrijft het ED.

UWV zette zich na uitbreken coronacrisis schrap om instorting van arbeidsmarkt op te vangen

Ander voorbeeld. Het UWV zette zich na het uitbreken van de coronacrisis schrap om een instorting van de arbeidsmarkt op te vangen. Omscholen van werklozen naar sectoren met meer perspectief was belangrijker dan ooit, predikte - niet alleen - het UWV. De overheid trok extra geld uit voor omscholing en werkgevers die een derde ronde NOW (loonsteun) aanvroegen, waren zelfs verplicht om hun werknemers bij- of omscholing aan te bieden.

Het gevolg is zichtbaar in de horeca. Cafés en restaurants beperken noodgedwongen hun openingstijden, niet alleen vanwege corona maar ook omdat ze niet aan koks en bedienend personeel kunnen komen.

Autofabrikanten konden in de grote vraag naar chips achter in de rij aansluiten

Nog een voorbeeld. De autoproductie bij VDL NedCar in Born - en bij vrijwel alle andere autofabrieken in de wereld - verloopt met horten en stoten als gevolg van een tekort aan chips. Na het uitbreken van de pandemie gingen de autofabrikanten er op grond van de slechte economische vooruitzichten van uit dat de autoverkopen voor langere tijd zouden instorten en annuleerden zij bestellingen bij hun toeleveranciers.

Toen zowel de economie als de automarkt veel sneller dan voorspeld opveerde en de auto-industrie de productie wilde opvoeren ving zij bot bij de chipleveranciers. Chipfabrikanten hadden hun handen intussen vol aan orders van producenten van onder meer laptops, smartphones en spelcomputers. De vraag naar die producten was door het thuiswerken en de lockdowns explosief gestegen. De autofabrikanten konden achter in de rij aansluiten.

Pessimisme over gevolgen van de pandemie zeer groot bij de banken

Hoezeer de banken ernaast zaten met hun inschatting van de economische gevolgen van de pandemie, blijkt ook uit hun eigen winstcijfers. Vorig jaar vielen de resultaten tegen doordat de banken vele honderden miljoenen euro’s opzij zetten voor het opvangen van tegenvallers. In de eerste helft van dit jaar schoten de winsten omhoog, niet doordat de banken beter presteerden maar doordat klanten hun verplichtingen braaf bleken na te komen en geld uit de stroppenpotten vrijviel.

Intussen hadden ING, ABN-Amro en Rabobank de veel te pessimistische vooruitzichten wel aangegrepen om duizenden banen te schrappen.

De recessie vanwege corona blijkt niet zo'n lange recessie

Het zijn zomaar enkele in het oog springende consequenties van de veel te sombere economische prognoses, nadat het coronavirus begin vorig jaar de wereld in zijn ban kreeg. Er werd een langdurige recessie voorspeld met een golf van faillissementen en een hoge werkloosheid. Het herstel zou jaren duren.

Anderhalf jaar later is de economie praktisch terug op het niveau van voor corona, is het aantal faillissementen historisch laag en zijn er meer vacatures dan werklozen.

Niet alleen de commerciële banken zaten er compleet naast met hun voorspellingen. Ook het Centraal Planbureau en De Nederlandsche Bank - belangrijke adviseurs van de regering - sloegen de plank volledig mis. Dat weerhield CPB-directeur Pieter Hasekamp er niet van om als een van de eersten te roepen dat de overheid gauw moest stoppen met de coronasteun, omdat het overeind houden van zwakke bedrijven - ‘zombiebedrijven’ - het economisch herstel in de weg zou staan.

Het is niet voor het eerst dat economische instituten de mist in gaan met hun voorspellingen. Ze zagen ook de kredietcrisis in 2008 niet aankomen. In 2009 verscheen het boek ‘De grote recessie’, waarin toenmalig CPB-directeur Coen Teulings en collega's tekst en uitleg gaven over de ‘meest ingrijpende economische crisis van onze tijd’. Dat er datzelfde jaar nog een eurocrisis zou volgen die voor een dubbele dip zou zorgen, ontging hen volledig.

CPB, DNB, banken, kredietbeoordelaars en accountantsorganisaties: opvallend eensgezind

Wat opvalt is dat het CPB, DNB, banken, kredietbeoordelaars en accountantsorganisaties zo eensgezind zijn. Hun prognoses lopen doorgaans niet meer dan een paar tienden van een procent uiteen. Dat roept vragen op. Baseren zij zich op eigen onderzoek? Hanteren ze allemaal dezelfde modellen? Of praten zij elkaar na, omdat ze bang zijn om een afwijkend standpunt in te nemen? Liever collectief falen dan het risico lopen op een eenzame afgang met een eigen visie?

Die eensgezindheid van als gezaghebbend bekendstaande instituten, versterkt de indruk dat ze het dus wel bij het rechte eind moeten hebben. En behalve eensgezind zijn ze ook volhardend.

Toen er steeds meer signalen kwamen dat de coronacrisis minder desastreus zou uitpakken voor de economie dan voorspeld, werd dat door deskundigen en papegaaiende quasi-deskundigen gezien als uitstel van executie.

Werknemers werkten thuis door en bouwvakkers beklommen hun steigers alsof er geen corona was

,,De echte klap van de coronacrisis moet nog komen”, zeiden onder anderen burgemeester John Jorritsma van Eindhoven (juli 2020) en minister Wopke Hoekstra van Financiën (september 2020). President Klaas Knot van De Nederlandsche Bank sprak dreigend dat de ‘echte storm nog moest komen’ (oktober 2020).

Op het lage aantal faillissementen en de beperkte stijging van de werkloosheid werd met ongeloof gereageerd. De suggestie dat de economie was stilgevallen sloeg intussen nergens op. En wie goed om zich heen keek, kon dat zien.

Veel werknemers werkten thuis door. Boeren bewerkten hun land en bouwvakkers beklommen hun steigers alsof er geen corona was. De snelheid waarmee de omzet van ASML aantrok was niet alleen goed nieuws voor toeleveranciers. Het was ook een teken dat er volop vraag was naar chips en dat veel fabrieken op volle toeren draaiden. Uit het tempo waarin DAF na een korte stop de productie weer opschroefde kon worden afgeleid dat er veel vraag was naar vrachtwagens en dat er dus veel goederen naar bedrijven en consumenten werden vervoerd. Supermarkten, slagers, bakkers, bloemisten en groenteboeren draaiden ‘kerstomzetten’. Online werd volop geshopt en ook doe-het-zelf-winkels deden goede zaken. Huizenprijzen bleven stijgen en de aandelenbeurzen krabbelden overeind.

De recessie trof vooral de horeca, de culturele sector, pretparken, de vakantie- en reissector en de evenementenbranche. Ondernemers in wat enigszins oneerbiedig ook wel de ‘pret-economie’ wordt genoemd kregen in de media ruimschoots de gelegenheid om hun nood te klagen. De klaagzangen waren terecht, maar ze gaven ook een vertekend beeld van de economie als geheel. Bovendien pompte de overheid tientallen miljarden in de economie om het leed te beperken.

Nog een opsteker voor de economie: ook staatsschuld valt mee

De Nederlandse economie kromp vorig jaar met 3,8 procent - een forse terugslag maar ondanks het aanhouden van de pandemie en nieuwe lockdowns slechts half zo erg als de somberste voorspellingen. Voor dit jaar wordt een groei voorspeld van 3,8 procent en voor volgend jaar van 3,2 procent.

Hoezeer de economen ernaast zaten blijkt ook uit hun verwachting dat de staatsschuld fors zou oplopen als gevolg van de tientallen miljarden aan overheidssteun en tegenvallende belastinginkomsten. De staatsschuld zou volgens de voorspellingen stijgen tot ver boven de 60 procent van het bruto binnenlands product, het maximum dat in de Europese Unie is afgesproken.

Geheel tegen hun gewoonte in konden DNB-president Knot en CPB-directeur Hasekamp elkaar vorig jaar vinden in een pleidooi om na de crisis vooral niet te snel te gaan bezuinigen en de coronaschuld uit te smeren over de komende generaties. Het zou best tientallen jaren kunnen duren voordat de 60-procent grens ‘weer relevant’ zou worden.

In een crisissituatie zijn alle generaties meer gebaat bij solidariteit

Dat was koren op de molen van ‘deskundigen’ - zoals Rabo-econoom Barbara Baarsma - die toch al meenden dat jongeren ‘een ongelofelijk prijs’ betaalden voor de coronacrisis. Voormalig CPB-directeur Teulings - net als Baarsma toen nog lid van de omstreden groep Herstel-NL - beweerde dat economen ‘vrij precies’ konden uitrekenen dat twee maanden sluiting van de scholen op termijn 30 miljard euro zou kosten en een leven lang zou doorwerken. Los van het feit dat de scholen nooit helemaal dicht zijn geweest en docenten zich uit de naad hebben gewerkt om online les te geven, is het een aanmatigende overschatting van waar economen toe in staat zijn.

Enige bescheidenheid had economen als Baarsma en Teulings gepast, al was het maar om generaties niet tegen elkaar op te zetten. In een crisissituatie zijn alle generaties meer gebaat bij solidariteit.

Nog even ter geruststelling van jongere generaties, de staatsschuld steeg van 48,7 procent eind 2019 naar 54,5 procent eind 2020. Een flinke stijging maar nog altijd ruim en veilig onder de 60 procent.