De macht en miljarden van techreuzen groeien snel. Willen we dat?

De top vijf van meest waardevolle bedrijven op de planeet komt uit Silicon Valley. Apple staat met ruim 860 miljard dollar bovenaan, gevolgd door Alphabet (Google) met 716 miljard, Microsoft (646 miljard), Amazon (534 miljard) en Facebook (522 miljard). Ruim tien jaar geleden was Microsoft nog het enige techbedrijf in de top vijf.

Cashgeld

Nóg een statistiek: Apple zit op een berg cashgeld (261 miljard dollar) die groter is dan de nationale inkomens van Finland, Portugal, Nieuw-Zeeland en nog circa honderd landen. Microsoft heeft ruim 130 miljard dollar op de bank, Google 86,3 miljard. Met het geld kunnen ze elke potentiële concurrent opkopen en dat doen ze ook.

Dagelijks gebruik

We zoeken alles op met Google, mailen met Gmail, vinden onze bestemming met Google maps en rijden straks in de zelfrijdende wagens die het bedrijf al jaren test in Californië. Ons sociale verkeer verloopt via Facebook: circa twee miljard mensen onderhouden hier contact met elkaar en komen er aan hun dagelijkse nieuws. Met dochter Whatsapp appen we ons suf. Voor foto's is er Instagram.

Shoppen

Webshoppen? Bij Amazon is in de VS alles online te koop. Of te zien, want het bedrijf van miljardair Jeff Bezos bezit een populaire video- en muziekstreamingservice. De webwinkelgigant is zo welvarend dat het in juni luxe- supermarkt Whole Foods voor 13,7 miljard dollar opkocht. De koersen van Ahold Delhaize en andere supers gingen keihard onderuit.

Diensten

Uiteraard brengen de techbedrijven hun diensten als zegen. Amazon verlaagde na de acquisitie van Whole Foods prompt alle prijzen - avocado's, bananen, zalm - soms met 43 procent. Zie je wel, Amerikanen zijn beter uit! Volgens Facebook-oprichter en -topman Mark Zuckerberg brengt het sociale medium 'de wereld dichter bij elkaar'. Maar de groeiende dominantie roept weerstand op. In de Derde Wereld ('digitaal kolonialisme'), maar ook in Europa en de Verenigde Staten, waar lange tijd het trotse gevoel over Silicon Valley overheerste. De techreuzen ontwijken massaal belasting, president Trump fulmineert er veelvuldig over. Ook zouden ze banen vernietigen.

Onder vuur

En nu ligt Facebook onder vuur vanwege de verspreiding van 'nepnieuws' bij de presidentsverkiezingen van vorig jaar. Deze week werd bekend dat Russische internettrollen via Facebook bijna 126 miljoen Amerikanen wisten te bereiken. Hooggeplaatste bazen van Google, Facebook en Twitter moesten dinsdag bij de Amerikaanse Senaat opheldering over hun rol verschaffen. ,,Critici stellen dat Facebook de nieuwssector ondermijnt, Amerikanen reduceert tot partijdige klankkasten en onze gedachten kaapt met een product dat tot doel heeft ons verslaafd te houden aan het sociale netwerk'', vatte de New York Times de kritiek samen.

Opknippen

De vraag klinkt of de grote techbedrijven opgeknipt dienen te worden. Het Europarlement nam in 2014 al een motie aan om op harder optreden tegen Google - diens zoekmachine heeft een marktaandeel van ruim 90 procent - inclusief de suggestie om het bedrijf desnoods op te splitsen. Dat laatste is lastig, zegt Anna Gerbrandy, hoogleraar Mededingingsrecht aan de Universiteit Utrecht. ,,Het huidige mededingingsrecht kent geen regel 'we vinden je te groot en breken je in kleine partjes. Het EU-recht kan wél gedragingen monitoren en bij misbruik hoge boetes uitdelen.''

Andere manier

Maar er is een andere manier denkbaar, aldus Gerbrandy. ,,Facebook of Google zijn voor de economie als water en licht: je zou ze kunnen beschouwen als een publieke nutsvoorziening. We kunnen op Europees niveau een wet maken en Google deels uit private handen halen.'' Voorlopig pakt de Europese Commissie enkel misbruik aan. Afgelopen juni legde eurocommissaris Margrethe Vestager (Mededinging) een boete van 2,4 miljard euro op wegens het bevoordelen van Google Shopping en het wegduwen van kleine rivalen in de zoekresultaten.

Boete

Een decennium eerder beboette Neelie Kroes softwarereus Microsoft met honderden miljoenen euro's wegens misbruik van zijn dominante positie. Echt opknippen kan wel in de Verenigde Staten. Begin vorige eeuw werd het almachtige Standard Oil van John D. Rockefeller opgeknipt in 34 onafhankelijke bedrijven, waar multinationals ExxonMobil en Chevron verre nazaten van zijn. En in de jaren 80 werd AT&T opgesplitst, dat een monopolie op telefonie bezat. Dat resulteerde in talloze 'Baby Bells'.

Macht

Probleem is dat de invloed van techbedrijven verder gaat dan de klassieke monopolies van Standard Oil en AT&T, zegt Gerbrandy. ,,De tentakels van Google en Facebook reiken tot media en privacy. We hebben het ook over datamacht. Ze beheren nieuwsstromen, en verzamelen meer en meer privacygevoelige gegevens." Toch opknippen dan maar? Het past in de geest van de Europese eenwording. ,,Mededingingsregels zijn mede dankzij Duitsland in het EU-recht geïntroduceerd. Daar was de gedachte dat grote conglomeraten een gevaar voor de democratie vormen. Een bijna filosofisch argument, dat dateert uit de Weimartijd van de jaren 20."

Groot groeien

Het is de vraag of dit de beste oplossing is. ,,Zelfs als je Facebook splitst in vijf kleine 'Baby Faces', zal de beste van die vijf weer groot groeien, misschien wel even groot als het oude Facebook.'' Dit netwerkeffect deed zich ook voor bij de 'Baby Bells': het onthoofde AT&T is weer de grootste mobiele provider van de VS. ,,Dat is de aard van het kapitalisme. Wellicht werkt streng reguleren beter.'' In de VS is opknippen nu nog een brug te ver, ook al omdat politici gul gesponsord worden door Silicon Valley. Hun lobby is machtig.

Actie

Wat bank ING betreft komt Europa vandaag nog in actie. De grootste dreiging komt niet van start-ups, maar van Google, Apple en Amazon, zei ING-ceo Ralph Hamers dinsdag in het FD. ,,Als die platforms kiezen voor de bankenwereld, kunnen ze enorm veel doen. Ze kunnen alles kopen.''

Winstbelasting

Paul Tang, Europarlementariër voor de PvdA, denkt de macht van techbedrijven te kunnen inperken door een Europese winstbelasting voor digitale bedrijven. ,,Met hun digitale platforms maken ze enorme winsten in landen waar ze fysiek niet of nauwelijks aanwezig zijn. Ze betalen vrijwel geen belasting, spelen landen handig uiteen. Elk land wil ze nu met lage tarieven verleiden. Het is een race to the bottom.''