Zo wil SBS-oprichter Harold Zwaal geld verdienen met boekhandel Scheltema

Bij boekhandel Scheltema vonden ze Harold Zwaal een rare snuiter toen hij vier jaar geleden de winkel aan het Koningsplein binnen kwam wandelen om het bijna failliete bedrijf te redden van een wisse ondergang met de miljoenen van weldoener Novamedia - vooral bekend van de Postcodeloterij.

Medeoprichter van pulpzender SBS, een man die inhoudelijk niets van boeken weet - en één die dat nog grif toegeeft ook. Inmiddels is het tij gekeerd en lopen ze met hem weg.

Zwaal ontvangt in het nieuwe Scheltema, met uitzicht op het pas gerenoveerde Rokin met de fontein van kunstenaar Mark Manders. Twee opengewerkte hoofden met stromend water ertussen.

Niet geheel naar de zin van de buurman, die lachend spreekt van het IS-beeld met de twee afgehakte koppen. "Waarom nou niet iets leuks, waar mensen met hun voeten in kunnen zitten en waar je muntjes in kunt gooien?"

Lees ook: Zo groeide het aantal boekhandels van deze ondernemer ondanks de crisis naar 4

Er is u niks gevraagd?

"Alleen of we wilden meebetalen."

Ik begreep dat u een guerrilla wilde beginnen tegen het beeld.

"Het haalde niets uit. Ik had poeder gekocht om rode vloeistof mee te maken, zodat er bloed uit die hoofden zou komen, maar er bleef niets van over."

Hoe loopt het nu met Scheltema?

"Goed, we zijn aan het onderzoeken of het haalbaar is een tweede winkel te openen in de stad."

Waar?

"Zeg ik niet."

U zit hier op de duurste grond van Amsterdam.

"Dat klopt."

Dan moet je veel boeken verkopen om de huur te betalen.

"Als je geld wilt verdienen, moet je geen boekenwinkel beginnen.

Maakt u winst?

"Nee."

Dat was wel de bedoeling toen u hier vier jaar geleden begon.

"Die wens hebben we nog steeds."

Hoe groot is het verlies?

"Een half miljoen euro per jaar."

Dat is best veel geld.

"Best wel, ja. Maar wij vinden het belangrijk dat een instituut als Scheltema blijft bestaan. Wij willen graag dat mensen lezen. Lezen verrijkt. Dus zeggen wij: we accepteren die verliezen. Wij van Novamedia denken dat we daarmee bijdragen aan een betere wereld."

Lees ook: Directeur Scheltema: 'Ik probeer niet de baas te zijn'

En uiteindelijk...

"Uiteindelijk moet het geld opleveren. De Noord/Zuidlijn rijdt, de halte is pal voor onze deur. Volgens de berichten komen er op station Rokin 50.000 mensen per dag."
"Als nou één procent van die mensen hier binnenwandelt en de helft koopt een boek, dan ziet de wereld er al een stuk fleuriger uit. Dan zouden we over anderhalf jaar break-even draaien."

Dat noemen wij: jezelf rijk rekenen.

"Dat doe ik graag."

U bent optimist.

"Ik had een tweelingbroer. Vijftien jaar geleden is hij gestorven. Zo: pang, boem, in één keer dood. Hartaanval. Een somber mens, dat heb ik hem altijd kwalijk genomen. Hij dronk niet, hij rookte niet en hij ging niet uit eten. Hij was banketbakker en het enige wat hij deed was werken. Toen hij overleed dacht ik: had nou wat meer gelachen."

Wat is het laatste boek dat u hebt gelezen?

"The Future of Shopping, al moet ik je de schrijver even schuldig blijven. Het gaat over de vraag hoe de winkel van de toekomst eruitziet. Daarvoor heb ik het boek over Blokker gelezen: hoe het imperium de familie ontglipt."

Lees ook: Dit drijft de bloedfanatieke miljardair en mediamagnaat John de Mol

Ik dacht dat u het liefst kookboeken las?

"Ah, je weet dat ik iets met eten heb?"

Het viel me op dat u zo'n vijftien keer per maand in een toprestaurant eet.

"Het is een passie, ik ben altijd met eten bezig. Vroeger wilde ik kok worden. Nu maak ik mijn salaris eraan op. Je leeft maar één keer."

Is hier sprake van een verslaving?

"Nee, nee, hahaha."

Oesters en Meursault.

"Mmmm, dat is wel heel lekker, ja."

U hebt op de tweede etage van Scheltema een keuken laten bouwen.

"Het idee is: een boek kun je ook leuk maken. Je kunt het in de kast zetten en wachten tot het wordt verkocht, maar je kunt er ook iets mee doen. We hebben hier wereldberoemde chefs gehad, Donna Hay, Jamie Oliver. Zij koken, het publiek mag proeven. Dan staat het hier helemaal vol. Toen de markt voor kookboeken dalende was, stegen wij."

Scheltema is toch meer van de grote meeslepende romans?

"In het begin werd weleens een wenkbrauw opgetrokken: wat heeft hij nou weer voor rare fratsen bedacht? Dat is over. Toen we begonnen, ben ik op een dinsdagmorgen op een kist gaan staan en heb ik verteld wie ik was en dat ik geen verstand van boeken heb."
"Het oude Scheltema is naar de klote gegaan, omdat de eigenaar dacht dat hij vanuit het hoofdkantoor kon bepalen wat er in de winkel lag. Ik heb gezegd: vanaf nu gaan jullie dat doen."

U loopt hier wel zeven dagen per week rond.

"Ja."

Worden ze niet zenuwachtig van een baas die over hun schouder meekijkt?

"Ik zal je zeggen: één van de klachten was dat hier een directeur zat die 's ochtends de lift pakte naar boven en om vijf uur weer een lift pakte naar beneden. Die zagen ze nooit."

"Kijk: daar zit Co achter de kassa. Als hij thee wil drinken, neem ik het even van hem over. Is het druk? Sta ik beneden achter de kassa. Moeten er boekies worden ingepakt? Pak ik boekies in. Ik ben geen kantoormens, ik heb vrijheid nodig. Ik wil niet dat iemand de hele dag tegen me roept wat ik moet doen. Dat ga ik dus ook anderen niet aandoen. Ik bedoel: Co, kom eens?"

Zwaal tegen verkoper Co Sack: "Deze meneer wil weten wat voor leider ik ben."
Sack: "Zal ik er even bij gaan zitten?"
Zwaal: "Ik zei: ik laat iedereen vrij en ik steek de handen uit de mouwen."
Sack: "Wij wisten niet wat ons overkwam."
Zwaal: "Ik ben ook geen baas of directeur, ik geef daar niets om. Ik wil gewoon met de mensen hier iets moois neerzetten."

Welke boekhandel is uw voorbeeld?

"Bij Foyles in Londen keken we naar de kasten en het meubilair en dachten we: dat willen wij ook. De directeur vertelde dat het bakken met geld had gekost, maar ik heb gewoon gevraagd: mogen wij het idee jatten?"

"Dat mocht, hij was er zelfs trots op. Hetzelfde met de bewegwijzering. Mochten we ook jatten. Het had hem anderhalve ton gekost."

Waarom vond hij dat goed?

"Hij vond ons leuk. We vertelden waar we vandaan kwamen en dat we een failliet bedrijf over hadden genomen. Onze winkel is een tweede huiskamer voor mensen. Hier mag je binnen komen en hoef je niets te kopen. We gaan je niets opdringen. Er zijn mensen die een dik boek pakken en hier drie dagen zitten om het uit te lezen. Vroeger waren ze de winkel uitgeschopt."

Goed marketingverhaal.

"Het gebeurt! Kom maar, doe maar."

Waarom bent u weggegaan bij SBS, het bedrijf waar u uw fortuin heeft gemaakt?

"Ik ben na tien jaar ontslagen, hahaha."

Is dat zo grappig?

"Alle medeoprichters waren inmiddels weg en er kwam een Belg met wie ik niet zo goed ging. Ik heb niks tegen Belgen, maar deze nam beslissingen waarvan ik niets wist. Hij heeft me eruit gewerkt. Ik vond het prima, zolang ze het netjes zouden afwikkelen. Er is goed voor me gezorgd, ik kan niet anders zeggen."

"De dag dat ik werd ontslagen, belde Boudewijn Poelmann van Novamedia, die ik al kende van RTL en de Postcodeloterij. Hij stond op de airport in Nice en zei: hier heb ik lang op gewacht. Nu kom je bij mij. Hij gaf me alle vrijheid."

Wilde u vroeger rijk worden?

"Al heel jong. Maar wat is rijk? Tevreden zijn met wat je hebt, is rijk. We woonden in Driebergen en mijn moeder zat met zes kinderen in de bijstand."

Was uw vader niet in beeld?

"Nooit gekend."

Heeft uw moeder niet over hem verteld?

"Mijn vader was, zoals ze dat dan zeggen, sigaretten gaan halen en is nooit meer teruggekomen. Niet dat ik dat geloof, maar goed zat het niet. Mijn moeder zei: hij was een slechte vader. Ik weet wie het is, maar ik heb nooit de neiging gehad hem op te zoeken. Als je je vrouw en kinderen in de steek laat, ben je een lul. Dat doe je niet."

Met SBS is het u uiteindelijk prima gelukt om rijk te worden.

"Dat was geen opzet."

Het gebeurde per ongeluk?

"Ja."

Hahaha.

"Ik heb dat geld gekregen. Ik was een van de oprichters van SBS, maar de aandeelhouders bepaalden wat we gingen verdienen. Ik wist niet wat ik hoorde toen ze me vertelden hoeveel dat was."

"Je moet maar net in de situatie terechtkomen dat ze voor toplui veel geld overhebben. Echt waar, vraag maar aan mijn medeoprichter Fons van Westerloo."

Die is ook per ongeluk rijk geworden?

"Ja, nou ja, die onderhandelde wel meer dan ik. Ik heb altijd de dingen gedaan die ik leuk vond en dat levert vanzelf geld op."

Waar komt uw commerciële talent vandaan?

"Uit de armoede. Als je niets hebt, word je creatief. Ik had banken kunnen gaan beroven, maar zo zit ik niet in elkaar, dus heb ik op mijn veertiende een ijscokar gehuurd en riep ik de hele dag: 'Campina ijs, lekker ijs!' Ik was toen al retecommercieel."

Moest u niet naar school?

"Ik ben twee keer van school geschopt, de eerste keer op de lagere school toen ik elf was."

Wat was er gebeurd?

"De onderwijzer sloeg mijn broer. Ik weet niet meer wat hij had gedaan, maar hij moest naar voren komen en kreeg een klap voor zijn harses. Ik ben opgestaan: blijf met je poten van mijn broer af, anders pak ik je."

"Moest ik ook naar voren komen en kreeg ik ook een klap voor mijn harses. Je had in die tijd nog van die lange houten bordlinealen. Die heb ik gepakt en daarmee heb ik hem geslagen. Toen moest ik naar een andere school."

"Ik zat in Zeist in de brugklas, maar ik bedacht dat ik naar de koksschool in Utrecht wilde. Het waren de jaren zeventig. In Driebergen stond een groot klooster, waar veertig krakers woonden. Ik was een rare vent, altijd in het zwart."

"Ik had van mijn opa zo'n hoge goochelaarshoed gekregen en mijn laarzen had ik zilver gespoten. In plaats van naar school te gaan, zat ik de hele dag te blowen in dat kraakpand."

Toen ging het voor de tweede keer mis?

"Ik had een brief naar school geschreven dat ik een ongeluk had gehad en dat ik de komende maanden thuis was om te herstellen. Op een gegeven moment kwamen ze natuurlijk kijken."

"Mijn moeder dacht dat ik elke dag naar school fietste met mijn pakje brood. Toen was het klaar en kreeg ik te horen: ga jij maar werken, Zwaaltje. Aan jou ga ik geen duur schoolgeld besteden."

Wat deed u?

"Ik zei: dat is goed. Ik was er niet vies van, ik ben nooit lui geweest. Bij het slachthuis ben ik hammen gaan uitbenen. Ik verdiende 80 gulden in de week, waarvan ik er 60 aan mijn moeder gaf. Van die andere 20 gulden kocht ik bij het slachthuis goedkoop vlees en dat verkocht ik door. Had ik 50 gulden. Dat vertelde ik thuis niet, want dan moest ik een deel afstaan."

Dat moet smerig werk zijn geweest.

"Ik vond het niet leuk. Ik wilde liever iets met mensen, dus ben ik bij supermarkt Autorama gaan werken, achter de groente. Er liep daar een kerel rond die elke week de raamposters met reclame kwam maken. Dat heeft hij mij ook geleerd."

"Na een jaar was ik hoofd van de reclameafdeling, maar ik werd verliefd op een meisje uit Driebergen, een verpleegster. Nanda heette ze. Op een dag zei ze tegen me: ik ga naar Guernsey, want daar woont mijn zus. Ik dacht: ik ga ook."

"Haar zuster was getrouwd met een rozenkweker, die waren schathemeltjerijk. Allemaal grote zwembaden. Dus ik denk: ik moet ook rozenkweker worden. Heb ik gedaan. Tenminste: ik had een oude rozenkweker gevonden en die heb ik directeur gemaakt van mijn rozenkwekerij."

Hoe oud was u?

"Negentien."

En de bank gaf u geld.

"Ik weet ook niet waarom. Ik vertelde kennelijk een mooi verhaal. Ik ben in elk geval drie jaar kweker geweest. Toen had ik een lekkere cent verdiend en wat doe je dan? Dan ga je het opmaken. Nanda was inmiddels weer naar huis, maar ik ben gaan reizen."

"Op Guernsey heb ik mijn eerste vrouw ontmoet, een Engelse. Een moetje, op mijn 21ste waren mijn kinderen op komst, een tweeling. Zij wilde terug naar Engeland, dus dat hebben we gedaan.""Zat ik daar: geen geld, geen huis, geen werk. Ik dacht: ik moet een baan met een auto. Die vond ik: elektriciteitsmeters opnemen bij East Midlands Electricity Board. Kreeg ik ook nog een dikke jas en schoenen met stalen punten."

"Ik had ondertussen gehoord dat je veel geld kon verdienen met chemicaliën. Dus werd ik zelfstandig agent en verkocht dat spul aan textielbedrijven en de auto-industrie."

"Aan Rolls-Royce verkocht ik veel trichloorethyleen, echt giftig spul. Ik denk niet dat je dat nog mag gebruiken. Afijn: drie jaar gedaan, een goede boterham verdiend. Het was de tijd van Thatcher, het ging belabberd in Engeland. We zijn naar Nederland gegaan."

"Ik heb gesolliciteerd bij Procter & Gamble als accountmanager. Daar kom je niet binnen als je geen Nyenrode hebt gedaan, dus ik zeg: mijn diploma's liggen nog in Engeland."

"Na vijf gesprekken heb ik gezegd: mannen, moet je luisteren, ik wil vandaag horen of ik aan de slag ga bij jullie, want ik heb nog een paar soortgelijke banen lopen. Zij de grote baas erbij halen. Die zegt: jij krijgt vanmiddag een aanbieding mee."

Nooit meer iets gehoord over dat diploma?

"Ze waren gek van me. Totdat ik na zeven jaar een nieuwe baas kreeg, een Duitser. Ik vond het een rare eikel. Alles moest anders. Daar was ik niet van, want ik was succesvol."

"Toen hij weer eens zat te vertellen hoe het allemaal moest, ben ik opgestaan en heb ik gezegd: ik heb nu de hele ochtend naar dat slappe gelul van je geluisterd, ik ben het zat, ik neem ontslag. Kwam ik bij reclamevakblad Nieuwstribune terecht, waar ik mijn tweede vrouw heb ontmoet."

En weer ontslag genomen zeker?

"We kregen bonje, ja. Ik weet niet meer waarom. Ik had in die tijd contact met Dick van de Graaf van Super Channel. Die heeft mij meegenomen naar RTL. Zo ben ik de tv-wereld ingerold."

En nu? Hoe ziet de toekomst eruit?

"Vrolijk."

Geen moeite met ouder worden?

"Hierboven op mijn kantoor draai ik muziek, dat wil je niet geloven. Dance. De jonge medewerkers hier zeggen: wat is dat voor goede muziek?"