Groei economie verder onder druk: waar blijven de extra handen?

De arbeidsproductiviteit loopt al jaren terug in Nederland, blijkt uit cijfers van De Nederlandsche Bank (DNB). Sinds 2017 gaat de productiviteit per gewerkt uur achteruit. Dat betekent dat we steeds meer mensen nodig hebben om de economie te laten groeien. Die achteruitgang is een raadsel voor economen.

,,Waar wordt de dalende productiviteit door veroorzaakt? Het is de zoektocht naar de Heilige Graal’’, zegt Marieke Blom, hoofd Nederland bij het Economisch Bureau van ING, tegen het AD. ,,En die graal hebben we nog niet gevonden.’’

Toch zijn wel een aantal oorzaken te noemen. ,,Oudere werknemers zijn over het algemeen productiever dan jongere werknemers. En er kwamen in de jaren na de vorige crisis juist meer jongeren op de arbeidsmarkt’’, aldus Blom. Dat drukt tijdelijk de gemiddelde productiviteit. Naarmate ze meer ervaring opdoen groeit de productiviteit weer.

In de dienstensector is het moeilijk om de productiviteit te vergroten

Niet alle banen zijn even productief. Baristas bijvoorbeeld dragen minder bij aan economische groei dan werknemers die het gas uit de Groningse bodem pompen. De groep baristas groeit. Ook de structuur van de economie helpt niet. ,,Nederland is vooral een diensteneconomie. In de dienstensector, onder andere onderwijs en zorg, is het moeilijk om de productiviteit te vergroten’’, zegt Ton Wilthagen, hoogleraar arbeidsmarkt aan de Universiteit van Tilburg.

Bovendien wijzen beide economen er op dat arbeidsproductiviteit niet alles zegt. ,,Het meet de bijdrage aan de economische groei. Maar er zijn ook banen die maatschappelijk nuttig zijn, bijvoorbeeld een woningcorporatie die mensen in dienst heeft die de veiligheid in een wijk vergroten’’, zegt Blom. ,,Zo’n baan heeft maatschappelijk nut, maar draagt weinig bij aan de gemeten arbeidsproductiviteit.’’ Dat geeft een vertekend beeld ziet ook Wilthagen. ,,Voor de brede welvaart is zo’n baan wel van belang.’’

Werkdruk is al hoog: burn-outs zijn bijna een nationale ziekte

Blom merkt nog op dat Nederland ook last heeft van de wet van de remmende voorsprong. ,,De arbeidsproductiviteit is al heel hoog in Nederland. Dan is het niet eenvoudig die nog verder te verhogen.’’

Wilthagen wijst ook nog op het vele deeltijdwerk. ,,We staan in de top drie van Europa als het gaat om het aantal mensen dat werkt. Maar als we het omrekenen naar fulltimebanen staan we ergens onderaan.’’ Als mensen besluiten langer te gaan werken kan de economie nog verder groeien.

Alhoewel langer werken niet betekent dat de arbeidsproductiviteit per uur ook stijgt. Het tegendeel kan zelfs het geval zijn. ,,De werkdruk is al hoog. Burn-outs zijn bijna een nationale ziekte’’, ziet Wilthagen. De vraag is of harder werken dus een oplossing is.

Minder jongeren melden zich aan de poort van de arbeidsmarkt

Toch moet er wel wat gebeuren, beseffen Blom en Wilthagen. Door de vergrijzing vertrekken er veel oudere werknemers, terwijl minder jongeren zich aan de poort van de arbeidsmarkt melden. Dat betekent dat het werk door minder mensen gedaan zal moeten worden. Of eigenlijk meer werk met minder mensen. En dat kan alleen als de arbeidsproductiviteit stijgt.

Voor die stijging wordt nadrukkelijk naar het onderwijs gekeken. ,,We moeten meer mensen opleiden, beter opleiden en gericht opleiden’’, zegt Blom. Zo moeten mensen sneller omgeschoold worden. De energietransitie vraagt bijvoorbeeld om veel mensen. Die moeten nog worden opgeleid.

Om productiever te worden zullen bedrijven ook nieuwe technologie moeten omarmen. De Nederlandsche Bank (DNB) schrijft in het jaarverslag al dat digitalisering een belangrijke bijdrage kan leveren aan de productiviteitsgroei. Door digitaal te vergaderen bijvoorbeeld worden al vele uren aan reizen uitgespaard.

Technologie een belangrijke drijver van productiviteitsgroei

Daarnaast zetten bedrijven in op verdergaande automatisering en robotisering. Ook van kunstmatige intelligentie wordt veel verwacht. Wilthagen heeft nog wel enige reserve. ,,In het verleden is de belofte dat technologie tot productiegroei leidt niet altijd waargemaakt. Ook van digitalisering weten we niet of dat de gamechanger is die we verwachten.’’

Wilthagen is zeker niet tegen nieuwe technologie, benadrukt hij. ,,Meer technologie kan tot hogere productiviteit leiden. Maar dan moet die wel slim worden ingezet.’’ Blom wijst erop dat het inzetten van nieuwe technologie ook een leerproces is. ,,Technologie is een belangrijke drijver van productiviteitsgroei. Maar het duurt jaren voor we weten wat goed werkt. Ik verwacht door de krappe markt een inhaalslag maar het is nog te vroeg om die te meten.’’