‘Minder files door thuiswerken? Dat is wensdenken’

,,Ook op langere termijn minder files door thuiswerken verwacht”, kopte De Ondernemer op 9 september naar aanleiding van het PBL-rapport ‘Thuiswerken en de gevolgen voor wonen, werken en mobiliteit’. Er kwam direct kritiek op dit onderzoek van VNO*NCW en de Mobiliteitsalliantie. Vervolgens werden de coronamaatregelen door het kabinet-Rutte goeddeels losgelaten op 25 september en sindsdien staan we weer massaal in de file.

Zo telde TomTom in de laatste twee weken van september meer voertuigen dan in dezelfde periode in 2019 en sprak de ANWB zijn verbazing uit dat direct na de corona-versoepelingen alle file-records worden gebroken. Deze woensdag beleven we weer een nieuwe piek: door een combinatie van het slechte weer en meerdere ongelukken was het de drukste ochtendspits van het jaar.

‘Thuiswerken heeft veel minder effect op mobiliteit’

Het oude, vertrouwde gedrag is dus direct weer terug van weggeweest. Hoe verhoudt zich dat toch het PBL-onderzoek? Zat het Planbureau voor de Leefomgeving, dat zo veel invloed heeft op het overheidsbeleid, er compleet naast? ,,De conclusies rammelen”, vindt Walther Ploos van Amstel, lector City Logistics aan de Hogeschool van Amsterdam. ,,Er worden rare fundamentele aannames gedaan over thuiswerken, waar een veel te groot effect aan wordt toegekend. Bedenk dat pakweg 70 procent van de Nederlanders gewoon naar zijn werk is blijven gaan, meestal omdat ze hun werk anders simpelweg niet kunnen uitvoeren. De suggestie om minder te gaan investeren in infrastructuur staat bovendien in schril contrast met de enorme achterstand in infrastructureel onderhoud.”

‘Overheid moet investeren in spreiding en infrastructuur’

Ook de Mobiliteitsalliantie laat aan De Ondernemer weten het niet eens te zijn met het PBL en pleit voor andere oplossingen om de filedruk te verminderen. ,,Thuiswerken alleen gaat het verschil niet maken”, zegt Floris Liebrand, woordvoerder van dit samenwerkingsverband dat is opgericht om ‘de bewegingsvrijheid van Nederland ook in de toekomst (te) behouden’, met partners als ANWB, Bovag, NS, Transport & Logistiek, Rai Vereniging en Bouwend Nederland. ,,Er is vooral behoefte aan betere spreiding. De huidige files hebben natuurlijk deels te maken met het slechte weer en de afsluiting van de A12, maar zelfs als je die effecten wegfiltert is er sprake van een piek. Het lijkt erop dat we onvoldoende hebben geleerd van de coronacrisis.”

Volgens Liebrand speelt ook mee dat mensen niet zo makkelijk weer in het openbaar vervoer stappen, mede door de flink gegroeide aanschaf van (tweedehands) auto’s in de corona-periode. ,,Het is belangrijk dat er gekeken wordt naar integrale mobiliteit”, aldus Liebrand. ,,Op Prinsjesdag was er heel veel aandacht voor woningbouw, maar veel minder voor infrastructuur en mobiliteit. Het zou goed zijn om reizigers en ondernemers iets meer centraal te zetten. Op korte termijn moeten goede afspraken worden gemaakt over hybride werken, ook met speciale werk-hubs, maar ook over spreiding van school- en werktijden, investering in infrastructuur en betalen voor gebruik. Thuiswerken is niet de heilig graal. Het is niet of/of, maar en/en. Er komen op termijn één miljoen huizen en twee miljoen inwoners bij, dus alle scenario’s zitten flink in de plus.”

‘PBL-rapport is verkenning, geen voorspelling’

Het Planbureau voor de Leefomgeving is het oneens met de kritiek op het eigen rapport. ,,Het is geen voorspelling, maar een verkenning”, vertelt Danielle Snellen, plaatsvervangend sectorhoofd Verstedelijking & Mobiliteit van PBL. ,,Veel media zijn wat ongenuanceerd op het fileverhaal gedoken, maar het rapport gaat niet alleen over verkeer. Ook huisvesting en werk komen aan bod. Thuiswerken is een extra instrument dat we in handen hebben om mobiliteit te sturen. De cijfers van de afgelopen week zijn natuurlijk dagkoersen die onder meer samenhangen met de tijdelijke afsluiting van de A12. Files bewegen natuurlijk mee met de economie en de bevolkingsgroei. Ons rapport gaat erover hoe we het effect van thuiswerken kunnen gebruiken om deze verkeerssituaties te beïnvloeden. Natuurlijk heeft zo'n cultuurverandering tijd nodig. De nieuwe balans moet nog ontstaan, maar het is wel zaak om het momentum nu goed te benutten. Anders vervallen mensen weer in oude gewoontes.”

Snellen geeft aan dat er meerdere oplossingen nodig zijn om het mobiliteitsprobleem op te lossen. ,,Er is een heel scala aan instrumenten”, zegt ze. ,,Filedruk kan je aanpakken door weguitbreiding, prijsbeleid en spreiding. Het is een combinatie van dit soort instrumenten. Alleen maar wegen uitbreiden is niet de oplossing, want daarmee creëer je alleen maar extra vraag. Je lost het fileprobleem trouwens nooit helemaal op. Als er nergens meer files staan, heb je het economisch heel slecht of heb je echt te veel geld over de balk gesmeten.”

Wensdenken domineert debat over files en thuiswerken

Ploos van Amstel vindt dat het debat over thuiswerken te veel wordt gedomineerd door ‘wensdenken’. ,,Alle mobiliteitsexperts kijken naar mensen als mobiliteitsconsumenten, maar die kijkt zelf veel breder. Het gaat niet alleen om verplaatsen, maar ook om verblijven. Kunnen uitgaan, dichtbij familie wonen. Bovendien blijft de gewenste reistijd al decennia gelijk: pakweg een uur heen en weer. Dat verander je niet zomaar. Spreiding klinkt leuk, maar dan moeten we massaal in ploegendiensten gaan werken en heeft dat een grote impact op de inrichting van bedrijven en bijvoorbeeld ook onderwijsinstellingen. Hetzelfde geldt voor het beprijzen van woon/werkverkeer: zo maak je mobiliteit elitair. Ook zullen ondernemers hun business dan anders moeten gaan inrichten.”